Panangmatmat iti Lubong

Lalat ti Ikan a Naaramid a Sapatos

Iti baro nga industria iti Kabambantayan ti Andes idiay Peru, dagiti sapatos ket maar-aramid manipud iti lalat ti maysa a kita ti salmon a maawagan trout, kuna ti periodiko nga El Comercio ti Lima. Dagiti lalat ti ikan nga aggapu kadagiti piskaria ket madalusan ken maproseso babaen kadagiti natural a pagkorte. Kalpasanna, malanaan ken matinaanda kadagiti natural a produkto a kas iti atsuete, duyaw a pagkolor nga aggapu iti maysa a kita ti mula iti pamilia dagiti laya, wenno ti nalabaga a pagkolor a magun-odan kadagiti nabegbeg nga insekto a kumakaan iti cactus. Daytoy a proseso dina dadaelen ti kasla diamante a disenio dagiti lalat, a mabalin met a maaramid a “pitaka, bedbed ti relo, wenno balay ti cell phone.” Kuna ti industrial nga inheniero ken nangilungalong iti proyekto a ni Barbara León: “Ti kapatgan ket awan ti nausar nga artipisial a pagkorte a kas iti chromium. Gapu iti daytoy, maliklikan dagiti parikut maipapan iti kontaminasion ken agbalin ti lalat ti trout kas naan-anay a produkto ti ekolohia.”

 Panagkatawa​—Kasayaatan Pay Laeng nga Agas!

“Ti uppat a lawas a pannakipaset iti inaldaw a panagkakatawa ket naammuan a dakkel ti maitulongna a mangkissay kadagiti sintomas ti depression,” kuna ti The Independent ti London. “Immimbag ti dadduma kadagiti pasiente a nabagaan nga inaldaw a dumngegda iti 30 a minuto kadagiti makaagas a tape dagiti komediante, idinto ta natakuatan ti dadduma a kagudua ti naksay iti kinakaro dagiti sintomasda.” Naammuan iti nasurok a 100 a panagadal idiay Estados Unidos a mabalin a makagunggona ti panagkatawa a natukay gapu iti kinaparato. Saan laeng a dagiti tattao nga addaan depression ti immimbag no di pay ket uray dagiti nangato ti presion ti darada, nakapuy ti sistema ti imiunidadda, addaan allergy, ken uray kanser agraman rheumatoid arthritis. Nabayagen a naammuan a makapasalun-at ti panagkatawa, ngem di pay nalawlawagan no kasano a maibanag dayta. Ngem adda mamakdaar a pammagbaga ti psychotherapist a ni Dr. Ed Dunkleblau: Liklikanyo ti abusado ken manglais a panagpakatawa, ken agannadkayo tapno dikay agbalin a nakakatkatawa unay. Ta no saan, mabalin a marikna ti pasiente a di maas-asikaso a naimbag ti sakitna.

‘Segundario ti Kinapateg ti Relihion’

Naammuan iti nabiit pay a pannakasurbey dagiti napanglaw nga adulto iti siudad ti Brazil a nupay 67 a porsiento ti agkuna a Katolikoda, 35 a porsiento laeng ti agpayso a mamati ken Jesus, Maria, ken iti doktrina ti simbaan. Basbassit pay ketdi​— 30 a porsiento laeng​—ti makimisa iti kada lawas. Ipakita pay ti surbey nga impaaramid ti National Conference of Brazilian Bishops, nga adu ti di umanamong iti pannursuro ti simbaan maipapan iti panagdenna sakbay ti panagkasar (44 a porsiento), diborsio (59 a porsiento), panagkasar manen (63 a porsiento), ken ti panangusar iti panglapped iti panaganak (73 a porsiento). Sigun iti teologo a ni Severino Vicente, din rumangrang-ay ti simbaan gapu ta kurangen ti papadi, kumapkapuyen ti impluensiana iti sistema ti edukasion idiay Brazil, ken pammarang laeng ti panangisurona kadagiti doktrina. Kunana: “Maisursuro iti baro a kaputotan dagiti Katoliko ti panangmatmat a dagiti moral a kinapudno ket agdepende iti tattao a mamati kadagitoy isu a matmatanda a segundario ti kinapateg ti relihion.”

