Panangmatmat iti Lubong

Tsa a Kontra Virus

Dagiti damo a panagadal iti laboratorio ti pakakitaan a “nagadu a klase kadagiti mailaklako a tsa ti nabatad a mamagbalin a di aktibo wenno mangpapatay kadagiti virus,” kuna ti Reuters Health Information. Ti sumagmamano a klase ti berde ken nangisit a tsa a napudot ken nalaokan iti yelo ti nausar a pangsubok kadagiti tisyu ti animal a naimpektaran kadagiti virus kas iti herpes simplex 1 ken 2 ken ti T1 (bakterial) a virus. Sigun iti managsirarak a ni Dr. Milton Schiffenbauer iti Pace University idiay New York, “ti nalaokan iti yelo wenno napudot a tsa talaga a dadaelen wenno pagbalinenna a di aktibo ti [herpes] virus iti las-ud ti sumagmamano a minuto.” Kasta met laeng ti natakuatan iti T1 virus. Nupay di pay nalawag no kasano a biangan ti tsa ti panagbiag dagitoy a virus, natakuatan dagiti managsirarak nga uray namin-adun a natibnokan ti tsa, nasamay pay laeng dayta. Natakuatan a ti nangisit a tsa ket nasamsamay a kontra virus ngem iti berde a tsa.

 Pannakailumlom iti Utang Gapu iti Panagtelepono

Dagiti agtutubo a taga Australia “a 18 anyos pay laeng ti mangidekdeklara a bangkarotedan ta dumakdakkel ti babayadanda iti cell phone,” sigun iti periodiko a The Sunday Telegraph. Gapu ta naimpluensiaanda iti makaallukoy unay a panaganunsio, ken gapu ta nalakada a makautang, nakadanon agingga iti rinibu a doliar ti utang ti sumagmamano nga agtutubo gapu iti panagusarda iti cell phone. Iti panagkomentona iti daytoy agsaksaknap a pagannayasan kadagiti agtutubo, kinuna ti Minister iti Fair Trading ti Australia a ni John Watkins: “Dadduma nga agtutubo ti agturpos itan iti panageskuelada a siuutang ken dakes ti reputasionda iti panagutang. Nakalkaldaang dayta a pamay-an iti panangrugida nga agbiag kas adulto.” Adtoy ti isingasing ti periodiko a makatulong kadagiti agtutubo tapno maliklikanda ti mailumlom iti utang: Siertuem a naimbag no napateg ti iyaawagmo. Panunotem ti agusar iti kard ti cell phone a nasaksakbay a bayadam tapno saanka a makautang iti adu. Ikagumaam nga usaren ti cell phone-mo kadagiti oras a nalaka ti masingir iti iyaawagmo.

Dagiti Nalimed a Peggad Idiay Francia

Sigun iti Le Figaro, mapattapatta a 1.3 a milion a tonelada dagiti makapapatay nga alikamen idi Gubat Sangalubongan I ken II ti adda pay laeng iti uneg ti daga idiay Francia. Ti dati a paggugubatan ket aduan iti daan a bomba ken kemikal nga eksplosibo nga agtultuloy a mamagpeggad iti tattao ken iti aglawlaw. Gapu ta nagbalinen a kabalbalayan wenno lugar ti industria ti adu a dati a bakante a lote, rinibu nga awag iti kada tawen ti maawat dagiti grupo a para ikkat kadagiti bomba. Nupay kasta, ginasut nga aksidente ti napasamaken, ket nasurok nga 600 nga eksperto ti napapatayen bayat nga agtartrabahoda idi nagbaetan ti 1945 ken 1985. Iti agdama a kasasaad, sigun kadagiti espesialista, 700 a tawen ti kasapulan sakbay a maikkat daytoy a pagipempenan kadagiti igam!

Danum a Pangturista?

