Dagiti Masai​—Nagpaiduma Ken Makapainteres a Tattao

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY KENYA

NAGKALLANGOGAN ti nasinggit a kanta ti ubing a lalaki a Masai (Maasai) iti intero a tanap gapu iti napigsa ken naagneb nga angin ti parbangon. Bayat a simmingising ti init, pimmigsa met ti naayug a timek ti ubing a lalaki, a kaasping unay ti napigsa a timek ti agkankanta a tumatayab iti damo a silnag ti init.

Dimngegak. Iti pananglawag ti sumingsingising nga init, nakitak ti Masai nga ubing a pastor nga agtaktakder iti tengnga dagiti baka ni tatangna. Atiddog a nalabaga a lupot ti nakabalabal iti kagudua ti bagina. Kunam la no tikbaboy a nakatakder babaen ti maysa a sakana ta ti maysa ket nakasadag iti urong ti pikana ken kankantaanna ti napnek nga arbanna. Palubosandak a mangisalaysay kadakayo iti ad-adu pay maipapan kadagitoy nagpaiduma a tattao a Masai.

Dumanonkayo iti Rehion Dagiti Masai

Dagiti makapainteres ken agpaspastor a Masai ket agnanaed iti nalawa ken nawayang a luglugar iti Great Rift Valley ti Makindaya nga Africa kadagiti pagilian ti Kenya ken Tanzania. Dagiti Masai ket dagiti nakalasat iti napalabas a panawen ken agbibiagda a kaasping unay iti panagbiag dagiti inapoda adun a siglo ti napalabas. Gapu ta dida madanagan iti panaglabas ti panawen, ti biagda ket tartarawidwidan ti isisingising ken ilelennek ti init ken dagiti agkarabaliw a paniempo.

Nairaman kadagiti paglaingan dagiti Masai ti abilidadda a mangdaer iti di makaay-ayo nga aglawlaw ken tibbatibbakol a daga iti Rift Valley. Gapu ta nalaingda a magna, addayo dagiti madanonda nga agsapul iti nalangto a pagaraban ken paginuman dagiti arbanda. Taraknenda dagiti arbanda a baka iti tengnga dagiti pinangen a wildebeest, zebra, giraffe, ken dadduma pay nga animal iti kapatagan nga agnanaed met iti rehionda.

Tattao a Mangipatpateg Kadagiti Baka

Patien dagiti Masai a kukuada ti amin a baka ditoy daga. Nagtaud daytoy a pammati iti sarsarita nga idi un-unana, addaan ti Dios iti tallo nga annak a lallaki ket sinagutanna ti tunggal maysa kadagitoy. Ti inauna ket immawat iti pana a paganup, ti maikadua ket immawat iti pika a pagtalon, ken immawat ti maikatlo iti baston nga usarenna nga agtaraken kadagiti baka. Daytoy a buridek ti nagbalin kano nga ama ti nasion dagiti Masai. Uray no addaan iti baka ti dadduma a tribu, patien dagiti Masai a kukuada latta dagitoy nga animal.

 Iti komunidad dagiti Masai, ti kadakkel ti arban ti maysa a lalaki ken ti bilang ti annakna ti mangikeddeng iti saad ken impluensiana. Kinapudnona, maibilang a napanglaw ti maysa a lalaki a basbassit ngem 50 ti bakana. Babaen ti tulong ti adu nga annak ken assawana, namnamaen ti maysa a lalaki a Masai nga inton agangay, makaurnong iti dakkel nga arban a mabalin a buklen ti rinibu nga animal.

Nasinged ti pamilia a Masai kadagiti bakada. Tunggal baka ket addaan iti pakabigbigan nga uni ken galad a kabesado ti pamilia. Masansan a mamarkaan dagiti baka babaen kadagiti atiddog a kurbado a linia ken komplikado a padron a nadisenio a mangpapintas iti animal. Makansion dagiti kanta a mangdeskribir iti kinapintas ti pammagi ti sumagmamano a miembro ti arban ken ipakitada ti panangdungngoda kadagitoy. Maipatpateg unay dagiti kalakian nga addaan iti dadakkel ken kurbado a sara. Maaywanan ken maasikaso a sidudungngo ti urbon a kunam la no kappasngay dayta a maladaga.

