Makapasalun-at ken Makaparagsak ti Panagbisikleta

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA

ANIA a lugan ti nalaklaka ngem iti kaaduan a dadduma pay a pagluganan, naparpartak ngem iti kotse iti adu a siudad, ad-adda a mangpasalun-at ken mangparagsak kenka? Ti bisikleta. Nasayaat nga ehersisio ti panagbisikleta ken mangparagsak pay. Iti panawen nga adu a tattao ti maseknan maipapan iti salun-atda, nasayaat no amirisem ti panagbisikleta.

Nagbalin a Lugan ti Dati nga Ay-ayam

Ti Aleman nga imbentor a ni Baron Karl von Drais ti napadayawan a nangimbento iti bisikleta. Ti sinan scooter a luganna a nagparang idi agarup 1817 ti kangrunaan a disenio. Ti draisine, kas iti pannakaawagna, ket buklen iti dua a pilid, maysa a tugaw, ken manibela​—ngem awanan iti pedal. Idi 1839, napataud dagiti klase a de pedal idi a ti taga Scotland a mammanday a ni Kirkpatrick Macmillan insulbongna dagiti pedal kadagiti landok a mamagsilpo iti ehe iti makinlikud a pilid. Kalpasanna, dimtengen ti panawen ti napateg a panagbalbaliw idi limmatak ti lugan a dua ti pilidna. Dagiti Pranses nga agama a da Pierre ken Ernest Michaux ket nangikabil iti pedal iti landok a mamagsilpo iti ehe iti makinsango a pilid isu a nakaaramidda iti naparpartak ken nalaklaka a manehuen a makina nga isut’ bisikleta (manipud iti Latin a velox, “napardas,” ken pedis, “saka”).

 Ad-adda a pumartak idi dayta no dakdakkel ti makinsango a pilid. Ti ordinario a bisikleta, a pagaammo met kas ti penny-farthing, ket naaramid ditoy England ken addaan iti nagdakkel a makinsango a pilid nga addaan iti diametro a 1.5 a metro, a maisupadi unay iti bassit a makinlikud a pilidna. Naawagan met dayta a bisikleta a penny-farthing, gapu iti naggidiatan ti dakkel a sinsilio a penny ken ti basbassit nga amang a farthing.

Ti simmaganad ket ti safety bicycle. Adut’ pakausaranna a kas iti ordinario a klase ngem addaan iti nababbaba a makintengnga unay a pasetna ken agpada wenno dandani agpada a kadakkel dagiti pilid. Idi 1879, ti makina nga addaan kadena a mamagrikus iti makinlikud a pilid ket impakita ti Ingles a ni Henry Lawson idiay Paris. Idi agangay, daytoy a modelo ket naawagan a bicyclette.

Agpada ti kadakkel dagiti makinsango ken makinlikud a pilid ti kaaduan a moderno a bisikleta. Gapuna, di unay nagbalbaliw ti kangrunaan a diseniona. Gapu iti dua a nalag-an a pilidna nga addaan kadagiti goma a dalig, nanamnam-ay itan a pagluganan dagiti agkakaarngi a pangkaaduan a bisikleta, pangpasiar, pangkarera, ken dagiti nadisenio para kadagiti lasonglasong wenno tibbatibbakol a dalan.

Makapasalun-at ken Makaparagsak

Dagiti bisikleta ket adut’ pakausaranna a lugan iti adu a pagilian gapu ta saanda a naungor, awan ipugsoda a polusion, ken masansan a naparpartakda ngem kadagiti de motor a lugan no asideg laeng ti papanam. Idiay Africa, Asia, ken iti aniaman a lugar, dagiti bisikleta ti nagbalinen nga “adut’ mailuganna” a transportasion bayat a dagitoy ti usaren dagiti aglugan​—wenno mangiduron kadagitoy​—a pangipan kadagiti tagilakoda iti tiendaan. Masansan a saan laeng a maysa ti ilugan ti bisikleta no di ket uray dagiti kabagian ken gagayyem nga agtugaw iti batalia wenno iti saan a komportable a makinlikud a pagkargaan iti gargaret.

