Naalisanak

NABARA ti aldaw ken naraniag ti init idi Lunes, Abril 10, 2000, isu nga inkeddengko ti mangaramid iti sumagmamano a banag. Aguppat a bulan idin a masikogak, ket nupay aglaladutak, maragsakanak ta nakaruarak. Kalpasanna, idi nakiliniaak nga agpakuenta iti maysa a groseria, nadlawko a di nasayaat ti riknak.

Napatalgedan ti pagam-amkak idi nakaawidakon. Agpadpadaraak​—banag a di napasamak iti dua a napalabas a panagsikogko​—isu a nabutnganak! Tineleponuak ti doktorko, ngem insingasingna nga agurayak laengen, ta makipagkitaak met laeng kenkuana kabigatanna. Sakbay a pinaturogmi ti dua nga annakmi iti daydi a rabii, nagkararagkami nga agassawa ket kiniddawmi ken Jehova a pabilgennakami iti aniaman a pamay-an a kasapulanmi dayta. Kamaudiananna, nakaridepak.

Ngem idi agarup alas dos, riniingnak ti nakaro nga ut-ot. In-inut a naep-ep ti ut-ot, ngem idi mairidepak manen, simro manen, ket nagtultuloyen ti ut-otna. Kimmaro metten ti panagpadarak, ket nadlawkon nga agpaspasikalak. Sangkapanunotko no adda naaramidko a nakaigapuan daytoy, ngem awan ti malagipko a di umiso nga inaramidko.

Iti alas singko ti bigat, ammokon a masapul a mapanak idiay ospital. Idi simmangpetkami nga agassawa sadiay, nabang-arankami ta inasikasonakami ti nakaan-anus, mannakitinnulong, ken mannakipagrikna a doktor iti emergency room. Kalpasan ti dua nga oras, imbaga ti doktor ti banag a pagam-amkanmi: naalisanak.

Gapu kadagiti immunan a pagilasinan, nakasaganaak iti kastoy a pagtungpalan ket sikakalma nga inawatko ti napasamak. Kanayonanna, kanayon nga adda iti sibayko ni lakayko ket inandingaynak unay. Ngem ita ta agawidkamin nga awan ti maladaga, sangkapanunotmi no ania ti ibagami kadagiti dua nga annakmi a da Kaitlyn, nga agtawen iti innem, ken ni David, nga agtawen iti uppat.

Ania ti Ibagami Kadagiti Annakmi?

Ammo dagiti annakmi nga adda di nasayaat a mapaspasamak idi napanda naturog, ngem kasano nga ibagami a natay ti agbalin koma nga adingda? Inkeddengmi a dikam agilimed no di ket ipudnomi ti napasamak. Tinulongannakami ni nanangko babaen ti panangibagana a saanmi a mayawid ti maladaga. Idi simmangpetkami, timmarayda a simmabat kadakami ket inarakup ken binisongdakami. Ti damo a saludsodda ket, “Naimbag met laeng kadi ni adingmi?” Diak makasungbat, ngem kinuna ni lakayko, bayat a siiirut ti panangarakupna kadakami: “Natay ni adingyo.” Nagiinnarakup ken nagsangitkami. Nakatulong dayta a nangep-ep iti ladingitmi.

Ngem dikam pay nakasagana kadagiti reaksion dagiti annakmi idi agangay. Kas pagarigan, agarup dua a lawas kalpasan a naalisanak, nayanunsio iti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova iti lugarmi a natay ti maysa a lakay a Saksi a nasinged a gayyemmi. Di malapdan ti panagsaibbek ni David, ti uppat ti tawenna nga anakmi, isu nga inubba  ni lakayko nga inruar. Idi nagkalman, dinamag ni David no apay a natay ti gayyemna. Kalpasanna, dinamagna no apay a natay ti adingna. Sumaganad, kinunana ken tatangna: “Matayka met aya?” Kayatna met a maammuan no apay a ni Jehova a Dios dina pay dinadael ni Satanas ken rinugian nga “ilinteg dagiti bambanag.” Kinapudnona, nasdaawkami a makaammo iti nakaad-adu a pampanunoten ti naganus nga isipna.

