1, 2. Apay a nagsubli ni apostol Pablo idiay Jerusalem, ken ania dagiti karit a pakaipasanguanna sadiay?

 MAGMAGNA manen ni Pablo iti nailet ken adu ti matataona a kalsada ti Jerusalem. Awanen ti sabali a siudad ditoy daga a kaasping ti Jerusalem a napno kadagiti nakapatpateg ken naisangsangayan a pakasaritaan ti pannakilangen ni Jehova iti ilina. Pagpannakkel ti kaaduan nga umili dayta a nadayag a napalabas. Ammo ni Pablo nga adu a Kristiano ti naigalut iti napalabas, a dida nagbalbaliw nupay ammoda a binalbaliwanen ni Jehova ti pannakilangenna iti ilina. Gapuna, idi adda pay laeng ni Pablo idiay Efeso, naamirisna a masapul a sumarungkar manen iti dayta a naindaklan a siudad saan laeng a tapno mangitulod iti material a tulong no di ket tapno mangipaay pay iti naespirituan a tulong. (Ara. 19:21) Desidido ni Pablo a mangaramid iti dayta nupay agpeggad ti biagna.

² Ania a karit ti pakaipasanguan ni Pablo idiay Jerusalem? Ti maysa ket aggapu kadagiti pasurot ni Kristo, ta mariribukan ti dadduma kadakuada gapu kadagiti saan nga agpayso a maipadpadamag maipapan ken Pablo. Ngem dagiti daddadakkel a karit ket aggapu kadagiti bumusbusor ken Kristo. Mangparboda kadagiti akusasion maibusor ken Pablo, pangpang-oren, ken pangtaanda ti biagna. Nupay kasta, dagitoy a nariribuk a kasasaad ipaayanna ni Pablo iti gundaway a mangidepensa iti bagina. Nagsayaat nga ulidan para kadagiti Kristiano ita ti kinapakumbaba, kinatured, ken ti pammatina a nangsango kadagita a karit. Kitaentayo no kasano.

3-5. (a) Ania a taripnong ti tinabunuan ni Pablo idiay Jerusalem, ken ania ti napagsasaritaanda? (b) Ania dagiti masursurotayo iti pannakitaripnong ni Pablo kadagiti panglakayen idiay Jerusalem?

³ Iti aldaw kalpasan ti isasangpetda idiay Jerusalem, nakisinnarak ni Pablo ken dagiti kakaduana kadagiti panglakayen iti kongregasion. Saan a nadakamat iti salaysay ti maipapan kadagiti sibibiag pay nga apostol ta nalabit napanda aminen nagserbi kadagiti kongregasion iti dadduma a paset ti lubong. Nupay kasta, adda pay laeng sadiay ni Santiago a kabsat ni Jesus. (Gal. 2:9) Mabalin a ni Santiago ti nangidaulo iti taripnong idi “adda sadiay ti amin a panglakayen” agraman ni Pablo.—Ara. 21:18.

 ⁴ Kinablaawan ni Pablo dagiti panglakayen sa “detalyado nga insalaysayna ti bambanag nga inaramid ti Dios kadagiti nasion babaen ti ministeriona.” (Ara. 21:19) Makaparegta la ketdi dayta kadagiti kakabsat! Maragsakantayo met ita no madamagtayo ti irarang-ay ti trabaho kadagiti sabali pagilian.—Prov. 25:25.

⁵ Mabalin a dinakamat met ni Pablo dagiti kontribusion nga impaw-it dagiti kakabsat manipud Europa. Natukay la ketdi ti puso dagiti dumdumngeg ken Pablo gapu iti pannakaseknan nga impakita dagiti kakabsat manipud kadagiti adayo a lugar. Gapu iti impadamag ni Pablo, kuna ti salaysay: ‘Indaydayaw [dagiti panglakayen] ti Dios’! (Ara. 21:20a) Umasping iti dayta, dagiti kakabsat nga agsagsagaba iti didigra ken nakaro a sakit matukay met ti pusoda gapu iti naintiempuan a tulong ken pammaregta dagiti kapammatianda.