Kadagiti Makinlaud a pagilian, a dagiti de motor a lugan ti kangrunaan a pagluganan, ti kumarkaro a pannakaseknan iti salun-at agraman ti tarigagay a mangpadas iti sabali a klase ti lugan ti gapu a limmatak manen ti bisikleta. Iti amin a kalsada, addan paset wenno desdes iti kalsada a naireserba a pagdalanan laeng dagiti bisikleta. Ditoy Britania, kas pagarigan, ipagpannakkel ti adu nga agtuturay kadagiti ili ken probinsia ti kinilkilometro a kalsada nga inreserbada para kadagiti siklista.

Mabalin a makapasalun-at ti panagbisikleta no maamiris a makissayan ti posible a polusion nga ipugso dagiti lugan. Daytat’ “maysa a proteksion kontra iti sakit ti puso ken ur-urat, ti kangrunaan a pakatayan ken nasapa a pakatayan ditoy UK,” kuna ti maysa a consultant iti lugan a ni Adrian Davis. Ad-adu a puersa ti mausar ti tao nga agbisikleta, ag-60 agingga iti 85 a porsiento iti kaaduan a pigsa ti maysa a tao no idilig iti 45 agingga iti 50 a porsiento a mausar iti pannagna. Tangay saan unay a mapuersa dagiti ima ken saka ti siklista, bassit met ti risgo a madangran dagiti tulang ngem iti panag-jogging wenno pannagna.

Ti maysa pay a makapasalun-at a pagimbagan ti panagbisikleta ket makaparagsak dayta iti aglugan. Ipalgak ti panagsirarak a ti panagehersisio babaen ti bisikleta ti manggutugot iti iruruar dagiti mangpaganaygay a kemikal iti utek a maawagan endorphin. Malaksid a sumayaat ti riknam, ti panagbisikleta ket talaga a mangpasayaat iti langam. Kasano a kasta? “Iti kalkalainganna a kapartak ti panagpedal ti agbisikleta, agarup pito a calorie iti kada minuto, wenno 200 a calorie iti kagudua nga oras, ti mabusbosna,” kuna ti periodiko a The Guardian. Ania dagiti pagimbaganna? Nalabit basbassitton ti siketmo ken naraprapiston dagiti luppom.

Kinatalged Agpaay a Pakaragsakan

Umad-adu dagiti maseknan iti kinatalged dagiti siklista kadagiti pagilian nga aduan lugan. Kas pagarigan, rumbeng kadi nga aghelmet ti siklista? Talaga a nainsiriban ti agannad. Iti kasumbangirna, ti panaghelmet laeng dina ipasigurado a din maan-ano ti siklista. Mamagpanunot ti impatuldo ti kolumnista a ni Celia Hall maipapan iti naipasidong iti panagadal a 1,700 a siklista a nadumaduma ti edadda ngem nagusarda amin iti helmet. Maysa  kadagiti makapasiddaaw a naammuan iti panagadal ket di umiso ti pagarup dagiti siklista a natalgedda no aghelmetda. Nakarkaro pay, saan a husto ti kadakkel wenno kabassit ti helmet ti 6 a porsiento kadakuada. Iti maysa nga aksidente, 50 a porsiento nga agpeggadka a madangran no saan a husto ti kadakkel wenno kabassit ti helmetmo. No aghelmetka, siertuem a husto kenka. Sukimatem a naimbag ti helmet ti anakmo. Mabalin a makapapatay no dakkel unay ti helmet.

Dagiti tsuper iti lugan ket masansan a masuron kadagiti siklista isu a kaaduanna, dida ikaskaso ti kaaddada. No kasta, agpadlawka. Agkaweska iti natalged​—natayengteng no aldaw, ken napatak no rabii. Rumbeng a nakadkadlaw met ti bisikletam uray no nasipnget. Talaga a nainsiriban a pamay-an ti panagannad a masansan nga ipakalikagum ti linteg nga adda koma replektor dagiti pedal ken nalawag koma dagiti makinsango ken makinlikud a silaw. Siertuem a dagiti pinilim a natalged nga alikamen ket mayataday iti paglintegan iti pagiliam.