“Ikagkagumaan ti adu kadagiti pagayuyangan iti lubong a penken ti kasapulan ti umad-adu a turista. Gapu ta ad-adun nga amang a paglangoyan ken pagay-ayaman iti golf ti kasapulanda, bumasbassit ti suplay a danum,” kuna ti The Guardian iti London. “Nagdakkel ken sangalubongan ti isyu,” kuna ni Tricia Barnett iti Tourism Concern. “No dadduma, makitam ti maysa a bario [idiay Africa] a maymaysa ti gripona, idinto ta addaan kadagiti gripo ken pagdigusan ti tunggal siled iti kada otel.” Karkularen ti maysa a sangalubongan nga organisasion a mangtartarawidwid iti gameng ti nakaparsuaan nga inaldaw nga agus-usar ti maysa a turista idiay España iti 880 a litro ti danum, idinto ta 250 a litro laeng ti us-usaren ti maysa a residente sadiay. Ti 18 ti abutna a pagay-ayaman iti golf iti natikag a pagilian ket makasapul iti nagadu a danum a kas iti kasapulan ti ili nga addaan iti 10,000 nga umili. Pattapattaen ti United Nations Food and Agriculture Organization a ti danum nga usaren ti 100 a turista iti 55 nga aldaw ti mangbiag iti pagay nga umdas a pagtaraon ti 100 a bumario iti 15 a tawen.

Dagiti Peggad ti Panagsigarilio

“Maysa iti kada walo a natay gapu iti kanser iti barada kadagiti di mannigarilio ket maigapu iti nalang-abda nga asuk ti sigarilio,” kuna ni Naohito Yamaguchi iti National Cancer Center Research Institute iti Japan. Imbasar dagiti sientista ti naduktalanda idi inadalda ti kabibiag ti 52,000 a tattao a natay gapu iti kanser iti bara. Kanayonanna, “sigun iti nabayagen a panagsirarak, ad-adu ti makasabidong a carbon monoxide ken makapakanser a substansia iti malang-ab nga asuk ti sigarilio ngem iti asuk a direkta a malang-ab dagiti mannigarilio,” kuna ti periodiko nga Asahi Shimbun. Idi 1999, naduktalan iti panagadal ti gobierno idiay Japan iti kabibiag ti 14,000 a tattao a 35 a porsiento kadagidiay agtartrabaho wenno ages-eskuela ken 28 a porsiento kadagidiay adda iti pagtaengan ket makalang-ab iti asuk ti sigarilio. “Maammuan koma dagiti mannigarilio a dangdangranda dagiti di mannigarilio isu a maikagumaan koma ti panagsina ti dua a grupo,” kuna ni Yamaguchi.

Pannakainegosio Dagiti Adipen iti Kaaldawantayo

Iti agdama, “mas gagangay ti panangadipen iti intero a lubong ngem iti aniaman a panawen iti pakasaritaan ti tao, sigun iti kabaruan a panagsirarak ti maysa a mannursuro idiay Britania,” kuna ti The Independent iti London. Ti propesor iti sosiolohia a ni Kevin Bales iti University of Surrey idiay Roehampton “ti nangpattapatta a 27 a milion a tattao itan ti agbibiag kas adipen, ad-adu ngem idiay Imperio ti Roma wenno idi kapigsa ti pannakainegosio dagiti adipen iti ballasiw ti Taaw Atlantiko,” kuna ti periodiko. Nupay mabalin a naiduma ita dagiti pamay-an ti panagtagabo ngem iti 150 a tawen a napalabas, minilion a tattao ti “konkontrolen ti sabali a tao babaen ti panagusarna iti kinaranggas wenno naranggas a pamutbuteng ken saanda a pulos a masuelduan,” kuna ni Bales. Ti gagangay unay a kita ti panangadipen ita ket ti panangadipen babaen ti kontrata. Matangdanan dagiti organisado a gang tapno iyurnosda ti panagpuslit ti tattao a mapan iti sabali a pagilian buyogen ti kari a maaddaanda iti trabaho a dakkel ti masueldoda. Ngem apaman a maipuslitda iti sabali a pagilian, magundawayan dagiti trabahador. Mapilitanda a mangbayad iti utangda babaen ti panagtrabahoda iti nanumo.

