Ti Zebra Atap a Kabalio ti Africa

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY AFRICA

SANGARIBU a zebra ti sibubulos nga agtartaray iti karuotan ti Africa. Maitag-ay ti garitan a bakrangda bayat nga agbuabo ti napuskol ti buokna a tengngedda gapu iti napartak a panagtarayda. Dumalagudog ti panagpaddakda iti natikag a daga iti kapatagan. Makita iti likudanda ti kinilkilometro nga agatipukpok a nalabaga a tapok. Bulosda, ket awan ti pakalaplapdanda.

Kasla adda di makita a signal, isu nga in-inut a bumannayatda ket kalpasanna agsardengda. Babaen ti nalagda, dadakkel a ngipenda, agarabda iti nagango a ruot. Alerto ti arban, masansan a tumangad, agimdeng, ken angotenda ti angin. Mangngegda ti agallungogan a ngernger ti leon iti adayo, isu a mariribukda. Kabesadoda unay ti uni. Nakatingra ti lapayagda ken nakabitin ti ruot iti ngiwatda, timuden dagiti zebra ti paggapuan ti ngernger. No madlawda nga adayo ti peggad, agrukobda manen ket ituloyda ti agarab.

No nasaniiten ti pudot ti init, umakarda manen. Ti angot itan ti danum ti mangiturong kadagiti garitan a kabalio a mapan iti karayan. Iti nangato a takdang, sumardeng ken matmatanda ti nalibeg, nalinak nga agay-ayus a danum, agbang-es ken kurayenda ti namaga a tapok. Agsarimadengda, ta ammoda a mabalin nga adda peggad iti uneg ti nalinak a rabaw ti danum. Ngem mawawda unay, isu a sumalogen ti dadduma. Iti maudi a kellaat a panagtignay, sumalogda a mapan iti danum. Saggaysa nga uminumda agingga a mapnekda, sada agsubli iti nawayang a kapatagan.

No rabii, agin-inayad a sumrek ti arban kadagiti natayag a karuotan. Nakapimpintas ti langada a madlaw gapu iti nakalablabaga a silnag ti lumlumnek nga init ken naibaskag iti kinapintas ti karuotan ti Africa.

 Garitan ken Mannakilangen

Agpapada ti inaldaw a nakaugalian dagiti zebra. Agkaraakarda gapu ta kanayon nga agsapulda iti taraon ken danum. Gapu ta agarabda kadagiti nawayang a kapatagan, nadalus ken nalukmeg ti langa dagiti zebra, namnamsek ti garitan a kudilda a nangbalkut iti maskulado a bagida. Naisangsangayan ti garit ti zebra, ket kas kuna ti dadduma, awan ti agpapada ti garitna. Naidumduma ti napintas a puraw ken nangisit a garitda iti dadduma nga animal iti kapatagan. Ngem makaay-ayo ti langada ket maibagay unay iti nalangalang a kasasaad ti Africa.

Mannakilangen unay dagiti zebra. Mabalin nga agpaut iti intero a panagbiag ti singgalut ti tunggal maysa kadakuada. Nupay mabalin a sumagmamano a ribu nga animal ti bilang ti dakkel nga arban, nabingaybingay daytoy iti adu a babbabassit a pamilia a buklen ti maysa a kalakian ken sumagmamano a kabaian. Kanayon a nakaur-urnos daytoy bassit a grupo ti pamilia gapu ta siiinget a mailasin dagiti miembrona sigun iti ranggoda. Ti nataengan unay a kabaian ti mangikeddeng iti panagtignay ti pamilia. Isu ti mangidaulo, ken sumaruno ti dadduma a kabaian ket saggaysa a sumurot dagiti urbonda sigun iti ranggo. Ngem kamaudiananna, ti kalakian ti mangkontrol. No kayatna a baliwan ti turongen ti pamiliana, asitganna ti mangidadaulo a kabaian sana iturong iti baro a direksion.

Pagay-ayat dagiti zebra a dalusan ti bagida, ket gagangayen a makita ida nga aggiginnidigid ken agdidinnilpat iti bakrang, abaga, ken likudda. Ti panagdidinnalus ti kasla mangpabileg iti singgalut ti tunggal animal ket mangrugi dayta no sumagmamano pay la nga aldaw ti anakda. No awan ti sabali a miembro ti pamilia a mangdalus, mabang-aran dagiti magatgatelan a zebra babaen ti panagtulidda iti katapukan wenno igidigidda ti bagida iti kayo, bunton ti anay, wenno dadduma pay a nakapirmi a banag.

