1-3. (a) Isalaysaymo ti napasamak iti daydi rabii nga ipapatay ni Eutico. (b) Ania ti inaramid ni Pablo, ket ania ti ipalgak daytoy a pasamak maipapan ken Pablo?

 IDIAY Troas, adda ni Pablo iti makinngato a kuarto a napusek iti tao. Nagpalawag iti imatang dagiti kakabsat agingga iti tengnga ti rabii ta daytan ti maudi a rabii a pannakikaduana kadakuada. Adda sumagmamano a nakasindi a lampara isu a nadagaang ken nalabit naasuk iti uneg ti kuarto. Nakatugaw iti tawa ti agtutubo a lalaki a managan Eutico. Bayat nga agpalpalawag ni Pablo, nailibay ni Eutico ket natnag manipud iti tawa iti maikatlo a kadsaaran!

² Kas doktor, mabalin a maysa ni Lucas kadagiti nagdardaras a rimmuar tapno sukimatenna ti agtutubo a lalaki. Awanen ti maaramidanda iti kasasaadna. “Natayen idi inakupda” ni Eutico. (Ara. 20:9) Ngem adda napasamak a milagro. Pinakleban ni Pablo ti agtutubo sa kinunana kadagiti tattao: “Agtalnakayo, ta sibibiag.” Pinagungar ni Pablo ni Eutico!—Ara. 20:10.

³ Imparangarang dayta a pasamak ti bileg ti nasantuan nga espiritu ti Dios. Nupay saan a basol ni Pablo ti ipapatay ni Eutico, dina kayat a madadael daytoy a napateg nga okasion wenno maitibkol ti siasinoman gapu iti ipapatay ti agtutubo. Babaen ti panangpagungarna ken Eutico, pinanawan ni Pablo ti kongregasion a naliwliwa ken naan-anay a napabileg nga agtultuloy a mangitungpal iti ministerioda. Nalawag a narikna ni Pablo a sungsungbatanna ti biag dagiti sabsabali. Ipalagip daytoy kadatayo ti sasaona a: “Nadalusak iti dara ti amin a tao.” (Ara. 20:26) Usigentayo no kasano a ti ulidan ni Pablo matulongannatayo iti daytoy a banag.

4. Ania a narigat a kasasaad ti napasaran ni Pablo?

⁴ Kas nailawlawag iti napalabas a kapitulo, naglasat ni Pablo iti narigat a kasasaad. Nangpataud iti riribuk ti ministeriona idiay Efeso. Kinapudnona, nakiraman iti panangriribuk dagiti agpampanday iti pirak, a ti panguartaanda ket agpannuray iti panagdaydayaw ken Artemis! “Idi timmalnan ti riribuk,” kuna ti Aramid 20:1, “pinaayaban ni Pablo dagiti adalan, ket idi naparegtanan ida ken nakapagpakadan, nagturong idiay Macedonia.”

5, 6. (a) Kasano kabayag ni Pablo idiay Macedonia, ket ania ti inaramidna agpaay kadagiti kakabsat sadiay? (b) Ania a kababalin ti tinaginayon ni Pablo iti pannakilangenna kadagiti kapammatianna?

 ⁵ Iti panagturongna idiay Macedonia, simmardeng ni Pablo iti sangladan ti Troas ket nangbusbos iti sumagmamano a tiempo sadiay. Ninamnamana nga isu ket kaduaen ni Tito, a naibaon idiay Corinto. (2 Cor. 2:12, 13) Ngem idi nabatad a saan a makaumay ni Tito, napanen ni Pablo idiay Macedonia. Mabalin a makatawen wenno nasursurok pay ti binusbosna a ‘nangparparegta kadagiti adalan.’ a (Ara. 20:2) Ni Tito ket nakadua met laeng ni Pablo idiay Macedonia. Impadamagna ti nasayaat a reaksion dagiti taga-Corinto iti umuna a surat ni Pablo. (2 Cor. 7:5-7) Dayta ti nangtignay ken Pablo nga agsurat manen kadakuada. Dayta a surat ti maaw-awagan ita kas ti 2 Corinto.

