1-3. (a) Kasano nga impakita ni Solomon ti nakaskasdaaw a sirib iti panangrisutna iti riri ti dua nga ina? (b) Ania ti ikari ni Jehova nga itedna kadatayo, ket ania dagiti tumaud a saludsod?

NARIGAT daydi a kaso—agrirriri ti dua a babbai gapu iti maysa a maladaga. Agkabbalay dagita a babbai, ket agpadada a nagpasngay iti anak a lalaki, sumagmamano laeng nga aldaw ti baetda. Natay ti maysa kadagita a maladaga, ket ita agpadada nga agkuna nga anakda ti sibibiag a maladaga. * Awanen ti sabali a nakasaksi iti napasamak. Nalabit naisaklangen dayta a kaso iti nababbaba a korte ngem saan a narisut. Kamaudiananna, insangoda dayta a riri ken ni Solomon, ti ari ti Israel. Maduktalanna ngata ti kinapudno?

² Kalpasan ti apagbiit a panagimdengna bayat nga agrirriri dagita a babbai, nagpaala ni Solomon iti kampilan. Kalpasanna, imbilinna a kasla agpayso a papisina ti ubing, ket pagguduaan dagita a babbai. Dagus a nagpakpakaasi ti agpaypayso nga ina nga ited ti ari dayta a maladaga—ti dungdungnguenna nga anak—iti sabali a babai. Ngem impapilit latta ti sabali a babai a magudua ti ubing. Ammo itan ni Solomon ti kinapudno. Ammona ti nadungngo nga asi ti ina iti anakna, ket inusarna dayta a pannakaammo tapno marisut daytoy a riri. Panunotem laengen ti pannakabang-ar ti ina idi inted ni Solomon kenkuana ti maladaga sa kinunana: “Isu ti inana.”—1 Ar-ari 3:16-27.

³ Nakaskasdaaw a sirib, di ngamin? Idi nadamag dagiti umili no kasano a rinisut ni Solomon ti kaso, nasdaawda unay, “ta nakitada a ti sirib ti Dios adda kenkuana.” Wen, insagut ti Dios ti  sirib ni Solomon. Impaayan ni Jehova iti “puso a masirib ken mannakaawat.” (1 Ar-ari 3:12, 28) Ngem datayo ngay? Mabalintay met kadi a gun-oden ti nadiosan a sirib? Wen, gapu ta napaltiingan ni Solomon a mangisurat: “Ni met laeng Jehova mangted iti sirib.” (Proverbio 2:6) Ikari ni Jehova nga itedna ti sirib—ti abilidad a mangusar a naimbag iti pannakaammo, pannakaawat, ken kinasaririt—kadagidiay sipapasnek a mangbirok iti dayta. Kasanotayo a magun-od ti sirib manipud ngato? Ken kasanotayo a mayaplikar dayta iti biagtayo?

4-7. Ania dagiti uppat a kasapulan iti pananggun-od iti sirib?

⁴ Masapul kadi a nasaririttayo unay wenno nangato ti adaltayo tapno makagun-odtay iti nadiosan a sirib? Saan. Sidadaan ni Jehova a mangiburay iti siribna kadatayo aniaman ti kasasaadtay iti biag ken ti edukasiontayo. (1 Corinto 1:26-29) Ngem masapul nga agtignaytayo, gapu ta idagadag ti Biblia a ‘gun-odentayo ti sirib.’ (Proverbio 4:7) Kasanotayo a maaramid dayta?

⁵ Umuna, nasken nga agbutengtayo iti Dios. “Ti panagbuteng ken Jehova isu ti rugi ti sirib [“ti umuna nga addang iti sirib,” The New English Bible],” kuna ti Proverbio 9:10. Ti panagbuteng iti Dios isu ti pundasion ti pudno a sirib. Apay? Laglagipem a ti sirib ramanenna ti abilidad a mangusar a sibaballigi iti pannakaammo. Ti panagbuteng iti Dios dina kayat a sawen a kumpestayo gapu iti panagamak kenkuana, imbes ketdi kaipapananna nga agruknoytayo kenkuana a buyogen ti panagamanga, panagraem, ken panagtalek. Nasayaat ken nabileg ti epekto ti kasta a panagbuteng. Tignayennatayo a mangitunos iti biagtayo kadagiti ammotayo a pagayatan ken wagas ti Dios. Daytoy ti kakaisuna a nainsiriban a kurso a mabalintayo a suroten, gapu ta dagiti pagalagadan ni Jehova kanayon nga itandudoda ti pagimbagan dagidiay mangsurot kadagita.