Gagangay a ti babbai ti agaramid iti balbalay dagiti Masai. Naaramid dagitoy manipud kadagiti sanga a nakailagaan dagiti pan-aw sa magalem dagitoy. Nagtimbukel ken sukog itlog ti balbalay. Dakkel a sirkulo ti nakaisaadan dagitoy a pangsalaknib iti makin-uneg a koral a pagaponan dagiti baka no rabii. Ti intero a disso ket nabakudan iti natitirad ken nasiit a sangsanga a pangsalaknib nga agpadpada dagiti Masai ken dagiti bakada manipud kadagiti rumaut a hyena, leopardo, ken leon.

Agpannuray ti mismo a panagbiag dagiti Masai iti salun-at ken kinakired dagiti arbanda. Inumenda ti gatas ti baka ken ti iblengna ti panggalemda iti balbalayda. Manmano a partien dagiti Masai ti baka tapno pagtaraonda; gagangay nga agtarakenda iti sumagmamano a karnero ken kalding a pagtaraonda. Ngem no agpartida man iti baka, mausar ti tunggal paset ti animal. Mausar dagiti sara a pagkargaan; masukog dagiti kuko ken tulang kas arkos; sa dagiti lalat ket maaramid a sapatos, kawes, kobre kama, ken tali.

Makapainteres ken Nagpaiduma

Tangay narapis ken makaay-ayo ti pammagida, napintas ken guapo dagiti Masai. Nagpintas ti namaris a kawesda. Maibalabal iti nalap-it a pammagida ti kawesda a natinaan iti natayengteng a nalabaga ken asul. Gagangay nga agukkor dagiti babbai iti dakkel, nagtimbukel, ken kaasping ti plato ken bedbedanda ti uloda iti nagduduma a kolor. Dagiti takiag ken lipaylipayda ket mabalin a nabedbedan kadagiti napuskol ken nakunikon a gambang. Paatiddogen nga agpadpada dagiti babbai ken lallaki ti piditpiditda babaen ti panagaritosda iti nagdagsen ken arkos nga aduan iti abalorio. Ti maysa a  nalabaga a mineral iti daga a maawagan ocher a mabegbeg tapno agbalin a pino a pulbo ket masansan a mailaok iti taba ti baka ken buyogen arte nga iyaprosda iti bagida.

Maysa a rabii, babaen ti lawag ti apuy, binuyak ti maysa a grupo dagiti Masai a nagtataripnong tapno agsalada. Nagdadanggayda a nagsala babaen iti agsirkulo a panagtakderda. Bayat a pumarpartak ti panagdadanggayda nga agsala, maibuyog nga agpallayog ti nadagsen nga ukkor dagiti babbai kadagiti abagada. Pagammuan ta tunggal maysa kadagiti mannakigubat a Masai ti agsisinnublat nga agpaddak iti tengnga ti sirkulo, a pangaramidanda iti agsasaruno a nangayed a panaglagtoda iti nakangatngato. Mabalin nga inggat’ tengnga ti rabii ti panagsasalada agingga a nabannogen ti amin.

Panagpamilia Dagiti Masai

Iti intero a nadagaang nga aldaw, nakitugawak iti maysa a grupo dagiti Masai a babbai iti linong ti kayo nga akasia bayat a binuybuyak ti panangidaitda iti komplikado nga abalorio iti nakortaranen a lalat. Gapu iti panagkakatawa ken panagsasaritada, dida unay nadlaw dagiti tumatayab a maawagan weaverbird a nakaun-uni iti ngatuen ti uloda, nga agdadait met iti umokda babaen ti nagangon a ruot a pannakasinulidda. Bayat nga aglabas ti aldaw, makumikom dagiti babbai nga agsakdo ken mangayo, agtarimaan iti balbalayda ken agaywan iti babassit nga annakda.