⁶ Imutektekam ta inusar ni Lucas ti sao a ‘pinaregta,’ a mangdeskribir iti isasarungkar ni Pablo kadagiti kakabsat idiay Efeso ken Macedonia. Dayta a sao ipalgakna ti kababalin ni Pablo iti pannakilangenna kadagiti kapammatianna. Saan a kas kadagiti Fariseo a mangum-umsi kadagiti sabsabali, imbilang ni Pablo dagiti nasingpet a tattao kas katrabahuanna. (Juan 7:47-49; 1 Cor. 3:9) Tinaginayon ni Pablo dayta a kababalin uray idi masapul a siiinget a balakadanna ida.—2 Cor. 2:4.

7. Kasano a matulad dagiti Kristiano a manangaywan ita ti ulidan ni Pablo?

 ⁷ Iti kaaldawantayo, ikagkagumaan dagiti panglakayen iti kongregasion ken dagiti manangaywan iti sirkito a tuladen ti ulidan ni Pablo. Uray no mangtubngarda, ti panggepda ket pabilgen dagidiay agkasapulan iti tulong. Dagiti manangaywan ikagkagumaanda ti makipagrikna ken mangparegta imbes a mangkondenar. Kuna ti maysa nga aduan kapadasan a manangaywan iti sirkito: “Kayat ti kaaduan kadagiti kakabsattayo nga aramiden no ania ti umiso, ngem masansan a lablabananda ti pannakaupay, buteng, ken kinaawan gaway.” Dagiti manangaywan ket mabalin a gubuayan ti bileg dagiti kasta a kapammatiantayo.—Heb. 12:12, 13.

8, 9. (a) Apay a saan a natuloy ti plano ni Pablo a mapan idiay Siria? (b) Apay a kagurgura dagiti Judio ni Pablo?

⁸ Manipud Macedonia, napan ni Pablo idiay Corinto. b Kalpasan ti tallo a bulan a panagtalinaedna sadiay, magagaranen a mapan idiay Cencrea. Planona ti agbarko a mapan idiay Siria. Manipud Siria, mabalinna ti mapan idiay Jerusalem tapno itulodna dagiti kontribusion para kadagiti agkasapulan a kakabsat sadiay. c (Ara. 24:17; Roma 15:25, 26) Nupay kasta, gapu iti di ninamnama a pasamak, saan a natuloy dagiti plano ni Pablo. Kuna ti Aramid 20:3: “Implano dagiti Judio a papatayen”!

⁹ Di pakasdaawan a kagurgura dagiti Judio ni Pablo gapu ta imbilangda nga apostata. Sakbay dayta, ni Crispo, a mararaem a tao iti sinagoga dagiti taga-Corinto, ket nakomberte gapu iti ministerio ni Pablo. (Ara. 18:7, 8; 1 Cor. 1:14) Iti sabali pay a gundaway, dagiti Judio idiay Corinto inakusaranda ni Pablo iti imatang ni Galion, a prokonsul ti Acaya. Ngem imbasura ni Galion dagidiay nga akusasion gapu ta awan ti pakaibatayanna. Nakapungtot dagiti bumusbusor ken Pablo gapu iti dayta. (Ara. 18:12-17) Mabalin nga ammo wenno impapan dagiti Judio idiay Corinto a mabiiten nga aglayag ni Pablo manipud idiay Cencrea nga adda laeng iti asideg, isu nga implanoda a darupen sadiay. Ania ti aramiden ni Pablo?

10. Takrot kadi ni Pablo isu a saan a napan idiay Cencrea? Ilawlawagmo.

¹⁰ Tapno makaliklik iti peggad ken masaluadan dagiti pondo a naitalek kenkuana, inkeddeng ni Pablo ti saan a mapan idiay Cencrea ken agsubli idiay Macedonia. Pudno a napeggad ti panagdaliasat babaen ti pannagna. Masansan nga adda dagiti tulisan nga agtambang kadagiti kalsada. Saan a natalged uray dagiti pagdagusan. Kaskasdi, kaykayat ni Pablo ti maipasango iti peggad iti panagdaliasat ngem kadagiti peggad nga agur-uray kenkuana idiay Cencrea. Imbag laengen ta saan nga agmaymaysa a nagdaliasat. Iti daytoy a paset ti  panagdaliasat ni Pablo kas misionero, kaduana da Aristarco, Gayo, Segundo, Sopatro, Timoteo, Trofimo, ken Tiquico.—Ara. 20:3, 4.