6. Ania a problema ti naammuan ni Pablo?

⁶ Kalpasanna, impadamag dagiti panglakayen ken Pablo nga adda problema a timmaud idiay Judea gapu iti saan nga agpayso a maipadpadamag maipapan kenkuana. Kinunada: “Ammom, kabsat, no mano a ribu a Judio ti nagbalin a manamati, ket naregtada amin a mangsursurot iti Linteg. Ngem nadamagda nga isursurom kano iti amin a Judio kadagiti nasion nga agapostasiada iti linteg ni Moises, nga ibagbagam a saanda a kugiten ti annakda wenno suroten dagiti kaugalian.” a—Ara. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Ania ti di umiso a kapanunotan ti adu a Kristiano idiay Judea? (b) Apay a saan a maibilang a panagapostata ti di umiso a kapanunotan ti dadduma a Judio a Kristiano?

⁷ Apay nga adu a Kristiano ti nainget pay laeng a mangsursurot iti Mosaiko a Linteg nupay nasurok a 20 a tawenen a nawaswas dayta? (Col. 2:14) Idi 49 C.E., dagiti apostol ken panglakayen a nagtataripnong idiay Jerusalem ket nangipatulod iti  surat kadagiti kongregasion a nangilawlawag a dagiti manamati kadagiti nasion ket saanen a kasapulan nga agpakugit ken alagadenda ti Mosaiko a Linteg. (Ara. 15:23-29) Nupay kasta, saan a nadakamat iti surat ti maipapan kadagiti manamati a Judio, nga adu kadakuada ti saan a makatarus a nagpason ti Mosaiko a Linteg.

⁸ Kaipapanan kadi dayta a saanen a maikari dagiti manamati a Judio a maawagan kas Kristiano gapu iti kasta a di umiso a kapanunotan? Saan. Dina kayat a sawen a kasda la dati nga agdaydayaw kadagiti pagano a didiosen sa al-alagadenda pay laeng dagiti narelihiosuan a kostumbre ti dati a relihionda. Ni Jehova ti nangted iti Linteg a tagtagipatgen unay dagidiay a manamati a Judio. Awan ti sinasairo wenno di umiso a linaon dayta. Ngem dayta a Linteg ket adda pakainaiganna iti daan a tulag idinto ta addan dagiti Kristiano iti sidong ti baro a tulag. Saanen a maipaalagad ti Linteg ti tulag no maipapan iti nadalus a panagdaydayaw. Dagiti Hebreo a Kristiano a naregta iti Linteg agkurang ti pannakaawat ken panagtalekda iti kongregasion Kristiano. Nasken a balbaliwanda ti panagpampanunotda tapno maitunos iti lumawlawag a pannakaipalgak ti kinapudno. b—Jer. 31:31-34; Luc. 22:20.

9. Ania ti insuro ni Pablo mainaig iti Mosaiko a Linteg?

⁹ Dagiti ngay saan nga agpayso a maipadpadamag a ni Pablo isursurona kano kadagiti Judio kadagiti nasion “a saanda a kugiten ti annakda wenno suroten dagiti kaugalian”? Ni Pablo ket maysa nga apostol kadagiti Gentil, ket pinasingkedanna  kadakuada ti desision a saanen a kasapulan a tungpalenda ti Linteg. Imbutaktakna met ti di umiso a panangmatmat ti siasinoman a mangikagkagumaan a mangguyugoy kadagiti manamati a Gentil nga agpakugitda kas tanda ti panangtungpalda iti Mosaiko a Linteg. (Gal. 5:1-7) Inkasaba pay ni Pablo ti naimbag a damag kadagiti Judio nga agnanaed kadagiti siudad a sinarungkaranna. Sigurado nga inlawlawagna kadagiti mangipangag a ti ipapatay ni Jesus pinagpatingganan ti Linteg ket ti pannakaibilang a nalinteg agpannuray iti pammati saan nga iti panangalagad iti Linteg.—Roma 2:28, 29; 3:21-26.