Tapno natalgedka, masapul nga aywanam a naimbag ti bisikletam. Sukimatem dayta ken dalusam sa regular a mantenerem. Kalpasan ti panangaramidmo kadagitoy a panagannad, mabalin a maamirismo a nainsiriban no agbisikletaka iti “ruta wenno desdes nga adayo iti haywey.” Ngem tapno maaramidam daytoy a sitatalged, masapul a maitutop kenka ti klase ti bisikletam.​—Kitaem ti kahon a “Ti Maitutop Kenka.”

Panagbisikleta kas Maysa nga Isport

Para iti dadduma, maysa nga isport ti panagbisikleta. Dagiti nabiit pay nga eskandalo maipapan iti nalatak a Tour de France ket nainaig iti karera ti bisikleta a napakuyogan iti panagdroga ken panangallilaw.  Sigun iti magasin a Time, iti artikulo a napauluan “Ti Kasayaatan Koma a Droga ti Mangabak!,” ti karera ket “nariribuk.” Agpapan pay kadagiti debate maipapan iti panagdroga ken panagusar kadagiti kemikal a mangpasayaat iti maaramidan ti maysa a tao, nadadaelen ti reputasion dayta nga isport.

Siaannad nga usigen dagiti masirib a siklista no kasano kaadu ti panawen ken panagregget a mabusbosda iti isport-da. Uray no kasla makaay-ayo dagiti pagimbagan ti panagbisikleta iti salun-atda, bigbigen dagiti natimbeng a tattao a ti panagehersisio ket maysa laeng a pamay-an a panggun-od iti napaut ken nasalun-at a panagbiag. Nupay kasta, inton sumaganad nga agbisikletaka, tagiragsakem ti makapasalun-at a panaglugan iti dayta!

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 21]

Ti Maitutop Kenka

Talaga a dagiti bisikleta a nadisenio para kadagiti lasonglasong wenno tibbatibbakol a dalan ket maitutop iti amin a dalan. Addaan dagita iti bassit, nalagda a batalia, nalinteg a manibela, nangatngato a pedal ngem iti kaaduan a modelo, ken akaba a pilid a makakapet kadagiti tibbatibbakol a disso. Palakaen ti nadumaduma a kambio ti panagpedal ti aglugan isu a nalaklaka a sumang-at ti agbisikleta.

No lumasatka iti patad ken tibbatibbakol a dalan, kasapulam ngarud ti modelo a hybrid. Daytat’ kombinasion ti klase a nadisenio para kadagiti lasonglasong wenno tibbatibbakol a dalan ken ti gagangay a klase. Ak-akikid dagiti pilid daytoy a bisikleta ken medio nababbaba dagiti pedalna. Nalinlinteg ti panagtugawmo nga agmaneho iti gagangay a bisikleta ken basbassit ti kambio.

Aniaman a modelo ti piliem, siertuem a maitutop kenka ti kadakkel wenno kabassitna. Padasem nga umuna. Ibagaymo iti bagim ti manibela, pagtugawan, ken pedal. No agtugawka iti bataliana, kabaelam koma nga isekkad dagiti sakam iti daga (kitaem ti adda iti ngato).

Nakataltalged ken nakanamnam-ayto ti panagluganmo no ibagaymo ti kangato ti pagtugawam tapno mayunnatmo ti gurongmo no payatem ti nakababa a pedal (kitaem ti kannigid). Kaaduanna, ti manibela ket rumbeng a kapada ti kangato ti pagtugawan.​—Gubuayan: Magasin a Which?

[Ladawan iti panid 18, 19]

Penny-farthing

[Credit Line]

Police Gazette, 1889

[Ladawan iti panid 19]

Bisikleta

[Credit Line]

Lallaki: A Pictorial Archive from Nineteenth-Century Sources/ Dover Publications, Inc.

[Ladawan iti panid 20]

Dagiti bisikleta ket nalagda a pagluganan iti adu a pagilian

[Dagiti Ladawan iti panid 20]

Iti dadduma a lugar, ipakalikagum ti linteg ti panaghelmet