⁶ Maikadua, masapul a napakumbaba ken naemmatayo.  Saan a magun-od ti nadiosan a sirib no awan ti kinapakumbaba ken kinaemma. (Proverbio 11:2) Apay a kasta? No napakumbaba ken naemmatayo, madadaantayo a mangamin a limitado ti pannakaammotayo, a saan a kanayon nga umiso dagiti kapanunotantayo, ken masapul nga ammuentayo ti kapanunotan ni Jehova kadagiti bambanag. Ni Jehova “busorenna dagiti natangsit,” ngem maragsakan a mangipaay iti sirib kadagidiay napakumbaba.—Santiago 4:6.

⁷ Maikatlo, nasken ti panagadal iti naisurat a Sao ti Dios. Naipalgak ti sirib ni Jehova iti Saona. Tapno magun-odtayo dayta a sirib, masapul a pagreggetantayo a sukisoken dayta. (Proverbio 2:1-5) Maikapat, kasapulan ti panagkararag. No sipapasnek nga agkiddawtayo iti sirib manipud iti Dios, sipaparabur nga ipaayna dayta. (Santiago 1:5) Masungbatanto dagiti kararagtayo a maipaay iti tulong ti nasantuan nga espirituna. Ket matulongannatayo ti espirituna a mangbirok kadagiti gameng iti Saona a makatulong kadatayo a mangrisut kadagiti parikut, mangliklik kadagiti peggad, ken agdesision a nainsiriban.—Lucas 11:13.

8. No pudno nga addaantayo iti nadiosan a sirib, kasano nga agminar dayta?

⁸ Kas nakitatayon iti Kapitulo 17, praktikal ti sirib ni Jehova. Gapuna, no agpayso nga addaantayo iti nadiosan a sirib, agminar dayta iti kababalintayo. Dineskribir ni adalan a Santiago dagiti bunga ti nadiosan a sirib idi insuratna: “Ti sirib manipud ngato umuna iti amin nadalus, kalpasanna natalna, nainkalintegan, sisasagana nga agtulnog, napno iti asi ken naimbag a bungbunga, saan a mangpataud kadagiti panangidumduma, saan a managinsisingpet.” (Santiago 3:17) Bayat nga usigentayo ti tunggal maysa kadagitoy nga aspeto ti nadiosan a sirib, mabalin nga iyimtuodtay iti bagbagitayo, ‘Maiparparangarang aya iti biagko ti sirib manipud ngato?’

9. Ania ti kaipapanan ti panagbalin a nadalus, ket apay a maikanatad a ti kinadalus ti immuna a nailista a kualidad ti sirib?

⁹ “Umuna iti amin nadalus.” Ti panagbalin a nadalus kaipapananna  nga agbalintayo a nasin-aw ken di natulawan agpadpada iti ruar ken iti uneg. Ti Biblia inaigna ti sirib iti puso, ngem di makastrek ti nailangitan a sirib iti puso a natulawan kadagiti dakes a kapanunotan, tarigagay, ken motibo. (Proverbio 2:10; Mateo 15:19, 20) Ngem no nadalus ti pusotayo—kayatna a sawen, agingga a posible kadagiti imperpekto a tattao—‘umadayotayo iti dakes ket aramidentayo ti naimbag.’ (Salmo 37:27; Proverbio 3:7) Saan aya a maikanatad a ti kinadalus ti immuna a nailista a kualidad ti sirib? Ngamin, no saantayo a nadalus iti moral ken naespirituan, kasanotayo a talaga a mayanninaw dagiti dadduma pay a kualidad ti sirib manipud ngato?

10, 11. (a) Apay a nasken nga agbalintayo a natalna? (b) No madlawmo a napasaktam ti kapammatiam, kasano a maipaneknekmo a mannakikappiaka? (Kitaenyo met ti footnote.)

¹⁰ “Kalpasanna natalna.” Ti nailangitan a sirib tignayennatayo nga agbalin a natalna, a maysa kadagiti bunga ti espiritu ti Dios. (Galacia 5:22) Ikagumaantayo a taginayonen ti “singgalut ti talna” a mamagkaykaysa iti ili ni Jehova. (Efeso 4:3) Ikagumaantayo met nga isubli ti talna no nadadael dayta. Apay a nasken daytoy? Kuna ti Biblia: “Itultuloyyo ti . . . agbiag a sitatalna; ket ti Dios ti ayat ken ti talna maaddanto kadakayo.” (2 Corinto 13:11) Gapuna, no la ketdi ta itultuloytayo ti agbiag a sitatalna, ti Dios ti talna addanto kadatayo. Ti panangtratotay kadagiti kapammatiantayo adda direkta a pakainaiganna iti relasiontayo ken Jehova. Kasanotayo a maipaneknek a mannakikappiatayo? Usigem ti maysa a pagarigan.