10. Ania ti balanse a panangmatmat ni Pablo mainaig iti Linteg ken iti panagpakugit?

¹⁰ Nupay kasta, maawatan ni Pablo ti karirikna dagidiay mangal-alagad pay laeng kadagiti dadduma a kaugalian dagiti Judio, kas iti saan a panagtrabaho iti Sabbath wenno saan a pannangan kadagiti maiparit a taraon. (Roma 14:1-6) Saan met a nangipasdek kadagiti paglintegan mainaig iti panagpakugit. Kinapudnona, kinugit ni Pablo ni Timoteo tapno saan a laksiden dagiti Judio gapu ta ammoda a Griego ti amana. (Ara. 16:3) Personal a desision ti panagpakugit. Kinuna ni Pablo kadagiti taga-Galacia: “Saan a napateg ti pannakakugit wenno ti saan a pannakakugit no di ket ti pammati a maipakita babaen ti ayat.” (Gal. 5:6) Ngem di umiso no agpakugit ti maysa a tao tapno laeng matungpalna ti Linteg wenno no ibilangna a nasken dayta tapno maay-ayona ni Jehova. Pakakitaan dayta nga awan ti pammatina.

11. Ania ti imbalakad dagiti panglakayen ken ni Pablo, ken ania ti ramanen ti panangitungpalna iti dayta? (Kitaem met ti footnote.)

¹¹ Gapuna, nupay saan nga agpayso dagiti naipadpadamag, mariribukan latta dagiti manamati a Judio. Gapu iti dayta, imbalakad dagiti panglakayen ken ni Pablo: “Addaankami iti uppat a lallaki a nagkari. Ikuyogmo dagitoy a lallaki ket dalusanyo ti bagiyo maitunos iti Linteg ken sika ti makaammo iti gastosda, tapno makiskisan ti uloda. Iti kasta,  maammuanto ti amin a saan nga agpayso ti naipadpadamag maipapan kenka, no di ket umiso ti ar-aramidem ken sursurotem met ti Linteg.” c—Ara. 21:23, 24.

12. Kasano nga impakita ni Pablo nga isu ket situtulok a makibagay iti kasasaad ken makikooperar idi binalakadan dagiti panglakayen idiay Jerusalem?

¹² Mabalin latta koma nga imbaga ni Pablo a ti talaga a problema ket ti kinaregta dagiti manamati a Judio iti Mosaiko a Linteg, saan a dagiti maipadpadamag maipapan kenkuana. Ngem situtulok a nagpabus-oy no la ket ta awan ti maikompromiso a nadiosan a prinsipio. Iti umuna a suratna kadagiti taga-Corinto, kinunana: “Kadagiti mangsursurot iti linteg, nagbalinak a kas mangsursurot iti linteg, nupay saan a masapul a surotek ti linteg, tapno matulongak dagiti mangsursurot iti linteg.” (1 Cor. 9:20) Iti daytoy a gundaway, nakikooperar ni Pablo kadagiti panglakayen idiay Jerusalem ken nagbalin a kas maysa kadagidiay “mangsursurot iti linteg.” Iti panangaramidna iti dayta, isu ket nangibati iti nagsayaat nga ulidan kadatayo no iti pannakikooperar kadagiti panglakayen ken iti saan a panangipapilit iti kaykayattayo.—Heb. 13:17.

13. (a) Apay a nangriribuk ti dadduma a Judio idiay templo? (b) Kasano a naispal ni Pablo?

¹³ Adda saan a nasayaat a napasamak idiay templo. Idi asidegen a makompleto dagiti aldaw a pannakatungpal ti sapata, dagiti Judio manipud Asia nakitada ni Pablo ket pinabasolda nga isu ti nangiserrek kadagiti Gentil iti templo. Nangpataud iti riribuk dagitoy a Judio. No saan a bimmallaet ti Romano a komandante ti militar, napangpang-or ken napapatay koman ni Pablo. Ngem uray pay kasta, isu ket pinaibalud ti Romano a komandante. Manipud iti dayta nga aldaw, uppat a tawen nga aguray ni Pablo agingga a mawayawayaan manen, ngem agpegpeggad latta ti biagna. Idi sinaludsod ti komandante kadagiti Judio no apay a kayatda a darupen ni Pablo, nagduduma ti ipukpukkawda nga akusasion. Saan a maaw-awatan ti komandante ti ibagbagada gapu iti kinaariwawada. Idi agangay, masapul a maipanaw sadiay ni Pablo. Idi a ni Pablo ket dandanin iserrek dagiti soldado a Romano iti kuartelda, kinuna ni Pablo iti komandante: “Ipakaasik a palubosannak nga agsao kadagiti umili.” (Ara. 21:39) Immannugot ti komandante ket situtured nga indepensa ni Pablo ti pammatina.

