Ti Aldaw a Pannakarbek ti Twin Towers

DAGITI napasamak idi Setiembre 11, 2001, idiay New York City, Washington, D.C., ken Pennsylvania ket dinto pulos malipatan ti minilion, wenno nalabit ti binilion, kadagiti agnanaed ditoy lubong. Sadino ti ayanmo idi nakitam wenno nangngegmo ti damag iti pannakarebbek ti World Trade Center idiay New York ken ti Pentagon idiay Washington?

Dayta di nakappapati a kinabiit ti pannakadadael ti nagadu a sanikua ken, ti napatpateg nga amang, ti nagadu a biag ti namagsarimadeng ken namagpanunot iti sangatauan.

Ania ti naadaltayo maipapan kadagiti ipangpangruna ken desisiontayo iti biag? Kasano nga imparangarang dagidiay nakalkaldaang a pasamak ti sumagmamano kadagiti nasaysayaat a kalidad ti kinataotayo​—panagsakripisio, panangngaasi, panagibtur, ken di panagimbubukodan? Ikagumaan a sungbatan daytoy nga artikulo ken ti sumaruno daytoy naud-udi a saludsod.

Agestoria Dagiti Nakalasat

Kalpasan la unay ti didigra idiay New York nagserran dagiti subway, isu a nagnagna a rimmuar iti makimbaba a Manhattan ti umariwekwek a tattao​—adu kadakuada ti bimmallasiw kadagiti rangtay ti Brooklyn ken Manhattan. Silalawag a makitada dagiti pasdek nga opisina ken paktoria ti sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova. Di nagbayag, kadagitoy a pasdek ti nagturongan ti dadduma a nagkamang manipud iti didigra.

Ni Alisha (nga adda iti kannawan), a balasang ti maysa a Saksi ti maysa kadagiti immuna a simmangpet. Nakataptapok ken nakadapdapo. * Inlawlawagna: “Idi addaak iti tren a mapan iti trabaho, nakitak ti asuk a naggapu iti ​World ​Trade Cen​ter. Idi simmangpetak iti lugar ti didigra, nagkaiwara dagiti sarming iti amin a lugar, ket nariknak ti bara. Ti la naturturong dagiti agtataray a tattao, idinto ta ikagkagumaan dagiti polis a papanawen dagiti tattao iti dayta a lugar. Daytat’ kasla lugar a paggugubatan.

“Nagkamangak iti asideg a pasdek. Pagammuan ta  nangngegko nga adda bimtak bayat a sinalput ti maikadua nga eroplano ti makin-abagatan a tower. Di mailadawan ti buya, ket adda nangisit nga asuk iti sadinoman. Nabagaankami a pumanawkamin iti napeggad a lugar. Inlugandak iti maysa a bilog a dimmammang iti East River nga agturong idiay Brooklyn. Idi nakadammangakon, timmangadak ket nakitak ti dakkel a karatula a ‘WATCHTOWER.’ Ti hedkuarter ti relihion ni nanangko! Dagus a napanak iti dayta a pasdek. Ammok a magun-odak sadiay ti kasayaatan a pannakaaywan. Nadalusak met laeng ti bagik sadiay ket kalpasanna, inawagak ti dadakkelko.”

Ni Wendell (nga adda iti kannawan) ket para lukat iti ridaw ti Marriott Hotel nga adda iti nagbaetan ti dua a tower. Inlawlawagna: “Batangko idi ti agbantay iti lobby idi napasamak ti immuna a panagbettak. Nakitak dagiti nagtinnag a rebbek iti aglawlaw. Kinitak ti ballasiw ti kalsada, ket adda sumsumged a lalaki a nakaidda iti daga. Inuksobko ti jacket ken kamisadentrok ket dinardarasko nga inasitgan tapno maiddepko ti apuy. Immay met timmulong ti maysa pay a limmabas. Nauram aminen a kawes ti lalaki malaksid kadagiti medias ken sapatosna. Kalpasanna, immay innala dagiti bombero tapno maipaagas.