11. Ania ti ar-aramiden dagiti Kristiano ita tapno masalaknibanda ti bagbagida, ken ania nga ulidan ti impasdek ni Jesus iti daytoy a banag?

¹¹ Kas ken Pablo, dagiti Kristiano iti kaaldawantayo ar-aramidenda met ti amin a kabaelanda a mangsalaknib iti bagbagida bayat ti panangitungpalda iti ministerioda. Iti dadduma a lugar, sagdudua wenno nagrupo-grupoda a mangwanas iti teritoriada imbes nga agmaymaysada a mapan mangasaba. Ti ngay pannakaidadanes? Ammo dagiti Kristiano a saan a maliklikan dayta. (Juan 15:20; 2 Tim. 3:12) Kaskasdi, saanda nga igagara nga isagmak ti bagbagida. Usigem ti ulidan ni Jesus. Naminsan, idi a dagiti bumusbusor idiay Jerusalem nagpidutda kadagiti bato a panguborda kenkuana, “naglemmeng ket rimmuar iti templo.” (Juan 8:59) Kalpasanna, idi insikat dagiti Judio a papatayen ni Jesus, ‘saanen a nagnagna iti tengnga dagiti Judio, no di ket pimmanaw a napan idiay let-ang.’ (Juan 11:54) Inaramid ni Jesus ti amin a kabaelanna a mangsalaknib iti bagina no la ket ta saan a maisalungasing dayta iti pagayatan ti Dios. Kasta met laeng ti ar-aramiden dagiti Kristiano ita.—Mat. 10:16.

12, 13. (a) Ania ti epektona iti kongregasion ti panagungar ni Eutico? (b) Ania a namnama a naibatay iti Biblia ti mangliwliwa kadagidiay natayan iti patpatgen iti biag?

¹² Nagkukuyog da Pablo ken dagiti kakaduana a nagdaliasat idiay Macedonia sa agparang a nagsisinada iti dalan. Nabatad a nagkikitada manen idiay Troas. d Kuna ti salaysay: “Kalpasan ti lima nga aldaw, nakadanonkami idiay Troas.” e (Ara. 20:6) Ditoy a napagungar ti agtutubo a lalaki a ni Eutico, kas nailawlawag iti rugrugi daytoy a kapitulo. Iladawam iti panunotmo ti rikna dagiti kakabsat idi napagungar ti kaduada a ni Eutico! Kuna ti salaysay a “napalalo ti ragsakda.”—Ara. 20:12.

¹³ Saanen a mapaspasamak iti kaaldawantayo dagiti kasta a milagro. Kaskasdi, ‘napalalo ti ragsak’ dagidiay natayan kadagiti patpatgen iti biag gapu ta adda namnamada nga agungarto dagiti natay kas inkari ti Biblia. (Juan 5:28, 29) Panunotem daytoy: Natay met laeng ni Eutico idi agangay gapu ta saan a perpekto. (Roma 6:23) Ngem dagidiay mapagungar idiay baro a lubong ti Dios ket addaan iti namnama nga agbiag nga agnanayon! Malaksid iti dayta, agbalin nga immortal dagidiay makipagturay ken Jesus idiay langit. (1 Cor. 15:51-53) Isuda man ket dinutokan ti espiritu wenno kameng ti ‘sabsabali a karnero,’  adda panggapuan dagiti Kristiano iti kaaldawantayo a makarikna iti ‘napalalo a ragsak.’—Juan 10:16.

14. Ania ti imbaga ni Pablo kadagiti panglakayen ti Efeso idi nagkikitada idiay Mileto?

¹⁴ Nagdaliasat ni Pablo ken dagiti kakaduana manipud Troas nga agturong idiay Assos, sa idiay Mitilene, Chios, Samos, ken Mileto. Kayat ni Pablo ti makadanon idiay Jerusalem iti panangrugi ti Piesta ti Pentecostes. Ti panagdardarasna a makadanon idiay Jerusalem iti Pentecostes ti makagapu no apay a naglugan iti barko a saanen a lumabas iti Efeso iti daytoy a panagdaliasat. Ngem yantangay kayat a kasarita ni Pablo dagiti panglakayen ti Efeso, kiniddawna nga agkikitada idiay Mileto. (Ara. 20:13-17) Idi nakasangpetda, kinuna kadakuada ni Pablo: “Ammoyo unay no ania ti inar-aramidko manipud pay iti umuna nga aldaw a kaaddak iti probinsia ti Asia, a sipapakumbabaak a nagpaadipen iti Apo ken napadasak ti nagsangsangit ken nasusuot gapu iti dakes a panggep dagiti Judio, ammoyo met a saanak a nagkedked a nangibaga kadakayo iti aniaman a makagunggona, ken insurokayo iti publiko ken iti binalaybalay. No di ket naan-anay nga inlawlawagko kadagiti Judio ken Griego a masapul nga agbabawida, agdayawda iti Dios, ken mamatida ken Apotayo a Jesus.”—Ara. 20:18-21.