14, 15. (a) Ania ti inlawlawag ni Pablo kadagiti Judio? (b) Ania dagiti addang nga inaramid ti Romano a komandante tapno maammuanna no apay a nakapungtot dagiti Judio?

¹⁴ “Dumngegkayo ta ilawlawagko ti napasamak,” kuna ni Pablo. (Ara. 22:1)  Nagulimek dagiti tattao idi nagsao ni Pablo iti Hebreo. Sipaprangka nga inlawlawagna no apay nga isu ket maysa itan a pasurot ni Kristo. Iti panangaramidna iti dayta, dinakamat ni Pablo dagiti punto a mabalin a siertuen dagiti Judio no kayatda. Ni Gamaliel ti mismo a nangisuro ken Pablo. Indadanes idi ni Pablo dagiti pasurot ni Kristo kas nalabit pagaammo dagiti dadduma a dumdumngeg kenkuana. Ngem idi adda iti dalan nga agpa-Damasco, iti maysa a sirmata nagsao kenkuana ni napagungar a Kristo. Dagiti kakadua ni Pablo nga agdaldaliasat nakitada ti naraniag a lawag ken nakangngegda iti timek ngem saanda a naawatan ti sasao. (Kitaen ti study note ti Ara. 9:7; 22:9, nwtsty.) Kalpasanna, ni Pablo ket kinibin dagiti kakaduana nga inturong idiay Damasco gapu ta nabulsek kalpasan ti pannakakitana iti sirmata. Ni Ananias, a pagaammo dagiti Judio iti dayta a rehion, simimilagro nga insublina ti panagkita ni Pablo.

¹⁵ Insalaysay pay ni Pablo a kalpasan ti panagsublina idiay Jerusalem, nagparang ni Jesus kenkuana idiay templo. Iti daytoy a gundaway, nariribukan unay dagiti Judio ket sipupungtot nga impukkawda: “Papatayem ti kasta a tao, ta saan a maikari nga agbiag!” (Ara. 22:22) Tapno maispal ni Pablo, binilin ti komandante dagiti soldado nga ipanda ni Pablo iti kuartel. Kayat ti komandante nga ammuen no apay a makapungtot dagiti Judio isu nga imbilinna a masapsaplit ken mapagsaludsodan ni Pablo. Ngem ginundawayan ni Pablo ti proteksion nga ipaay ti linteg ken imbagana nga isu ket maysa nga umili ti Roma. Dagiti agdaydayaw ken Jehova ita ap-aprobetsarenda met dagiti proteksion nga ipapaay ti linteg a mangsalaknib iti pammatida. (Kitaem dagiti kahon a “ Ti Linteg ti Roma ken Dagiti Umili ti Roma” ken “ Dagiti Kaso iti Korte iti Moderno a Panawen.”) Idi naammuanna  a maysa ni Pablo nga umili ti Roma, naamiris ti komandante a masapul a mangbirok iti sabali a pamay-an a mangpalutpot kenkuana. Iti sumaruno nga aldaw, insaklangna ni Pablo kadagiti naguummong a miembro ti Sanhedrin, ti korte suprema dagiti Judio.

16, 17. (a) Ania ti napasamak idi indepensa ni Pablo ti bagina iti saklang ti Sanhedrin? (b) Idi nakabil, kasano a nangipakita ni Pablo iti ulidan iti kinapakumbaba?