Nagadu met ti saludsod ni Kaitlyn. No ay-ayamenna dagiti muniekana, masansan nga ipapanna a masakit ti maysa kadagitoy, ket ti dadduma ti agbalin a nars wenno miembro ti pamilia. Mangaramid iti kahon a kas ospital ti munieka ken sagpaminsan nga ipapanna a natay ti maysa kadagiti muniekana. Ti salsaludsod ken ay-ayam dagiti annakmi ti nangted iti adu a gundawaymi a mangisuro kadakuada kadagiti napapateg a leksion maipapan iti biag ken no kasano a makatulong ti Biblia kadatayo a mangdaer kadagiti pakasuotan. Ipalagipmi met kadakuada ti panggep ti Dios a mamagbalin iti daga a napintas a paraiso, nga awanan iti amin a kita ti panagsagaba ken ut-ot​—uray pay ti ipapatay.​—Apocalipsis 21:3, 4.

No Kasano a Nadaerak ti Maalisan

Iti damo a panagawidko a naggapu idiay ospital, awan ti mapanunotko ken mariribukanak. Adu ti bambanag a masapul nga aramidek, ngem diak ammo no ania ti rugiak. Tineleponuak ti dua a gagayyemko a babbai a naalisan met idin, ket makaliwliwada unay. Nangipatulod kadagiti sabong ti maysa a patpatgek a gayyem ket intukonna nga aywananna dagiti ubbing iti daydi a malem. Inapresiarko unay ti napasnek a pannakaseknan ken praktikal a tulongna!

Inurnosko dagiti retrato ti pamiliami iti album. Miningmingak ken pinetpetak ti di pay naisuot a kawes ti maladaga​—ti kakaisuna a mangipalagip iti natay nga anakko. Kellaat nga agkarabaliw ti riknak iti adu a lawas. Agkarasangitak iti sumagmamano nga aldaw​—uray no kasta unay ti panangandingay ti pamilia ken gagayyemko. No dadduma, ti panagriknak ket agmauyongakon. Marigatanak nangnangruna no kaduak ti gagayyemko a masikog. Idi, impagarupko a ti maalisan ket “temporario ken kasla awan aniamanna a parikut” iti biag ti maysa a babai, banag a nalaka laeng a malipatan. Anian ti panagbiddutko! *

Ayat​—Kasayaatan nga Agas

Bayat ti panaglabas ti tiempo, ti epektibo nga agas isu ti  ayat nga impakita ni lakayko ken dagiti padak a Kristiano. Maysa a Saksi ti nagluto iti pangmalem ket intulodna idiay balaymi. Maysa a panglakayen iti kongregasion ken ni baketna ti nangyeg iti sabsabong ken kard a mangyeb-ebkas iti panagayat, ket naglalangenkami iti daydi a rabii. Ammomi a makumikomda, isu a natignay ti pusomi iti pannakaseknanda. Adu a sabsabali pay a gagayyem ti nagipatulod kadagiti kard ken sabsabong. Nakapatpateg dagiti simple a sasao a “Pampanunotendakayo”! Insurat ti maysa a kakongregasionmi: “Kas ken Jehova, nakapatpateg kadakami ti biag. No ammona no kaano a matnag ti billit tuleng, sigurado nga ammona no kaano a matnag ti sikog ti maysa a tao.” Insurat ti ipagko iti kasinsin: “Masdaawkam unay iti kinadatdatlag ti pannakaipasngay ken ti biag, ket masdaawkami met no maregreg ti maysa a sikog.”

Idi addaak idiay Kingdom Hall sumagmamano a lawas kalpasanna, makasangsangitak ket masapul a pumanawak sakbay a mangrugi ti gimong. Dua a gagayyem a nakadlaw iti iruruarko a makasangsangit ti nakikatugaw kaniak iti kotse, pinetpetanda ti imak, ken pinagkatawadak. Di nagbayag nagsublikami a tallo a simrek iti Kingdom Hall. Anian a makaparagsak ti maaddaan iti nadekket a gagayyem a “nasingsinged ngem iti maysa a kabsat”!​—Proverbio 18:24.

Bayat a nagsaknap ti damag, nasdaawak a makaammo a nagadu a padak a Saksi ti nakapadas met iti napasarak. Uray ti dadduma a saanko idi a nakasinged ket naisangsangayan ti panangliwliwa ken panangparegtada. Ti naayat a panangandingayda idi kasapulak dayta impalagipna kaniak ti pagsasao iti Biblia a: “Ti pudno a kadua agayat iti isuamin a tiempo, ken ti kabsat a mayanak no adda rigat.”​—Proverbio 17:17.