Ti Panangikagumaanda nga Agbiag

Kanayon nga agpeggad ti biag ti zebra. Ibilang dagiti leon, atap nga aso, hyena, leopardo, ken buaya a nasayaat nga anupan ti 250 a kilo nga animal. Makataray ti zebra iti 55 a kilometro iti kada oras, ngem no dadduma sikapan ken kellaaten dagiti animal nga agkaan iti padada nga animal. Agtambang dagiti leon. Aglemmeng dagiti buaya kadagiti nalibeg a danum, ket agtambang dagiti leopardo iti nasipnget a lugar.

Ti kinaridam dagiti zebra ken panagtignay ti intero nga arban ti depensada. Nupay kaaduan ti maturog no rabii, kanayon nga adda nakariing nga umimdeng ken agsiput. No makakita ti zebra iti umad-adani nga agkaan, agbang-es tapno mapakdaaran ti intero nga arban. Masansan a no agsakit wenno lakayen wenno baketen ti maysa a miembro ti pamilia ket nabannayaten a sumurot, gagaraen ti dadduma ti agin-inayad ken aguray agingga a ti nabambannayat nga animal ket  makaabut manen iti arban. No adda peggad, situtured nga agyan ti kalakian iti baet dagiti kabaian ken ti agkaan, a kagaten ken kugtaranna ti kabusor tapno makapanaw ti arban.

Nabatad ti kasta a kinadekket ti pamilia iti nakaskasdaaw a napasamak idiay Serengeti Plain idiay Africa, a nasaksian ti naturalista a ni Hugo van Lawick. Iti panangisalaysayna iti panangkamat ti pangen dagiti atap nga aso iti maysa nga arban dagiti zebra, imbagana a nakakita dagiti aso iti maysa a kabaian, ti anakna, ken ti maysa nga urbon a makatawen laeng. Bayat ti panagtaray dagiti zebra a pimmanaw, situtured a nakilaban ti ina ken ti makatawen nga urbon. Immunget dagiti aso, ket mabambannog idin ti kabaian ken ti makatawen nga urbon. Kasla dandanidan matay. Kinuna ni van Lawick nga awanen ti pangnamnamaan: “Kellaat a nariknak ti panaggunggon ti daga ket, idi tumaliawak, nasdaawak a nakakita iti sangapulo a zebra a sipapartak nga umas-asideg. Di nagbayag pinalawlawandan ti ina ken ti dua nga annakna ket kalpasanna, iti panagrikusrikusda, aggaassidegda a timmaray iti direksion a naggapuan ti sangapulo. Kinamat ida dagiti aso iti 50 a metro wenno ad-adayo pay ngem dida mastrek ti arban isu a simmukodan kalpasanna.”

Panagpamilia

Ikaluya ti kabaian a zebra iti kappasngay nga urbonna ket iti damo ipaidamna iti dadduma a miembro ti arban. Bayat daytoy a tiempo ti panangiputong, suminged ti urbon  iti inana. Ikabesa ti urbon ti puraw ken nangisit a garit a naisangsangayan iti inana. Kalpasanna, mabigbigna ti ayab, angot, ken garit ti inana ket agpaidam iti dadduma a kabaian.

Saan a puraw ken nangisit ti garit dagiti kappasngay nga urbon a kas kadagiti dadakkelda. Lumabaga a kape ti garitda ket ngumisit no nataengandan. No dakdakkel ti arban, agtitipon dagiti urbon manipud iti nadumaduma a pamilia tapno agay-ayamda. Aglulumba ken agkikinnamatda, agkikinnugtar ken agtatarayda a makikadua kadagiti adulto, a no dadduma ket makiay-ayam kadakuada. Babaen kadagiti karantiway a gurongda, agtaray ken agay-ayam dagiti urbon a mangkamat kadagiti tumatayab ken dadduma a babassit nga animal. Dagiti urbon a zebra, a karantiway, nakuttong ti gurongda, dadakkel ti matada ken napuskol ti nalamuyot a dutdotda, ket napipintas a babassit nga animal ken makaay-ayo a buyaen.