¹⁶ Kas panangirugi iti panangidepensana iti bagina iti saklang ti Sanhedrin, kinuna ni Pablo: “Lallaki, kakabsat, nagbiagak a nadalus ti konsiensiak iti sanguanan ti Dios agingga ita nga aldaw.” (Ara. 23:1) Rugrugi pay laeng dayta ti panagpalawagna ngem “gapu iti daytoy, imbilin ti nangato a padi a ni Ananias kadagiti nakatakder iti abayna a tibabenda ti ngiwatna.” (Ara. 23:2) Anian a pananginsulto dayta! Ken anian a kinaawan hustisia ta inakusaranda nga ulbod ni Pablo idinto ta dida pay nangngeg ti dasigna! Di ngarud pakasdaawan a kinuna ni Pablo: “Kabilennakanto ti Dios, sika a pader a napinturaan iti puraw. Ukomennak kadi maitunos iti Linteg ngem sukirem met ti Linteg iti panangibilinmo a matibabak?”—Ara. 23:3.

¹⁷ Naklaat ti dadduma kadagiti nakatakder sadiay, saan nga iti daydiay nangtibab ken Pablo, no di ket iti imbaga ni Pablo. Kinunada: “In-insultuem kadi ti nangato a padi ti Dios?” Kas sungbat, nangipaay ni Pablo iti ulidan iti kinapakumbaba ken iti panangraem iti Linteg. Kinunana: “Kakabsat, diak ammo nga isu ti nangato a padi. Ta naisurat, ‘Dika agsao iti makadangran iti maysa nga agturay kadakayo.’” d (Ara. 23:4, 5; Ex. 22:28) Binalbaliwan itan ni Pablo ti estratehiana. Gapu ta ammona a dagiti Fariseo ken Saduceo ti mangbukel iti Sanhedrin, kinunana: “Lallaki, kakabsat, maysaak a Fariseo, anak dagiti Fariseo. Mauk-ukomak gapu ta patiek ti namnama a panagungar dagiti natay.”—Ara. 23:6.

18. Apay nga imbaga ni Pablo nga isu ket maysa a Fariseo, ken iti dadduma a kasasaad, kasanotayo a matulad ti pamay-anna a nakirinnason?

¹⁸ Apay nga imbaga ni Pablo nga isu ket maysa a Fariseo? Gapu ta isu ket “anak dagiti Fariseo” manipud iti pamilia a kameng dayta a sekta. Gapuna, adu ti  mangibilang pay laeng kenkuana kas Fariseo. e Ngem apay nga immanamong ni Pablo iti pammati dagiti Fariseo mainaig iti panagungar? Naikuna a patien dagiti Fariseo nga adda kararua nga agtultuloy nga agbiag kalpasan ti ipapatay ket ti kararua ti nalinteg agbiag manen iti sabali a tao. Saan a mamati ni Pablo kadagiti kasta a doktrina. Ti panagungar nga insuro ni Jesus ti patienna. (Juan 5:25-29) Kaskasdi, umanamong ni Pablo kadagiti Fariseo nga adda namnama a biag kalpasan ti ipapatay—saan a kas kadagiti Saduceo a di mamati iti dayta. Mabalintay met a tuladen ti inaramid ni Pablo no makirinnasontayo kadagiti Katoliko wenno Protestante. Mabalintayo nga ibaga a mamatitayo iti Dios a kas met laeng kadakuada. Pudno, mabalin a mamatida iti Trinidad idinto ta mamatitayo iti Dios a sarsaritaen ti Biblia. Kaskasdi, agpapadatayo a mamati nga adda Dios.

19. Apay a nabingay ti Sanhedrin?

¹⁹ Nabingay ti Sanhedrin gapu iti kinuna ni Pablo. Kuna ti salaysay: “Nagpupukkawda, ket timmakder ti dadduma nga eskriba iti dasig dagiti Fariseo sa impapilitda: ‘Awan ti makitami a basol daytoy a tao, ngem no adda espiritu wenno anghel a nagsao kenkuana—.’” (Ara. 23:9) Saan a pulos a maawat dagiti Saduceo nga adda anghel a mabalin a nakisao ken Pablo gapu ta saanda a mamati kadagiti anghel! (Kitaem ti kahon a “ Dagiti Saduceo ken Dagiti Fariseo.”) Kimmaro unay ti riribuk ket ti Romano a komandante inispalna manen ti apostol. (Ara. 23:10) Ngem agpegpeggad latta ni Pablo. Ania itan ti mapasamak iti apostol? Adu pay ti maammuantayo iti sumaganad a kapitulo.