15. Ania dagiti pagimbagan ti panangasaba iti binalaybalay?

 ¹⁵ Adu ti pamay-an tapno maidanon ti naimbag a damag kadagiti tattao ita. Kas ken Pablo, ikagkagumaantayo ti mangasaba iti sadinoman a pakasarakantayo kadagiti tattao, addada man kadagiti pagurayan iti lugan, lansangan, wenno pagtagilakuan. Ngem ti panagbalaybalay ti kangrunaan latta a pamay-an dagiti Saksi ni Jehova a mangasaba. Apay? Ngamin, ti panangasaba iti binalaybalay ikkanna dagiti tattao iti adu a gundaway a regular a dumngeg iti mensahe ti Pagarian, iti kasta makitada a ti Dios ket saan a manangidumduma. Malaksid iti dayta, maipaayan pay dagiti napudno ti panagpuspusona a tattao iti personal a tulong sigun kadagiti kasapulanda. Kanayonanna, ti panangasaba iti binalaybalay parayrayenna ti pammati ken panagibtur dagidiay makiramraman iti dayta. Wen, ti naregta a panangasaba “iti publiko ken iti binalaybalay” ket maysa kadagiti pakabigbigan dagiti pudno a Kristiano ita.

16, 17. Kasano nga impakita ni Pablo nga isu ket natured, ken kasano a tultuladen dagiti Kristiano ita ti ulidanna?

¹⁶ Inlawlawag ni Pablo kadagiti panglakayen ti Efeso no ania dagiti peggad nga agur-uray kenkuana iti panagsublina idiay Jerusalem. “Saanko nga ibilang a napateg kaniak ti biagko,” kinunana, “malpasko la ketdi ti nakaibaonak ken ti ministerio nga inawatko ken Apo Jesus, tapno naan-anay a maikasabak ti naimbag a damag maipapan iti nagpaiduma a kinaimbag ti Dios.” (Ara. 20:24) Saan nga impalubos ni Pablo ti aniaman a kasasaad, uray ti nakapuy a salun-at wenno ti nakaro nga ibubusor, a manglapped kenkuana a mangitungpal iti annongenna.

¹⁷ Ib-ibturan met dagiti Kristiano ita ti nagduduma a narigat a kasasaad. Adda dagidiay parparitan ken idaddadanes ti gobierno ti pagilian a pagnanaedanda. Agsagsagaba met dagiti dadduma iti pisikal wenno emosional a sakit. Dagiti Kristiano nga agtutubo nasken a sarangtenda ti impluensia dagiti kaeskuelaanda. Aniaman ti kasasaad a pakaipasanguanda, iparparangarang dagiti Saksi ni Jehova a natibkerda, kas ken Pablo. Determinadoda a ‘naan-anay a mangikasaba iti naimbag a damag.’

18. Kasano a nakapagtalinaed ni Pablo a nadalus iti dara dagiti amin a tattao, ken kasano a maaramid met dayta dagiti panglakayen ti Efeso?

