Ti Panangmatmat ti Biblia

Pannakakonsiensia​—Kanayon Aya a Dakes?

ADU a tattao iti kaaldawantayo ti mangibilang a dakes ti pannakakonsiensia. Patienda ti panangmatmat ti Aleman a pilosopo a ni Friedrich Nietzsche a nagkuna: “Ti pannakakonsiensia ti kakaruan pay laeng a sakit nga immapay iti tao.”

Ngem sabali itan ti konklusion ti dadduma a managsirarak. “Ti pannakakonsiensia ket napateg a paset ti rikna ti sensitibo ken responsable a tao,” kuna ni Susan Forward, Ph.D., maysa a therapist ken autor a mabigbigbig iti lubong. “Maysa dayta a pakausaran ti konsiensia.” No kasta ngarud, dakes aya ti amin a pannakakonsiensia? Adda aya aniaman a kasasaad a mabalin a makatulong ti pannakakonsiensia?

Ania ti Pannakakonsiensia?

Makonsiensiatayo no maamiristayo a nasaktantayo ti maysa a tao nga ay-ayatentayo wenno no ditay nasurot dagiti pagalagadan a patientayo a rumbeng a surotentayo. Kas kunaen ti maysa a reperensia, ti pannakakonsiensia ket nainaig iti “pannakarikna ti maysa a tao nga isut’ nakautang gaput’ bainna iti naaramidna a babak, salungasing, krimen, wenno basol.”

Iti Hebreo a Kasuratan, ti pannakakonsiensia ket nainaig iti di pannakatungpal ti Israelita iti Linteg ti Dios. Nadakamat dayta iti kaaduan a paset dagiti libro ti Biblia a Levitico ken Numeros. Makapainteres ta dayta a sao ket manmano a nadakamat iti Kristiano a Griego a Kasuratan. Ngem iti sumagmamano a pannakadakamatna, nainaig met dayta kadagiti nakaro a basol maibusor iti Dios.​—Marcos 3:29; 1 Corinto 11:27.

Nakalkaldaang ta mabalin a makonsiensiatayo nupay di koma rumbeng a kasta. Kas pagarigan, no perpeksionista ti maysa a tao ken agannayas a mangaramid kadagiti di nainkalintegan a pagalagadan para iti bagina, tunggal mapaay isut’ makonsiensia uray di koma rumbeng a kasta. (Eclesiastes 7:16) Wenno nalabit ipalubostayo a ti nainkalintegan a panagladingittayo gapu iti kamali wenno dakes a naaramidantayo ket kumaro agingga a mabaintayo ken dusaentayon ti bagitayo uray no di koma rumbeng a kasta. Ania koma ngarud ti naimbag a mabalin a maaramidan ti pannakakonsiensia?

 Mabalin a Pagimbagan ti Pannakakonsiensia

Mabalin a pagimbagan ti pannakakonsiensia iti di kumurang a tallo a pamay-an. Umuna, dayta ti mangiparikna nga ammotayo dagiti maitutop a pagalagadan. Dayta ti pakakitaan nga agkurkurri ti konsiensiatayo. (Roma 2:15) Kinapudnona, sigun iti maysa a libro nga impablaak ti American Psychiatric Association, ti di pannakakonsiensia ket kababalin a makadangran iti kagimongan. Dagidiay namulitan wenno nabibinegen ti konsiensiada dida mapagduma ti umiso ken di umiso, ket mabalin a napeggad dayta.​—Tito 1:15, 16.

Maikadua, ti panangsidir ti konsiensia ket mabalin a makatulong kadatayo a mangliklik kadagiti dakes a kababalin. No kasano a maammuantayo nga adda sakittayo no adda agut-ot iti bagitayo, ti nasaem a rikna ti pakaammuantayo nga adda moral wenno naespirituan a problematayo a rumbeng nga asikasuentayo. Apaman nga ammotayon ti pagkapuyantayo, ad-adda nga agannayastayo a ditayto saktan manen ti bagitayo, dagiti ay-ayatentayo, wenno ti sabsabali pay.​—Mateo 7:12.

Kamaudiananna, ti panangipudno iti basol ket mabalin a makatulong iti nakabasol ken iti biktima. Kas pagarigan, ti pannakakonsiensia ni Ari David ket napakuyogan iti nakaro nga emosional a pannakatuok. “Idi nagulimekak narunot dagiti tulangko babaen ti panagasugko iti intero nga agmalem,” insuratna. Ngem idi impudnona met laengen ti basolna iti Dios, siraragsak nga inkanta ni David: “Buyogen dagiti narag-o nga ikkis iti panangilisi likmutennakto.” (Salmo 32:3, 7) Ti panangipudno ket mabalin a mangpasayaat pay ketdi iti rikna ti biktima agsipud ta ti panangadmitir ti nakabasol iti basolna ti mabalin a mangipasigurado iti biktima nga isut’ ay-ayatenna isu a pagbabawyanna unay ti nakaro a panangpasakitna kenkuana.​—2 Samuel 11:2-15.