¹¹ Ania ti rumbeng nga aramidem no madlawmo a napasaktam ti kapammatiam? Kinuna ni Jesus: “No, ngarud, ip-ipanmo ti sagutmo iti altar ket sadiay malagipmo a ti kabsatmo addaan iti maysa a banag a maibusor kenka, panawam ti sagutmo sadiay sanguanan ti altar, ket mapanka; umuna a makikappiaka ken kabsatmo, ket kalpasanna, inton nakasublikan, idatonmo ti sagutmo.” (Mateo 5:23, 24) Mayaplikarmo dayta a balakad babaen ti iyaasidegmo iti kabsatmo. Tapno ania? Tapno  “makikappiaka” kenkuana. * Tapno maaramidmo dayta, nalabit masapul a bigbigem a nasaktan ti riknana, imbes nga agikalinteganka. No umasidegka kenkuana a ti kalatmo ket makikappia ken salimetmetam dayta a kababalin, nalabit marisutto ti aniaman a diyo pagkinnaawatan, makapagpinnadispensar, ken makapagpinnakawankayto. No ikagumaam ti makikappia, ipakpakitam nga idaldalannaka ti nadiosan a sirib.

12, 13. (a) Ania ti kaipapanan ti sao a naipatarus a “nainkalintegan” iti Santiago 3:17? (b) Kasanotayo a maipakita a nainkalintegantayo?

¹² “Nainkalintegan.” Ania ti kayat a sawen ti agbalin a nainkalintegan? Sigun kadagiti eskolar, narigat nga ipatarus ti orihinal  a Griego a sao a naipatarus a “nainkalintegan” iti Santiago 3:17. Inusar dagiti agipatpatarus ti sasao a kas iti “naalumamay,” “nateppel,” ken “naanus.” Ti literal a kaipapanan ti Griego a sao ket “natulok.” Kasanotay a maipakita a maiparparangarangtayo daytoy nga aspeto ti sirib manipud ngato?

¹³ “Ti kinanainkalinteganyo maammuan koma dagiti amin a tattao,” kuna ti Filipos 4:5. Kuna ti sabali pay a patarus: “Mabigbigda koma ti kinanainkalinteganyo.” (The New Testament in Modern English, ni J. B. Phillips) Imutektekantayo ta ti punto ditoy ket saan a ti wagas a panangmatmattay iti bagbagitayo; ti nasken ket no kasano ti panangmatmat kadatayo dagiti sabsabali, no ania ti reputasiontayo. Ti nainkalintegan a tao saanna a kanayon nga ipilit ti sagudayen ti linteg wenno ti laeng kaykayatna ti maaramid. Imbes ketdi, madadaan a dumngeg kadagiti sabsabali ken, no maitutop, tumulok iti kayatda. Naalumamay met, saan a nagubsang wenno nauyong iti pannakilangenna kadagiti sabsabali. Nupay napateg daytoy iti amin a Kristiano, nangnangruna a nasken dayta kadagidiay agserserbi a kas panglakayen. Makaay-ayo ti kinaalumamay, a dayta ti mamagbalin kadagiti panglakayen a nalaka a maasitgan. (1 Tesalonica 2:7, 8) Nasayaat no isaludsodtay iti bagitayo, ‘Agdindinamagak kadi a naanus, natulok, ken naalumamay?’

14. Kasanotayo a maipakita a ‘sisasaganatayo nga agtulnog’?

¹⁴ “Sisasagana nga agtulnog.” Awanen ti sabali pay a paset ti Kristiano a Griego a Kasuratan a pakasarakan iti Griego a sao a naipatarus a “sisasagana nga agtulnog.” Sigun iti maysa nga eskolar, daytoy a sao “ket masansan a mausar iti disiplina ti militar.” Ipasimudaagna ti ideya a “nalaka nga awisen” ken “managpasakup.” Ti tao nga agpapaidalan iti sirib manipud ngato ket sisasagana nga agpasakup iti ibagbaga ti Kasuratan. Saan a kas iti maysa nga agaramid iti desision sa kalpasanna dina kayat ti paimpluensiaan kadagiti aniaman a kinapudno a mangsupiat kenkuana. Imbes ketdi, alisto nga agbaliw no mapasanguan iti nalawag a Nainkasuratan a pammaneknek a di umiso ti dinasiganna wenno biddut dagiti kapanunotanna. Kasta kadi ti reputasionmo?