No lumlumneken ti init iti dayta a disso, mangrugin nga agawid dagiti pastor a kadua dagiti bakada. Siiinayad nga agawid ti arban isu nga umatipukpok ti nalabaga a tapuk a madlaw gapu iti lumabaga a lawag ti lumlumnek nga init. Inton makitan dagiti babbai ti umatipukpok a tapuk iti pangadaywen, dagus a panawanda ti ar-aramidenda tapno saganaandan ti agaw-awiden nga arban.

Apaman a sitatalgeden dagiti baka iti koral, asitganen dagiti lallaki dagiti tarakenda nga animal sada apro-aprosan ti sara dagiti kalakian ken dayawen ti kinapintas dagitoy. Maysa a bassit nga ubing a lalaki ti nangpisel  iti mungay ti suso ti baka sana impusitsit ti nabara a gatas daytoy iti ngiwatna isu a dagus nga inungtan ni nanangna. Dagiti babbalasitang a sumirok ken rummuar kadagiti agsasallupang a sara ken saka sisisigo a gatasanda ti naurnong a pangen ket punnuenda ti atiddog a pagkargaanda.

Iti rabii, aguurnongkami amin iti aglawlaw ti apuy tapno maimengankami manipud iti nalamiis nga angin. Maangotmo ti asuk ken ti matuntuno a karne agraman ti nadangro nga angot ti pangen iti asideg. Maysa a lakay ti agtugaw ken agestoria maipapan iti pakasaritaan dagiti Masai ken ti napalabas a kinamaingel dagiti mannakigubat a Masai. Medio agsardeng laeng no adda agngernger a leon iti pangadaywen, ket kalpasanna dinan ikankano dayta ket itultuloynan ti agestoria a pakaragsakan dagiti dumngeg kenkuana. Kamaudiananna, gapu iti kinasipnget ti rabii, di madmadlaw a pumanawen ti tunggal maysa ta agawiddan iti nagtimbukel a balayda tapno maturogda. Malaksid iti narabaw a panaganges dagiti matmaturog a baka, naulimek ti nasipnget a rabii iti daytoy nasulinek a lugar.

Kinaubing Dagiti Masai

No sumingisingen ti init, kumaribuso manen ti purok. Iti nalamiis nga agsapa, agay-ayam dagiti babassit nga ubbing a nakabarikes ken nakakuentas laeng. Ti panagkakatawada ket kaay-ayo dagiti Masai a pagay-ayatda unay ti ubbing. Dagiti annakda ti pangnamnamaanda iti masakbayan ken iti mismo a pannakailasat ti pulida.

Ti panagpadakkel iti annak ket rebbengen ti intero a komunidad​—siasinoman a nataengan iti komunidad ket mabalin a mangdisiplina ken mangkorehir iti nasubeg nga anak. Maisuro kadagiti annak ti panagraem kadagiti dadakkelda, ket nagbiit a masursuroda ti wagas ti panagbiag ti pamilia dagiti Masai. Awan pakasikoranda no ubbingda pay laeng, ngem bayat nga agmatmataenganda, masursuruan dagiti ubbing a babbai kadagiti trabaho iti balay ket maisuro kadagiti ubbing a lallaki ti panangaywan ken panangsalaknib kadagiti arbanda. Iyallatiw dagiti nagannak kadagiti annakda ti pannakaammo maipapan kadagiti tradisional a panangagas ken isuroda kadakuada ti adu a ritual ken tradision dagiti Masai a mangapektar iti tunggal aspeto ti panagbiagda.

Panagmataengan

Bayat nga agmatmataenganda, masursuro dagiti agtutubo dagiti kostumbre ken seremonia a nainaig iti panagbalinda a nataengan. Karaman kadagiti masursuroda a ritual ket dagiti nainaig iti sakit, kinamalas, panagasawa, ken ipapatay. Patien dagiti Masai a mailunodda no dida suroten dagitoy a seremonia.