Natimbeng a Panangmatmat iti Pannakakonsiensia

Tapno natimbeng ti panangmatmattayo iti pannakakonsiensia, usigentayo ti nabatad a nagdumaan ti panangmatmat ni Jesus ken dagiti Fariseo maipapan kadagiti managbasol ken iti basol. Iti Lucas 7:36-50, mabasatayo maipapan iti maysa nga imoral a babai a simrek iti balay ti maysa a Fariseo. Mangmangan idi ni Jesus sadiay. Inasitganna ni Jesus. Binugguanna dagiti saka ni Jesus babaen ti luluana, ket sinapsapuanna dagitoy babaen ti nangina a bangbanglo.

Tinagibassit ti napeklan a Fariseo daytoy a babai ket imbilangna a di maikari iti panawen ken atensionna. Kinunana iti bagina: “Daytoy a tao [ni Jesus], no maysa a mammadto, ammona koma no asino ken no ania a kita ti babai daytoy a mangsagsagid kenkuana, nga isu maysa a managbasol.” (Lucas 7:39) Dagus a kinorehir ni Jesus ti panagpampanunot daytoy a Fariseo. “Saanmo a sinapsapuan ti ulok iti lana,” kinuna ni Jesus. “Ngem daytoy a babai sinapsapuanna dagiti sakak iti bangbanglo a lana. Gapu itoy, ibagak kenka, dagiti basolna, nupay adu, mapakawanda, agsipud ta nagayat iti kasta unay.” Di pagduaduaan a dagitoy naasi a sasao ti nangparegta iti babai ken nangpabang-ar iti pusona.​—Lucas 7:46, 47.

Saan a kinonsintir ni Jesus ti imoralidad. Imbes ketdi, insurona iti dayta natangsit a Fariseo a ti ayat ti kangrunaan koma a pakatignayan ti maysa iti panagserbina iti Dios. (Mateo 22:36-40) Siempre, rumbeng laeng a makonsiensia ti babai iti napalabas nga imoral a kabibiagna. Nabatad nga agbabbabawi, ta nagsangit, dina inkalintegan ti kababalinna, ken nangaramid kadagiti nasayaat a pamay-an tapno maidayaw ni Jesus iti publiko. Idi nakitana daytoy, imbaga ni Jesus kenkuana: “Ti pammatim insalakannaka; mapankan a sitatalna.”​—Lucas 7:50.

Iti kasumbangirna, isut’ minatmatan latta ti Fariseo kas managbasol. Nalabit impariknana iti babai nga isut’ manungsungbat iti Dios tapno isut’ mapabainan. Ngem ti kanayon a panangipariknatayo iti sabsabali a rumbeng a makonsiensiada no kanayon a dida maaramid dagiti banag a pagarupentayo a maiparbeng ket saan a naayat ken adda pagdaksanna inton agangay. (2 Corinto 9:7) Masagraptayo dagiti kasayaatan a resulta no tuladentayo ni Jesus​—babaen ti panangipakitatayo iti umiso nga ehemplo, panangted iti naimpusuan a komendasion iti sabsabali, ken panangyebkastayo iti panagtalek kadakuada uray no sagpaminsan a mabalin a kasapulanda ti pannubngar ken pammagbaga.​—Mateo 11:28-30; Roma 12:10; Efeso 4:29.

Ti pannakakonsiensia ngarud ket mabalin a pagimbagan ken kasapulan pay ketdi no nakaaramidtayo iti dakes. Kuna ti Proverbio 14:9 (Knox): “Tagtagilag-anen dagiti maag ti pannakakonsiensia.” Ti panangsidir ti konsiensia ket mabalin ken rumbeng koma a mangtignay kadatayo nga agpudno ken agaramid iti umiso. Nupay kasta, ti kangrunaan a rason iti panagserbitayo ken Jehova ket kanayon koma a gapu iti ayat, saan a ti pannakakonsiensia. (Job 1:9-11; 2:4, 5) Ipasigurado kadatayo ti Biblia a no maparegta ken mabang-aran dagiti naimbag a tattao a mangpanunot iti daytoy, aramidendanto ti amin a kabaelanda. Napatpateg pay, naragsakdanto no aramidenda dayta.