Ti Panagehersisio Mabalinna a Parmeken ti Depression

“Para iti sumagmamano a pasiente, mabalin a nasamsamay ti pisikal a panagehersisio ngem iti pangkaaduan nga agas iti depression,” kuna ti The Harvard Mental Health Letter, iti panagkomentona maipapan iti panagsirarak a naaramid idiay Duke University Medical Center idiay Estados Unidos. Uppat a bulan a naagasan iti nadumaduma a pamay-an ti tallo a grupo a buklen ti 50 a tattao nga addaan iti major depression. Maysa a grupo ti nagtomar iti kontra depression nga agas, sabali a grupo ti nagehersisio laeng, sa nagtomar iti agas ken nagehersisio ti maikatlo. Kalpasan ti uppat a bulan, 60 agingga iti 70 a porsiento kadagiti pasiente iti amin a tallo a grupo ti “nadayagnos a nakaparmeken iti depression,” kinuna ti Health Letter. Nupay kasta, iti las-ud ti innem a bulan a panangsurnad, dagiti pasiente a natudingan nga agehersisio ket “nasaysayaat ti kasasaad ti panunot ken bagida; walo laeng a porsiento ti nagsubli iti dati a kasasaadda.” Naidilig daytoy iti 38 a porsiento kadagidiay nagtomar iti agas ken 31 a porsiento kadagiti nagehersisio ken nagtomar iti agas.

Adda Manen Dagiti Baknad ti Jamaica?

Adda manen dagiti sabsablay iti taaw ti amianan a kosta ti Jamaica, kuna ti maysa nga artikulo iti The Dallas Morning News. Kanayonanna, “natakuatan dagiti sientista ti adu a rumusrusing pay laeng a korales, agraman dagiti naandur ken mangpataud iti baknad a klase nga agbibiag a kadua dagiti sabsablay.” Ikagkagumaan dagiti baknad ti agbiag nanipud pay idi kellaat a natay dagiti kita ti sabsablay a maawagan Diadema antillarum idi 1983 ken 1984. Konkontrolen ti dadduma a kita ti sabsablay ti iyaadu dagiti ruot ti baybay, a no mapalubosanda nga umadu, mabalin a dadaelenda dagiti baknad ti korales. Nupay kasta, “ipakita dagiti baro a panagadal nga adda manen ti Diadema, ket mabalin a kasta met ti mapaspasamak kadagiti korales,” kuna ti periodiko. Kuna ti biologo iti taaw a ni Nancy Knowlton a ti kaadda manen dagitoy “ti kasayaatan a damag a timmaud manipud kadagiti baknad ti Caribe iti adun a dekada.”

Nasabidongan iti Nagbubukel a Plastik Dagiti Parsua iti Baybay

“Dagiti parsua iti baybay iti intero a lubong ket masabsabidongan iti nagbabassit a nagbubukel a plastik a tumtumpaw iti taaw,” kuna ti magasin a New Scientist. Mangipatulod dagiti kompania iti kemikal iti adu a babassit ken nagbubukel a polymer dagiti agpatpataud kadagiti produkto iti intero a lubong. Kalpasanna, runawenda dagitoy sada moldien tapno agbalin a plastik a produkto. Nupay kasta, rinibu a tonelada kadagitoy nagbubukel a plastik ti mayanud iti baybay manipud iti pagbasuraan dagiti paktoria wenno siudad ken kadagiti kargamento nga igagara nga ibelleng dagiti barko tapno lumag-an ti awitda. Naduktalan dagiti managsirarak manipud iti Tokyo University of Agriculture and Technology idiay Japan a dagiti nagbubukel a plastik ket addaan iti adu a makasabidong a kemikal a maagsepda manipud iti danum ti baybay​—dagiti kemikal a mangdadael iti imiunidad, panagpaadu, ken sistema ti hormone dagiti animal. Dagiti tumatayab, ikan, ken pawikan kanenda dagiti nagbubukel a plastik ta pagarupenda a bugi ti ikan dagitoy wenno sabali a taraon, isu a nasaknap ti di makita nga epekto daytoy iti food chain wenno serye dagiti sibibiag nga agkakanaig ta kanenda ti adda iti babaenda.