Liwliwa nga Aggapu iti Sao ti Dios

Kalpasan ti makalawas manipud idi naalisanak, narambakan ti Pananglaglagip iti ipapatay ni Kristo. Maysa a rabii, idi basbasaenmi dagiti salaysay ti Biblia maipapan kadagiti maudi nga aldaw ni Jesus, kellaat a nalagipko: ‘Ammo ni Jehova a nasaem ti matayan. Natay ti mismo nga anakna!’ Agsipud ta ni Jehova ti nailangitan nga Amatayo, malipatak no dadduma nga isut’ mannakaawat ken mannakipagrikna unay kadagiti adipenna a lallaki ken babbai. Iti daydi a kanito nariknak ti kasta unay a pannakabang-ar. Idi laeng a nariknak a nasingedak unay ken Jehova.

Naparegtaak met unay babaen kadagiti naibatay-Biblia a publikasion, nangruna dagiti napalabas a ruar ti magasin a Pagwanawanan ken Agriingkayo! a nangisalaysay iti ipupusay ti ay-ayaten. Kas pagarigan, nakatulong unay dagiti artikulo maipapan iti “Panangsaranget iti Ipupusay ti Anak” iti Agosto 8, 1987, a ruar ti Agriingkayo!, a kas met ti broshur a No Adda Matay nga Ay-ayatenyo. *

Panagpatingga ti Ladingit

Iti panaglabas ti tiempo, ammok a sumaysayaaten ti riknak no makapagkatawaakon a diak makonsiensia ken no makapagestoriaak a diak malagip a naalisanak. Uray pay kasta, no dadduma agpanaas ti barukongko no makakitaak kadagiti gagayyem a di nakadamag a naalisanak wenno umay iti Kingdom Hall ti pamilia nga addaan iti maladaga.

Kalpasanna, nariingak iti maysa a bigat a kas man la naglawagen ti lubongko. Uray sakbay pay nga agmulagatak, mariknak a naimbagakon​—mariknak ti talna ken kinatalinaay a diak pulos narikna iti adu a bulan. Kaskasdi, idi nagsikogak agarup makatawen kalpasan a naalisanak, madanaganak di la ket ta maalisanak manen. Makaparagsak ta nagpasngayak iti nasalun-at nga anak a lalaki idi Oktubre 2001.

Maladingitanak pay laeng iti pannakaalisko idi. Nupay kasta, ti napasamak pinabilegna ti panangipategko iti biag iti pamiliak, kadagiti padak a Kristiano, ken iti Dios​—a mangliwliwa kadatayo. Impaganetget met ti kapadasan ti makapaladingit a kinapudno a ti Dios dina alaen dagiti annaktayo no di ket “ti tiempo ken ti di mapakpakadaan a pasamak mapagteng kadakuada amin.”​—Eclesiastes 9:11.

Anian ti panangseggak iti tiempo a pukawenton ti Dios ti amin a panagleddaang, panagsangit, ken ut-ot, agraman ti pisikal ken emosional a saem ti maalisan! (Isaias 65:17-23) Iti kasta amin a natulnog a sangatauan mabalindanton a kunaen: “Patay, sadino ti ayan ti panagballigim? Patay, sadino ti ayan ti panniludmo?”​—1 Corinto 15:55; Isaias 25:8.​—Naipatulod.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 21]

Kasansan ken Dagiti Pakaigapuan ti Pannakaalis

“Ipakita dagiti panagadal a 15 agingga iti 20 a porsiento ti maalisan kadagiti amin a mapatalgedan a sikog,” kuna ti The World Book Encyclopedia. “Ngem dakdakkel ti posibilidad a maalisan iti umuna a dua a lawas kalpasan ti pannakayinaw (pertilisasion), ti tiempo a kaaduan a babbai dida pay ket ammo a masikogda.” Kuna ti sabali pay a libro a nasurok a “80 a porsiento kadagiti maalisan ti mapasamak iti umuna a 12 a lawas ti panagsikog,” a kadagitoy kagudua ti maipagarup a maigapu kadagiti depekto dagiti chromosome iti sikog. Dagitoy a depekto ket saan a gapu kadagiti umasping a depekto iti chromosome iti ina wenno ama.

Mabalin a ti salun-at ti ina ti sabali pay a pakaigapuan ti pannakaalis. Ipatuldo dagiti doktor dagiti sakit iti hormone ken ti sistema ti imunidad, impeksion, ken dagiti problema iti alangaang wenno matris ti ina. Mabalin met a maigapu kadagiti nakaro a sakit a kas iti diabetes (no di maagasan) ken iti alta presion.