15. Ania ti asi, ket apay a maikanatad ti naggiddan a pannakadakamat ti “asi” ken “naimbag a bungbunga” iti Santiago 3:17?

¹⁵ “Napno iti asi ken naimbag a bungbunga.” * Ti asi ket napateg a paset ti sirib manipud ngato, tangay maikuna a “napno iti asi” ti kasta a sirib. Imutektekantayo ta naggiddan a nadakamat ti “asi” ken “naimbag a bungbunga.” Maikanatad daytoy gapu ta iti Biblia, ti asi masansan a tuktukoyenna ti aktibo a pannakaseknan kadagiti sabsabali, ti pannakipagrikna a mangpataud iti naruay a bunga ti naimbag nga ar-aramid. Ti maysa a reperensia depinarenna ti asi kas “panagladingit gapu iti di nasayaat a sasaaden ti maysa a tao ken panangikagumaan a tumulong.” No kasta, saan a nalab-ay, saan a nabaaw, wenno saan a basta teoria ti nadiosan a sirib. Imbes ketdi, nadungngo dayta, naimpusuan, ken mannakipagrikna. Kasanotayo a maipakita a napnuantayo iti asi?

16, 17. (a) Malaksid iti ayattayo iti Dios, ania ti mangtigtignay kadatayo a makiraman iti trabaho a panangasaba, ken apay? (b) Kadagiti ania a pamay-an a maipakitatayo a napnuantayo iti asi?

¹⁶ Sigurado a ti maysa a napateg a pamay-an ket babaen ti panangiburay iti naimbag a damag ti Pagarian ti Dios kadagiti sabsabali. Ania ti mangtigtignay kadatayo a mangaramid iti daytoy a trabaho? Kangrunaanna, ti ayattayo iti Dios. Ngem tignayennatayo met ti asi, wenno pannakipagrikna kadagiti sabsabali. (Mateo 22:37-39) Adu itatta ti “nalalatan ken naiwarawarada a kasla karkarnero nga awanan pastor.” (Mateo 9:36) Iti naespirituan a wagas, binaybay-an ken binulsek ida dagiti palso a narelihiosuan a pastor. Kas resultana, dida ammo ti nainsiriban a giya a masarakan iti Sao ti Dios wenno dagiti bendision a dandanin iyeg ti Pagarian iti daytoy a daga. No utobentayo ngarud ti naespirituan a kasapulan dagidiay adda iti aglawlawtayo, ti naimpusuan a panangngaasi ti mangtignay kadatayo a mangaramid iti amin a kabaelantayo a mangibaga kadakuada maipapan iti naayat a panggep ni Jehova.

 ¹⁷ Ania pay ti dadduma a pamay-an tapno maipakitatayo a napnuantayo iti asi? Lagipentayo ti pangngarig ni Jesus maipapan iti Samaritano a nakakita iti maysa a biahero a naiwalang iti igid ti dalan, a natakawan ken nakabkabil. Gapu ta mannakipagrikna, “nagtignay a siaasi” ti Samaritano, a binedbedanna dagiti sugat ti biktima ken tinaripatona. (Lucas 10:29-37) Saan aya a daytoy ti mangyilustrar a ti asi ramanenna ti panangipaay iti praktikal a tulong kadagidiay agkasapulan? Ibaga kadatayo ti Biblia nga “aramidentayo koma ti naimbag kadagiti amin, ngem nangnangruna kadagidiay nainaig kadatayo iti pammati.” (Galacia 6:10) Usigentayo ti sumagmamano a posibilidad. Mabalin a kasapulan ti lakay wenno baketen a kapammatian ti paglugananna a makigimong. Mabalin nga agkasapulan iti tulong ti maysa a biuda iti kongregasion iti pannakatarimaan ti pagtaenganna. (Santiago 1:27) Ti maup-upay a tao mabalin a kasapulanna ti “naimbag a sao” a mangliwliwa kenkuana. (Proverbio 12:25) No ipakitatayo ti kakasta a panangngaasi, ipampaneknektayo nga iparparangarangtay ti sirib manipud ngato.