“Di nagbayag kalpasanna, nagtelepono ni Bryant Gumbel iti CBS TV tapno maammuanna ti mismo a nakitak maipapan iti mapaspasamak. Ti pamiliak  nga adda idiay Virgin Islands nabuyada dayta iti TV, isu a naammuanda a sibibiagak.”

Ti nabaked, innem-a-pie-lima-pulgada ti katayagna a ni Donald ket maysa nga empleado iti World Financial Center ken adda idi iti maika-31 a kadsaaran ti pasdek, a batog a mismo ti Twin Towers ken ti Marriott Hotel. Kinunana: “Naikuleng ken napabutnganak iti nakitak. Matmatnag ken tumtumpuak dagiti tattao manipud kadagiti tawa ti makin-amianan a tower. Napabutnganak unay isu a pinaspasak ti nagtaray a rimmuar iti pasdek nga ayanko.”

Ti maysa pay a kapadasan ket ti kapadasan ti maysa nga ina nga agtawen iti nasuroken nga 60 ken ti dua a babbalasangna nga agtawen iti nasuroken nga 40. Agnanaed ti agkabsat a da Ruth ken Joni a kadua ni nanangda a Janice iti maysa nga otel nga asideg iti Twin Towers. Kastoy ti estoriaen ti rehistrado a nars a ni Ruth: “Addaak idi iti banio. Kellaat nga impukkaw da nanang ken ni adingko a rummuarak iti banio. Addakami iti maika-16 a kadsaaran, ket nakitada iti tawa ti ilalabas dagiti nagtinnag a rebbek. Aktual a nakita ni nanang ti pannakatnag ti maysa a lalaki iti rabaw ti atep iti asidegmi a kunam la no naipurruak dayta manipud iti maysa a lugar.

“Dagus a nagbadoak, ket immulogkamin iti agdan. Nagadu ti agik-ikkis. Rimmuarkami a napan iti kalsada. Nangngegmi dagiti panagbettak ken nakitami ti panaggil-ayab ti apuy. Nabilinkami a rummuar a dagus a mapan iti Battery Park, a sadiay ti ayan dagiti bilog a mapan idiay Staten Island. Iti dalan, naisina kadakami ni Nanang, nga addaan iti nakaro nga angkit. Kasano a malasatanna daytoy asuk, dapo, ken tapok? Kagudua nga oras a binirokmi ngem dimi nakita. Nupay kasta, saankami unay a madanagan idi damo ta makabael unay ken adda panagtalekna iti bagina.

“Kamaudiananna, naibaga kadakami a magnakami a mapan idiay Brooklyn Bridge ken bumallasiwkami. Anian a pannakabang-armi idi nakaballasiwkami iti rangtay ti Brooklyn ket nakitami ti dakkel a karatula a ‘WATCHTOWER’! Ammomi idin a natalgedkamin.

“Pinasangbay ken pinadagusdakami. Inikkandakami met kadagiti kawes, ta ti laeng adda iti bagimi ti kawesmi. Ngem sadino ngayen ti ayan ni nanang? Nagpatpatnag a pinadasmi a tinunton kadagiti ospital. Idi alas onse trenta iti simmaganad nga agsapa, napakaammuankami. Adda ni Nanang iti lobby idiay baba! Aniat’ napasamak kenkuana?”

Ti ina a ni Janice ituloyna ti salaysay: “Idi rimmuarak iti otel, maseknanak iti maysa a gayyemko a baket a di makabael a makikuyog kadakami. Kayatko ti agsubli tapno bagkatek a rummuar. Ngem nakapegpeggad. Gapu iti karibuso, naisinaak kadagiti babbalasangko. Ngem diak unay madanagan, ta nanakemda ken maysa a nalaing a nars ni Ruth.