Sigun kadagiti eksperto, ti panagehersisio, panagbagkat iti nadagsen, wenno panagdenna ket saan a kanayon a pakaigapuan ti pannakaalis. Ti pannakaitublak, di nakaro a panangsipat, wenno pannakakigtot ket saan met a pakaigapuan ti pannakaalis. Kuna ti maysa a reperensia: “Saan a madangran ti sikog babaen ti pannakadunor malaksid no nakaro unay nga uray la agpeggad ti mismo a biagmo.” Anian a ti pannakadisenio ti aanakan paneknekanna ti kaadda ti masirib ken naayat a Namarsua!​—Salmo 139:13, 14.

 [Kahon/Ladawan iti panid 23]

No Kasano a Makatulong ti Pamilia ken Gagayyem

No dadduma, ditay ammo no ania ti ibaga wenno aramidentayo no adda miembro ti pamilia wenno gayyemtayo a maalisan. Agduduma ti reaksion ti tattao iti kasta a pukaw, isu nga awan ti naikeddeng a wagas ti panangliwliwa ken panangtulong. Ngem amirisem dagiti sumaganad a singasing. *

Dagiti praktikal a maitulongmo:

◆ Itukonmo nga aywanam dagiti in-inauna nga annak.

◆ Aglutoka iti taraon ket ipanmo iti pamilia.

◆ Andingayem met ti ama. Kas kinuna ti maysa nga ama, “saanda nga agaramid iti kard para kadagiti amma iti kastoy a situasion.”

Dagiti nasayaat nga ibaga:

◆ “Ladingitek ti nadamagko a naalisanka.”

Adu ti kaipapanan dagitoy a simple a sasao, ken iwayaanda ti ad-adu pay a makaliwliwa a sasao.

◆ “Kadawyan laeng ti agsangit.”

Ti naalisan masansan a dina mapengdan ti agsangit kadagiti umuna a lawas wenno bulan pay ketdi kalpasan a maalisan. Ipanamnamam kenkuana a dimo lagidawen ti panagsangitna.

◆ “Mabalin kadi nga awagankanto manen inton umay a lawas tapno komustaenka?”

Iti damo, adu a simpatia ti maipakita iti naalisan, ngem bayat nga aglabas ti tiempo ken maladladingitanda pay laeng, nalabit pagarupenda a nalipatan idan ti dadduma. Nasayaat no maammuanda nga an-andingayem pay la ida. Uray adu a lawas wenno bulanen ti naglabas, makasangitda pay laeng. Makasangitdanto pay laeng uray naballigin ti panagsikogda.

◆ “Talaga a diak ammo ti ibagak.”

Ti panangibaga iti kasta ket naim-imbag ngem ti pulos nga awan man la ti ibagam. Ti kinapudnom ken kaaddam iparangarangna a maseknanka.

No ania ti dimo ibaga:

◆ “Maaddaankanto manen iti sabali nga anak.”

Nupay mabalin nga agpayso, mabalin nga iparangarang daytoy ti di pannakipagrikna. Di kayat dagiti nagannak ti basta aniaman a maladaga, kayatda daydiay napukaw a maladaga. Sakbay a mabalin a tarigagayanda ti maaddaan manen iti anak, mabalin a pagladingitanda pay laeng ti napukaw nga anakda.

◆ “Nalabit adda depektona.”

Nupay mabalin nga agpayso daytoy, di unay makaliwliwa. Para iti ina, pampanunotenna a nasalun-at ti sikogna.

◆ “Uray ta dimo pay am-ammo ti ubing. Nakarkaro pay no natay kalpasan a naipasngay.”

Kaaduan a babbai masapa a maisinggalutda iti di pay naipasngay nga anakda. Isu a no matay ti kasta nga ubing, gagangay laeng ti agladingit. Nasasaem pay daytoy a ladingit ta awan ti sabali a “makaam-ammo” iti ubing no di ti ina.

◆ “Uray ta adda pay dadduma nga annakyo.”

Para kadagiti agladladingit a nagannak, daytoy ket kas iti panangibaga iti maysa a tao a napukolan: “Uray ta adda pay sabali a saka wenno imam.”

Siempre, masapul a bigbigentayo nga uray dagiti maseknan ken napasnek unay a tattao makaibagada iti di umiso sagpaminsan. (Santiago 3:2) Gapuna, dagiti mannakaawat a babbai a naalisan ipakitada koma ti Nakristianuan nga ayat ken di agsakit ti nakemda kadagidiay nasayaat ti panggepda, ngem makaisawang kadagiti makasair a sao.​—Colosas 3:13.

[Footnote]