18. No idaldalannatayo ti sirib manipud ngato, ania ti masapul nga ikagumaantayo nga ikkaten iti pusotayo, ken apay?

¹⁸ “Saan a mangpataud kadagiti panangidumduma.” Ti nadiosan a sirib daeranna ti panangidumduma iti puli ken panangipannakkel iti nasion. No idaldalannatayo ti kasta a sirib, ikagumaantay nga ikkaten iti pusotayo ti aniaman a pagannayasan a mangipakita iti paboritismo. (Santiago 2:9) Saantayo nga idumduma dagiti sabsabali gapu iti adalda, kinabaknangda, wenno rebbengenda iti kongregasion; ditay met laisen ti asinoman kadagiti kapammatiantayo, uray kasano ti kinanumoda iti imatangtayo. No inayat ni Jehova ti kakasta a tattao, matmatantay met koma ida a maikari nga ayatentayo.

19, 20. (a) Ania ti kababagas ti Griego a sao para iti “managinsisingpet”? (b) Kasanotayo a maipakita ti “di managinsisingpet a nainkabsatan a panagayat,” ket apay a napateg daytoy?

¹⁹ “Saan a managinsisingpet.” Ti Griego a sao para iti “managinsisingpet” mabalin a tuktukoyenna ti “maysa nga artista nga  agar-arte.” Idi un-unana, agusar dagiti Griego ken Romano nga artista iti dadakkel a maskara no agpabuyada. Gapuna, ti Griego a sao para iti “managinsisingpet” ket mayaplikar iti daydiay agpampammarang, wenno aginkukuna. Saan laeng koma a ti panangtratotay kadagiti kapammatiantayo ti apektaran daytoy nga aspeto ti nadiosan a sirib no di pay ket ti panagriknatayo kadakuada.

²⁰ Kinuna ni apostol Pedro a ti “panagtulnogtayo iti kinapudno” mangibunga koma iti “di managinsisingpet a nainkabsatan a panagayat.” (1 Pedro 1:22) Wen, saan koma a pammarang ti ayattay kadagiti kakabsattayo. Saantayo nga agmaskara wenno agarte tapno allilawentayo dagiti sabsabali. Masapul a napudno ken naimpusuan ti ayattayo. No kastatayo, pagtalkandatayto dagiti kapammatiantayo, tangay ammoda a napudnotayo. Ti kasta a sinseridad patanorenna ti nawaya ken napudno a relasion iti nagbabaetan dagiti Kristiano ken tumulong a mangpataud iti panagtitinnalek iti kongregasion.

21, 22. (a) Apay a di nasaluadan ni Solomon ti kinasirib? (b) Kasanotayo a masaluadan ti kinasirib, ket kasanotayo a magunggonaan no kasta ti aramidentayo?

²¹ Parabur ni Jehova ti nadiosan a sirib, banag a rumbeng a saluadantayo. Kinuna ni Solomon: “Anakko, . . . saluadam ti praktikal a kinasirib ken ti pannakabael nga agpanunot.” (Proverbio 3:21) Nakalkaldaang ta ni Solomon a mismo dina naaramidan ti kasta. Nagtultuloy ti kinasiribna bayat a salsalimetmetanna ti natulnog a puso. Ngem idi agangay, dagiti adu a ganggannaet nga assawana ti namagbaw-ing iti pusona manipud iti nasin-aw a panagdayaw ken Jehova. (1 Ar-ari 11:1-8) Iyilustrar ti napasamak ken Solomon nga awan unay pateg ti pannakaammo no saan nga umiso ti panangusartayo.

²² Kasanotayo a masaluadan ti praktikal a kinasirib? Saantay laeng koma a regular a basaen ti Biblia ken dagiti naibatay iti Biblia a publikasion nga insagana “ti matalek ken masirib nga adipen” no di ket masapul met nga ikagumaantayo nga iyaplikar dagiti maadaltayo. (Mateo 24:45) Addaantayo iti nasayaat a rason a mangyaplikar iti nadiosan a sirib. Kaipapananna ti nasaysayaat a biag itan. Tulongannatayo a ‘mangpetpet a sititibker iti pudpudno a biag’—biag idiay baro a lubong ti Dios. (1 Timoteo 6:19) Ken kangrunaanna, no iyaplikartayo ti sirib manipud ngato dayta ti mangyadani kadatayo iti gubuayan ti amin a sirib, ni Jehova a Dios.