Mabalin nga iyurnos ti nagannak a Masai ti pannakiasawa ti anakda a babai bayat a maladaga pay laeng. Maitulag ti ubing pay nga anakda a babai iti lalaki nga addaan iti umdas a baka a pagbayad iti dote nga ikeddeng ti amana. Masansan a makiasawanto iti lalaki nga in-inauna nga amang kenkuana ken agbalin a maysa kadagiti dadduma pay nga assawa iti sangakabbalayanna.

Bayat nga agmatmataengan ti dadduma pay a lallaki iti komunidad dagiti Masai, makilangenda a sisisinged iti dadduma pay nga agtutubo a lallaki a kapatadanda. Mabalin nga inggat’ tungpal biag ti espesial a relasion a tagiragsaken dagitoy nga agkakataeb. Nupay awan pay padasda, agbalindanto amin a mannakigubat. Kas mannakigubat, awatendanto dagiti rebbengen a mangsalaknib iti pagnanaedanda, mangmantener iti gubuayan ti danum para iti komunidad, ken mangsalaknib kadagiti tarakenda manipud kadagiti atap nga animal ken pannakatakaw. Tangay agdinamagda gapu iti kinaturedda, gagangay a makita a kanayon nga iggem dagiti Masai dagiti natadem a pikada.

Inton madanon dagiti mannakigubat ti edad a 30 wenno nasurok, sumrekda iti maudi nga addang iti panagmataenganda. Buyogen ti dakkel a kinagagar ken seremonia, agbalindanton a panglakayen; maipalubosen a mangasawada. Babaen daytoy mararaem a saad, ipamaysadan ti panawenda nga agsapul iti agbalin nga asawada ken paaduenda ti arbanda a baka, ket manamnama a mangtedda iti pammagbaga ken bumallaetda no adda dagiti rumsua a riri.

Dagiti Masai ken ti Masakbayanda?

Ita, in-inut a din maal-alagad dagiti nagpaiduma a kostumbre ken kultura dagiti Masai. Iti dadduma a lugar, saanen a makapagdakiwas a siwayawaya dagiti Masai nga agsapul iti baro a pagpastoran kadagiti arbanda. Dagiti nalawa a daga a nakaisaadan idi ti tradisional a pagtaenganda ket mapappapintasen tapno agbalin a pagtaengan dagiti atap nga an-animal wenno pakaibangonan ti balbalay ken pagmulaan ti umad-adu a populasion. Gapu iti tikag ken rigat iti ekonomia, mapilitan ti adu a Masai a mangilako kadagiti patpatgenda a baka tapno adda pagbiagda. No umakarda iti dadakkel a siudad, masarangetda dagiti isu met la a parikut a sarsarangten ti moderno a lubong iti aglawlawda.

Ita, ti komunidad dagiti Masai idiay Makindaya nga Africa ket madandanonen ti ministerio dagiti Saksi ni Jehova. Nasurok nga 6,000 a kopia ti broshur a Tagiragsakenyo ti Biag nga Agnanayon Ditoy Daga! ti nayimprentan iti pagsasao dagiti Masai. Matultulongan ngaruden dagiti Masai a mangammo iti nagdumaan ti awan nakaibasaranna nga an-anito ken ti kinapudno ti Biblia. Kinapudnona, makaparagsak a makita a ti Namarsua kadatayo a ni Jehova a Dios ti nangted kadagitoy nagpaiduma ken makapainteres a tattao iti gundaway a makikadua iti adu a “nasion ken kadagiti tribu ken kadagiti ili ken kadagiti pagsasao” a makalasat iti pannakadadael daytoy nariribuk a sistema ti bambanag.​—Apocalipsis 7:9.

[Ladawan iti panid 25]

Tradisional a balay dagiti Masai

[Ladawan iti panid 26]

Agtataripnong dagiti Masai tapno agsalada

[Dagiti Ladawan iti panid 26]

Dua a Saksi a Masai