Peggad​—iti Pagtaengan!

Sigun kadagiti estadistika ti ospital para iti 1999, nga impablaak ti Department of Trade and Industry ti Britania, “76 a tattao ti natay iti kada lawas gapu kadagiti aksidente iti pagtaengan​—ad-adu ngem kadagiti natay iti adu nga aksidente iti kalsada,” kuna ti The Guardian ti London. “Dagiti remienta a nadisenio nga usaren dagiti agdadamo, agdan, alpombra ken kaserola nga agburburek ti danumna” ket karaman kadagiti masansan a pakaigapuan ti ipapatay. Iti kada tawen, nasurok a 3,000 a tattao ti naitaray kadagiti siled a pang-emerhensia kalpasan a nasalapunda dagiti basket a pagkargaan iti lalabaan, nasurok a 10,000 ti nayospital gapu kadagiti aksidente a napasamak bayat nga ikagkagumaanda nga ikkaten dagiti medias wenno panty hose-da, ken nasurok a 13,000 ti nadunor bayat nga agisagsaganada iti nateng. Arak ti nakaigapuan ti agarup 100,000 nga aksidente. Kinuna ti maysa a pannakangiwat ti Royal Society for the Prevention of Accidents: “Naannadtayo iti panggedan ken iti kalsada, ngem ditay unay naannad iti pagtaengan. Nakarot’ pannakadangranmo no ikkatem ti kalub ti kaserola sa maibuyat iti sakam ti sangakaserola a napudot a danum.”

Preserbatibo iti Taraon Dagiti Viking

Kadagiti panagdaliasat dagiti Viking sangaribu a tawenen ti napalabas, nangalada iti danum kadagiti alog a nalumot ken addaan iti agruprupsa a mulmula agsipud ta nadalus latta dayta uray adu a bulanen ti napalabas. Ket iti takdang, kadawyan kadagiti taga Scandinavia ti mangipreserbar iti ikan ken taraon a naggapu kadagiti mula a kas iti carrot ken turnip babaen ti panangidulinda kadagitoy iti alog nga addaan iti agruprupsa a mulmula. Nabayagen nga impagarup dagiti managsirarak a dagiti tannin wenno ti kinaawan ti oksihena kadagiti alog pabannayatenna ti panagrupsa ti organiko a material. Ita, sigun iti CNN, ni Dr. Terence Painter iti Norwegian University of Science and Technology, ken ti kakaduana nailasindan ti komplikado nga asukar iti lumot a patienda a daytat’ pudno a preserbatibo. Tapno maipakitada ti kinasamayna, nangikabilda iti sumagmamano a lalat ti salmon iti cellulose ti kayo sada nangikabil iti dadduma pay a lalat iti alog nga addaan iti agruprupsa a mulmula wenno binalkutda dagitoy iti lumot. “Makabulan a nagtalinaed a sadiwa ti ikan a naidulin iti alog nga addaan iti agruprupsa a mulmula wenno binalkutda kadagiti lumot, idinto ta ti naikabil iti cellulose ti kayo ket nagrupsa kalpasan ti dua nga aldaw,” kuna ti report.

Ti Naglaok nga Angep ken Asuk Pakaruenna ti Risgo a Maatake ti Puso

“Ti napuskol a naglaok nga angep ken asuk a nanglapunos iti adu a siudad iti Canada no kalgaw ti mabalin a pakaigapuan ti pannakaatake ti puso iti las-ud ti dua nga oras,” kuna ti periodiko a National Post iti Canada. Ti naglaok nga angep ken asuk ket aglaon kadagiti pino a partikulo a nagbabassit ken di makita a mangrugit nga ipugso a nangnangruna dagiti lugan, planta ti koriente, ken simburio. “Dagiti tattao a datin a nalaka a maatake iti puso, kas kadagiti addaan diabetes, sakit iti puso wenno lallakay ken babbaketen, ket kimmaro iti 48% ti risgo a maatakeda iti puso iti las-ud ti dua nga oras kalpasan a nakalang-abda iti nakaro a polusion iti angin nga addaan kadagiti pino a partikulo,” kuna ti periodiko. “Ti risgo ket kimmaro iti 62% iti las-ud ti 24 nga oras.” No maipakaammo dagiti pakdaar maipapan iti kasasaad ti naglaok nga angep ken asuk, “ikagumaam a napapaut koma ti panagtalinaedmo iti uneg ti balay wenno pasdek nga ayanmo, nangruna no mapaandar ti air condition,” isingasing ni Dr. Murray Mittleman iti medikal nga eskuelaan ti Harvard University. “Nagbabassit dagitoy a partikulo isu a makastrekda iti angin iti uneg ti balay ngem ti air condition ti mangsagat kadagitoy.”