“Iti sadinoman a lugar, makitak a kasapulan dagiti tattao ti tulong​—nangruna dagiti ubbing ken maladaga. Inkagumaak ti timmulong iti adu.  Napanak idiay disso a pakaipanan ken pakaagasan dagiti biktima sigun iti kinakaro ti pannakadangranda. Timmulongak a nangbuggo iti im-ima ken nangdiram-os kadagiti polis ken bombero a nakair-iro ken nakataptapok. Addaak sadiay agingga iti alas tres ti parbangon. Kalpasanna, limmuganak iti naudi a bilog a napan idiay Staten Island. Pinanunotko a mabalin a nakapagkamang dagiti babbalasangko sadiay. Ngem diak nabirokan ida.

“Iti agsapa pinadasko ti aglugan iti umuna a bilog nga agsubli idiay Manhattan, ngem diak makalugan ta saanak met a pang-emerhensia a trabahador. Kalpasanna, nakitak ti maysa a polis a tinulongak. Pinukkawak: ‘John! Masapul nga agsubliak idiay Manhattan.’ Imbagana: ‘Basta kumuyogka kaniak.’

“Idi simmangpetak idiay Manhattan, nagturongak idiay Marriott Hotel. Nalabit matulongak pay ti gayyemko a baket. Ay, saanen a mabalin! Narba metten ti otel. Awanen ti tao iti sentro ti siudad​—awanen ti tao iti aglawlawna. Dagiti laeng nabambannog a polis ken bombero, a malmaldaang ti langada gapu iti trahedia.

“Binallasiwko ti Brooklyn Bridge. Idi asidegakon iti pangadaywen a murdongna, nakitak ti pamiliar a karatula a ‘WATCHTOWER.’ Nalabit masarakak sadiay dagiti babbalasangko. Agpayso ta immulogda iti lobby tapno sarabuendak. Nagiinnarakup ken nagsisinnangitkami!

“Nakaskasdaaw ta saan a simro ti angkitko, nupay nakaro ti asuk, tapok, ken dapo. Naynay a nagkararagak, ta kayatko ti makatulong ken di agbalin a dadagsen.”

“Awan Met ti Pagdissuanna!”

Ni Rachel, maysa a babai a nasurok a 20 anyos, kinunana iti mannurat ti Agriingkayo!: “Magmagnaak idi nga agturong iti makimbaba a Manhattan idi nangngegko ti ungor ti eroplano iti ngato. Nakapigpigsa isu a timmangadak. Diak impagarup nga adda nagdakkel nga eroplano a bumabbaba. Diak ammo no apay a nakababbaba ti tayabna ken nakaparpartak. Awan met ti pagdissuanna! Nalabit saanen a nakontrol ti piloto. Kalpasanna, nangngegko ti maysa a babai nga agririaw, ‘Sinalput ti eroplano ti pasdek!’ Simgiab ti nagdakkel nga apuy iti makin-amianan a tower. Nakitak ti nagdakkel nga abutna.

“Daytoy pay laeng ti nakaam-amak unay a nakitak iti biagko. Kasla saan nga agpayso. Nagtakderak laeng sadiay a nakanganga. Di nagbayag, sinalput ti sabali nga eroplano ti maikadua a tower, ket idi agangay narbeken ti dua a tower. Madanaganakon. Diak mairusoken!”

“No Masapul nga Aglangoyak, Aglangoyak”

Kasangsangpet idi ti 16 anyos a ni Denise iti eskuelaanna a dumna iti American Stock Exchange, a tallo laeng a bloke ti kaadayona iti abagatan ti World Trade Center. “Ammok nga adda napasamak kalpasan laeng ti alas 9:00 ti agsapa, ngem diak ammo no ania dayta. Addaak idi iti maika-11 a kadsaaran ti eskuelaan, nga agat-atender iti klase iti history. Mabutbuteng ti amin nga estudiante. Kayat ti maestrami nga ageksamenkami pay, ngem kayatmin ti rummuar tapno agawid.