¹⁸ Nangipaay ni Pablo iti direkta a balakad kadagiti panglakayen ti Efeso ken imbagana kadakuada nga isu ket nangipasdek a mismo iti ulidan. Imbagana nga umuna a mabalin a daytoyen ti maudi a gundaway a pannakakitada kenkuana. Kalpasanna, kinunana: “Nadalusak iti dara ti amin a tao, ta saanak a nagkedked a nangibaga kadakayo iti amin a pagayatan ti Dios.” Kasano a matulad dagiti panglakayen ti Efeso ti ulidan ni Pablo, iti kasta nadalusda iti dara dagiti amin a tattao? Kinunana kadakuada: “Asikasuenyo ti bagiyo ken ti intero nga arban, ta dinutokannakayo ti nasantuan nga espiritu kas manangaywan, tapno ipastoranyo ti kongregasion ti Dios, a ginatangna iti dara ti  Anakna.” (Ara. 20:26-28) Impakpakauna ni Pablo a dagiti “naranggas a lobo” sumrekdanto iti nagtetengngaan ti arban ket ‘agsaoda iti tiritir a sursuro tapno mapasurotda dagiti adalan.’ Ania ti rumbeng nga aramiden dagiti panglakayen? “Agtalinaedkayo a siririing,” kuna ni Pablo, “ken laglagipenyo nga iti tallo a tawen, aldaw ken rabii, saanak a simmardeng a nangisursuro iti tunggal maysa kadakayo buyogen ti lulua.”—Ara. 20:29-31.

19. Ania nga apostasia ti timmanor iti ngudo ti umuna a siglo, ken ania ti nagbanagan daytoy kadagiti simmarsaruno a siglo?

¹⁹ Nagparang dagiti “naranggas a lobo” iti ngudo ti umuna a siglo. Idi agarup 98 C.E., insurat ni apostol Juan: “Uray pay ita, adun ti antikristo. . . . Pinanawandatayo, ngem saantayo ida a kakadua; ta no kakaduatayo koma ida, didatay koma pinanawan.” (1 Juan 2:18, 19) Idi maikatlo a siglo, timmanor ti klase klero ti Kakristianuan maigapu iti apostasia, ket idi maikapat a siglo, opisial a binigbig ni Emperador Constantino daytoy a rinuker a porma ti “Kristianidad.” Babaen ti panangawatda kadagiti napaganuan a ritual ken panamagparangda kadagita kas “Kristiano,” dagiti lider ti relihion talaga a nagsaoda kadagiti “tiritir a sursuro.” Dagiti epekto ti kasta nga apostasia ket makita pay laeng kadagiti pannursuro ken kostumbre ti Kakristianuan.

20, 21. Kasano nga impakita ni Pablo nga isu ket managsakripisio, ken kasano a maaramid met dayta dagiti Kristiano a panglakayen ita?

²⁰ Naiduma unay ti kabibiag ni Pablo no idilig kadagidiay nanggundaway iti arban kadagiti naud-udi a panawen. Inkagumaanna a suportaran ti bagina tapno saan nga agbalin a dadagsen iti kongregasion. Saan nga agpaay iti bukodna a pagnam-ayan dagiti inaramid ni Pablo para kadagiti kapammatianna. Indagadag ni Pablo kadagiti panglakayen ti Efeso nga agbalinda a managsakripisio. “Masapul a tulonganyo dagiti nakapuy,” kinunana, “ken laglagipenyo ti kinuna ni Apo Jesus: ‘Naragragsak ti mangted ngem ti umawat.’”—Ara. 20:35.

²¹ Kas ken Pablo, managsakripisio met dagiti Kristiano a panglakayen ita. Saan a kas kadagiti klero ti Kakristianuan nga agur-ur-or iti kuarta kadagiti pasurotda, dagidiay nakaitalkan iti responsabilidad a ‘mangipastor iti kongregasion ti Dios’ situtulok nga ar-aramidenda dagiti annongenda. Awan ti lugar ti kinatangsit ken ambision iti uneg ti kongregasion Kristiano, ta mapaayto dagidiay ‘agbirok iti bukodda a dayaw.’ (Prov. 25:27) Ti kinatangsit ket agtungpal iti pannakaibabain.—Prov. 11:2.

22. Apay a ni Pablo ket impatpateg dagiti panglakayen ti Efeso?

²² Gapu ta nadungngo ni Pablo, isu ket impatpateg dagiti kakabsat. Kinapudnona, idi dimtengen ti panawen a pumanaw ni Pablo, “nakaro ti panagsasangitda, ket inarakupda ni Pablo ken sidudungngo a binisongda.” (Ara. 20:37, 38) Talaga nga apresiaren ken ipatpateg dagiti Kristiano dagidiay kas ken Pablo a sidadaan nga agserbi iti arban. Kalpasan ti panangusigtayo iti nagsayaat nga ulidan ni Pablo, saanka kadi nga umanamong nga isu ket saan nga agpangpangas wenno aglablabes idi kinunana: “Nadalusak iti dara ti amin a tao”?—Ara. 20:26.