Ti Pannakabalin ti Panagridep

Sigun iti Britano nga eksperto iti pannaturog a ni Propesor Jim Horne iti Loughborough University, ti kasayaatan a pamuspusan iti panagdudungsa no malem ket “rumidepka laeng iti sangapulo a minuto,” kuna ti The Times ti London. Impetteng ni Horne: “Kaasping dayta ti aniaman nga agas: no nabibiit a maagasan ti ut-ot, nasamsamay dayta.” Nagpaaramiden ti dadduma a kompania idiay Estados Unidos kadagiti siled a pagridepan​—nga addaan kadagiti kama, ules, pungan, ken makapaturog a musika para kadagiti trabahadorda, agraman dagiti relo nga aguni iti kada 20 a minuto. Ngem mamakdaar ni Propesor Horne a no masobraam ti rumidep​—kas pagarigan iti 25 a minuto​—mabalin a mariingkanto a madi ti rikriknam. “Apaman a masobraan ti bagi iti sangapulo a minuto, mangrugin a panunotenna a rabiin isu a mangrugin a marnekan a maturog.”

Kinalukmeg ken Kanser

“Ti kinalukmeg ti kangrunaan a maliklikan a pakaigapuan ti kanser kadagiti di mannigarilio iti Makinlaud a pagpagilian,” kuna ti The Times ti London. Naammuan iti 50 a tawen a panagsirarak a ti panangbalbaliw iti estilo ti panagbiag​—agraman ti panagpakuttong no nalukmeg​—ti mangkissay iti 50 a porsiento iti itataud ti kanser kadagiti di mannigarilio. “No saanka a mannigarilio, ti dua a talaga a pakaseknam unay ket ti ilulukmegmo ken dagiti virus a pakaigapuan ti panagkanser ti tian ken cervix,” kuna ni Propesor Julian Peto iti Britain’s Institute of Cancer Research. “Naammuan iti adu nga eksperimento kadagiti animal a nainget ti pannakataraonda a nagdakkel ti naksay iti risgo a maaddaanda iti kanser.” Ti tao ket ibilang dagiti doktor a nalukmeg no ti timbangna ket 20 a porsiento a nadagdagsen ngem iti maitutop a timbangna para iti edad, sekso, katayag, ken kadakkel ti bagina.

Panagkabbalay Sakbay ti Panagkasar

“Dandani mamindua a posible nga agsina dagiti nagannak a nagkabbalay sakbay a nagkasarda,” kuna ti National Post ti Canada. Imbaga ni Heather Juby, maysa kadagiti autor iti panagadal nga indaulo ti Statistics Canada, a ninamnama dagiti managsirarak a maammuanda a ti kaadda ti anak ket simbolo ti pannakaikumit dagiti nagannak iti maysa ken maysa. “Nupay kasta,” nadlawna “a ti lalaki ken babai nga agannayas nga agkabbalay lattan ket ad-adda nga agannayas met nga agsina.” Naammuan dagiti managsirarak a 25.4 a porsiento kadagiti nagkabbalay sakbay a nagkasarda ti nagsina, no idilig iti 13.6 a porsiento kadagiti nagannak a di nagkabbalay sakbay a nagkasarda. “Di natalged ti relasion dagiti tattao nga agkabbalay nga umuna,” kuna ni Juby, “agsipud ta dagiti tattao a sisasagana a makikabbalay isu dagiti tattao a nalabit tagtagilag-anenda ti pannakikumitda iti panagasawa.”