“Pagammuan ta nagunggon ti pasdek idi simmalput ti maikadua nga eroplano iti makin-abagatan a tower. Ngem saanmi pay idi nga ammo no aniat’ napasamak. Kellaat a nangngegko iti walkie-talkie ti maestrami: ‘Sinalput ti dua nga eroplano ti Twin Towers!’ Napanunotko, ‘Saan a nainsiriban ti agtalinaed ditoy. Terorismo daytoy, ket ti Stock Exchange ti sumaganad.’ Isu a rimmuarkamin.

“Nagtataraykami a napan idiay Battery Park. Timmaliawak tapno kitaek ti mapaspasamak. Nakitak a marmarban ti makin-abagatan a tower. Idi kuan napanunotko a mabalin a maapektaran ti dadduma pay, gapu iti pannakarbek ti amin a nangato a pasdek. Marigatanak nga umanges, ta napullatanen iti agong ken karabukobko ti dapo ken tapok. Timmarayak a napan iti East River, a mangpampanunot, ‘No masapul nga aglangoyak, aglangoyak.’ Bayat nga agtartarayak, agkarkararagak ken ni Jehova nga ispalennak.

“Kamaudiananna, nailuganak iti bilog a mapan idiay New Jersey. Nasurok a lima nga oras  sakbay a nasarakannak ni nanangko, ngem uray kaskasano natalgedakon!”

“Daytoy Kadin ti Maudi nga Aldaw iti Biagko?”

Ti 28 anyos a ni Joshua a taga Princeton, New Jersey, ket agisursuro idi iti klase iti maika-40 a kadsaaran ti makin-amianan a tower. Malagipna: “Kellaat a kasla adda bimtak a bomba. Namin-adu a nagdayyeg, isu a napanunotko nga, ‘Agginggined sa.’ Kimmitaak iti ruar, ket di nakappapati​—asuk ken rebbek ti agrikrikus iti pasdek. Imbagak iti klase, ‘Ibatiyo ti amin nga alikamenyo. Rummuartayon!’

“Immulogkami iti agdan, a dandani napnon iti asuk, ket rumrummuaren ti danum manipud kadagiti pagwaris wenno sprinkler iti bobida. Ngem awan ti nagapura. Naynay nga inkararagko nga umiso koma nga agdan ti napilimi tapno saankami a direkta a maapektaran iti uram.

“Idi agtartarayak nga immulog, napanunotko, ‘Daytoy kadin ti maudi nga aldaw iti biagko?’ Naynay a nagkararagak ken Jehova, isu a nariknak ti karkarna a kinakalma. Idi laeng a nariknak ti kasta a kinakalma. Diakto pulos malipatan dayta a kanito.

“Idi nakaruarkamin iti pasdek, iturturongen dagiti polis ti amin. Timmangadak kadagiti tower ket nakitak nga agpadpada a naabutan ti dua a pasdek. Karkarna ngem agpayso.

“Kalpasanna, nangngegko ti karkarna nga uni​—karkarna a kinaulimek a kunam la no minedmedan ti rinibu a tattao ti angesda. Kasla timmalna ti New York. Kalpasanna, simmarunon ti panagikkis. Marmarbeken ti makin-abagatan a tower! Mayang-angin nga agturong kadakami ti napuskol unay nga asuk, dapo, ken tapok a kas kadagiti naisangsangayan a mabuya iti sine. Ngem agpaypayso daytoy. Idi nakadanon ti asuk kadakami, dandani saankamin a makaanges.

“Nakadanonak met laengen iti Manhattan Bridge, ket idi timmaliawak, nakitak a marmarpuogen ti makin-amianan a tower agraman ti dakkel nga antena ti TV-na. Idi bimmalasiwak iti rangtay, naynay ti kararagko a makadanonak koma idiay Bethel, ti sangalubongan a hedkuarter dagiti Saksi ni Jehova. Idi laeng a kasta unay ti ragsakko a nakakita iti dayta a lugar iti intero a panagbiagko. Ket iti pader ti paktoria, adda dakkel a karatula nga inaldaw a mabasa ti rinibu a tattao, ‘Read God’s Word the Holy Bible Daily’ (Inaldaw a Basaenyo ti Nasantuan a Biblia a Sao ti Dios)! Kinunak iti un-unegko, ‘Dandaniak makadanonen sadiay. Itultuloyko laeng ti magna.’