Bulos ken Nakaay-ayat

Iti kaaldawantayo, makita pay laeng dagiti dadakkel nga arban ti zebra a nakabulos ken siwayawaya kadagiti bimmalitok a karuruotan iti Africa. Dayta ket makapaamanga a buya.

Siasino ti mangilibak a makaay-ayo ken nakaskasdaaw a parsua ti zebra, nga addaan iti naisangsangayan a puraw ken nangisit a garit, nakaro ti kinasungdona iti pamilia, bulos, ken awan pakasikoranna? Ti pannakaammo iti kasta nga animal sungbatanna ti maysa a saludsod a nayimtuod iti napalabasen a rinibu a tawen: “Siasino ti nangwarwar kadagiti mismo a galut ti atap nga asno?” (Job 39:5) Nabatad ti sungbat. Isu ni Jehova a Dios, ti Nangdisenio iti amin a sibibiag a parsua.

[Kahon iti panid 14]

Apay nga Adda Garit ti Zebra?

Dagidiay mamati iti ebolusion marigatanda a mangilawlawag no apay nga adda garit ti zebra. Pagarupen ti dadduma a mabalin nga agserbi dayta a kas pakdaar. Ngem nalawag a dagiti leon ken dadduma a dadakkel nga agkaan iti padada nga animal ket saanda a maamak iti garit ti zebra.

Kuna ti dadduma a dagiti garit ket agserbi a mangallukoy iti kasupadida a sekso. Nupay kasta, tangay agaasping ti garit ti amin a zebra ket di met masinunuo ti garit ti aniaman a sekso, kasla di agpayso dayta.

Ti sabali pay a teoria ket timmaud ti puraw ken nangisit a disenio tapno makatulong a mangep-ep iti kinabara ti init iti Africa. Ngem apay ngarud nga awan ti garit ti dadduma nga animal?

Maysa a nasaknap a teoria ket naaddaan ti zebra iti garit tapno daytat’ saan a nalaka a makita. Natakuatan dagiti sientista a ti kumarkaro a kinabara iti kapatagan ti Africa, talaga a dadaelenna ti ladawan ti zebra, isu a narigat a makita ti maysa iti adayo. Nupay kasta, bassit laeng ti pagimbaganna no saan a nalaka a makita iti adayo, ta dagiti leon a kangrunaan a kabusor ti zebra, ket rumaut iti asideg.

Naibaga met a dagiti agtartaray nga adu a zebra ti pakariruan dagiti agan-anup a leon, isu a masinga ti laingda a mangilasin iti maysa nga animal. Ngem iti kinapudnona, impakita dagiti panagadal kadagiti atap nga animal a nakalalaing ken nakabalballigi dagiti leon nga aganup kadagiti zebra a kas met iti kinalaingda nga aganup iti dadduma nga animal.

Ti ad-adda pay a makariro a saludsod ket mabalin pay ketdi a pagdaksan ti zebra dagiti garitna. Iti rabii, iti kapatagan a masilnagan ti bulan, nalaklaka a makita ti zebra gapu iti puraw ken nangisit a garitna ngem ti dadduma nga animal a maymaysa ti kolorda. Tangay gagangay nga aganup ti leon iti rabii, kasla daytoy ti ad-adda a pagdaksan ti zebra.

Nangalaan ngarud ti zebra kadagiti garitna? Maawatan daytoy iti simple a sasao a: “Ti met laeng ima ni Jehova inaramidna daytoy.” (Job 12:9) Wen, dinisenio ti Namarsua dagiti parsua ditoy daga nga addaan kadagiti naisangsangayan a kalidad ken kababalin gapu kadagiti rason a mabalin a di unay maawatan ti tao tapno makabalanda nga agbiag. Adda pay sabali a panggep daytoy nakaskasdaaw a disenio ti sibibiag a bambanag. Daytat’ mangparag-o, mangparagsak, ken mangay-ayo iti puso ti tattao. Kinapudnona, ti kinapintas ti panamarsua ti nakatignayan ti adu a makarikna ti kas iti narikna ni David idi unana: “Anian a nagadu ti aramidmo, O Jehova! Isuda amin inaramidmo buyogen ti kinasirib. Ti daga napno kadagiti pinataudmo.”​—Salmo 104:24.