“Bayat a pampanunotek dagita a napasamak, impasagepsepda kaniak a talaga a masapul nga umiso dagiti ipangpangrunak​—a rumbeng nga iyun-unak dagiti kapatgan iti biag.”

“Nakitak a Tumtumpuak Dagiti Tattao Manipud iti Tower”

Nakita ti 22 anyos a ni Jessica ti napasamak idi rimmuar iti estasion ti subway iti siudad. “Timmangadak ket nakitak a matmatnag ti amin a dapo, rebbek, ken metal. Agur-uray dagiti tattao a mangusar kadagiti pangpubliko a telepono ket lallalo a madandanaganda gapu iti pannakataktak. Nagkararagak tapno agkalmaak. Kalpasanna adda manen bimtak. Agkaratinnagen dagiti landok ken sarming. Nangngegko dagiti ikkis a, ‘Sabali manen nga eroplano!’

“Timmangadak, ket nakaam-amak a makita​—a tumtumpuak dagiti tattao manipud kadagiti makinngato a kadsaaran a paggapgapuan ti asuk ken gil-ayab. Kasla makitkitak pay laeng ti maysa a lalaki a kadua ti maysa a babai. Kumkumpetda iti tawa iti apagbiit. Kalpasanna timpuakdan, ket natnagda agingga iti baba. Daytat’ nakaam-amak a buya.

“Kamaudiananna, nakadanonak idiay Brooklyn Bridge, a sadiay a pinasutko di komportable a sapatosko saak nagtaray a bimmallasiw iti dammang ti karayan ti Brooklyn. Simrekak iti pasdek ti Watchtower, ket dagus a tinulongandak nga agkalma.

“Karabiyanna, binasak iti Agriingkayo! nga Agosto 22, 2001, ti serye a ‘Panangdaer iti Posttraumatic Stress.’ Masapulko unay ti kasta nga impormasion!”

Ti kinasaem ti didigra ti nangtignay kadagiti tattao a tumulong iti aniaman a kabaelanda nga itulong. Dayta a paset ti estoria ti salaysayen ti sumaganad nga artikulo.

[Footnote]

 [Diagram/Dagiti Ladawan iti panid 8, 9]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

 NADADAEL

1 NORTH TOWER 1 World Trade Center

2 SOUTH TOWER 2 World Trade Center

3 MARRIOTT HOTEL 3 World Trade Center

7 7 WORLD TRADE CENTER

NAKARO TI PANNAKADADAELNA

4 4 WORLD TRADE CENTER

5 5 WORLD TRADE CENTER

L ONE LIBERTY PLAZA

D DEUTSCHE BANK 130 Liberty St.

6 U.S. CUSTOMS HOUSE 6 World Trade Center

N S NORTH AND SOUTH RANGTAY PARA ITI MAGMAGNA

DI UNAY NADADAEL

2F 2 WORLD FINANCIAL CENTER

3F 3 WORLD FINANCIAL CENTER

W WINTER GARDEN

[Credit Line]

Idi Oktubre 4, 2001 3D a Mapa ti Lower Manhattan nga inaramid ti Urban Data Solutions, Inc.

[Dagiti Ladawan]

Makinngato: Ti makin-abagatan a tower ti immuna a narbek

Ngato: Dadduma ti nagtaray tapno agkamangda kadagiti pasdek ti Watchtower

Kannawan: Ginasut a bombero ken agal-alaw ti kasla di mabambannog a nagtrabaho idiay Ground Zero

[Credit Lines]

AP Photo/Jerry Torrens

Andrea Booher/FEMA News Photo

[Picture Credit Line iti panid 3]

AP Photo/Marty Lederhandler

[Picture Credit Line iti panid 4]

AP Photo/Suzanne Plunkett