Panangdaer Kadagiti Epektona

“MAGMAGNAKAMIN SIPUD PAY ITAY AGSAPA. IKANKANAWAMI TI BIAGMI. AWAN TI TARAON KEN INUMEN. NADADAEL AMIN A BALBALAY.”​—HARJIVAN, NAKALASAT ITI GINGGINED A 7.9 TI KAPIGSANA IDIAY INDIA.

NAKAAM-AMAK ti makapadas iti rungsot ti ginggined. “Natnag dagiti libro manipud iti walo a pie nga aparadorko a kayo iti sibay ti kamak,” kuna ti nakalasat iti ginggined idiay Taiwan idi 1999. ‘Natnag iti uluanak manipud iti tuktok ti aparadorko ti kagatgatangko a helmet a salaknibko no agmotorak. Imbes a salaknibko,’ kunana pay, ‘dayta koma ti nakatayak.’

Kalpasan ti Pannakailasat

Nakaam-amak ti makapasar ken makalasat iti ginggined, ngem ti pannakalasat iti dayta ket pangrugian laeng. Iti sumagmamano nga oras kalpasan ti ginggined, situtured nga ikagumaan dagiti mangsaranay a trabahador ti mangbirok ken mangagas kadagiti nadangran. Masansan nga aramidenda daytoy nupay addanto pay dagiti sumaruno a panagdayyegna. “Masapul a nakaan-annadkami,” kinuna ti maysa a lalaki a mangpampanunot a mangkali iti nabunton a daga a nanggabur iti sangakaarrubaan kalpasan ti nabiit pay a ginggined idiay El Salvador. “No kellaat nga aggunggon ti daga, margaay manen ti dadduma a paset ti turod.”

No dadduma, kasta unay ti panagsakripisio dagiti tattao tapno tumulong kadagiti biktima. Kas pagarigan, idi napasamak ti nagpigsa a ginggined idiay India idi kattapog ti 2001, maysa a lakay nga agnanaed itan idiay Estados Unidos a ni Manu ti nagawid iti nakayanakanna a pagilian. “Masapul nga agawidak,” kinunana, “saan laeng a tapno tumulong iti pamiliak, no di ket iti amin nga agsagsagaba.” Nakita ni Manu a nakalkaldaang ti kasasaad kadagiti rehion a binisitana. Nupay kasta, nadlawna: “Nakaskasdaaw ti tured nga impakita dagiti tattao.” Insurat ti maysa a periodista: “Awan ammok nga agnanaed iti aglawlawko a di nangiranud iti aniaman​—sueldona iti maysa nga aldaw, makalawas, wenno makabulan, paset ti urnongda wenno aniaman a maitulongda.”

Siempre, nalaka laeng ti mangdalus kadagiti dadael ken mangagas kadagiti nadangran; ngem narigat nga isubli ti normal a panagbiag dagidiay mariribukan unay gapu iti sumagmamano a nakaam-amak a kanito. Usigem ni Delores, maysa a babai a narba ti balayna idi nagginggined idiay El Salvador.  “Nakarkaro pay daytoy ngem ti gubat,” kunana. “Uray kaskasano, idi gubat, adda pagtaenganmi.”

Kas nadakamat iti immuna nga artikulomi, saan laeng a material a tulong ti kasapulan no dadduma no di pay ket ti emosional a panangandingay. Kas pagarigan, idi dinadael ti ginggined ti siudad ti Armenia idiay makinlaud a Colombia idi kattapog ti 1999, nasurok a sangaribu ti natay, ket adu ti nagaligaget ken naupay. Kinuna ti maysa a sikiatrista a ni Roberto Estefan, a narba met ti apartmentna gapu iti didigra: “Sadinoman ti papanam, agpatpatulong dagiti tattao. Mapanak mangan iti hamburger, ket ibaga ti kaaduan a tattao a kumablaaw kaniak nga addaanda iti insomnia ken nalidayda.”

Kas pagaammo ni Dr. Estefan, nasaem dagiti epekto ti ginggined. Napaliiw ti maysa a babai a timmulong a nagibangon iti kampo dagiti nakalasat a ti dadduma a mangmangged didan kayat ti agtrabaho gapu ta patienda nga asidegen a matayda.

Panangipaay iti Namnama iti Laksid ti Pannakaupay

Ikagumaan dagiti Saksi ni Jehova a tulongan dagiti nakalasat saan laeng nga iti pisikal no  di ket iti naespirituan ken emosional iti panawen dagita a rigat. Kas pagarigan, kalpasan la unay ti nadakamat itay a ginggined idiay Colombia, ti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova sadiay ket nangorganisar iti pang-emerhensia a komite. Nagdonar iti taraon ken kuarta ti rinibu a Saksi a boluntario manipud iti amin a paset ti pagilian. Di nagbayag, agarup 70 a tonelada a taraon ti naipatulod kadagiti naginggined a lugar.

Masansan a ti kasapulan unay isut’ naespirituan a panangandingay. Maysa nga agsapa kalpasan ti ginggined idiay Colombia, nadlaw ti maysa kadagiti Saksi ni Jehova ti maysa a babai a maladladingitan unay a magmagna iti kalsada ti narbek a siudad ti Armenia. Inasitganna ket intukonna ti maysa a tract a napauluan Aniat’ Namnama Kadagiti Ing-ingungoten a Natayen? *

Inyawid ti babai ti tract ket binasana a naimbag. Idi adda manen Saksi a simmarungkar iti balayna, inestoriana ti napasamak kenkuana. Dinadael gayam ti ginggined ti sumagmamano a balay a papaabanganna iti siudad. Dakkel idi ti mapastrekna gapu kadagita. Ita, isut’ nakapangpanglawen. Ngem saan la a dayta. Idi nagginggined, narba ti balayda nga agina, a nakatayan ti 25 anyos a barona. Imbaga ti babai iti Saksi a pulos a di interesado idi iti relihion ngem ita, adun ti kayatna a saludsoden. Ti tract ti nakaipaay kenkuana iti pudno a namnama. Di nagbayag, nangrugin a nakipagadal iti Biblia.

Agtalek dagiti Saksi ni Jehova a dumtengto ti tiempo a dinton agamak ti sangatauan kadagiti natural a didigra, agraman dagiti ginggined. Ilawlawag ti sumaganad nga artikulo no apay.

[Footnote]

[Kahon iti panid 6]

AGSAGANAKA!

◼ Siguraduem a naitornilio dagiti pagpapudot ti danum ken naikabil dagiti nadagsen a banag iti suelo wenno iti makimbaba a tukad ti estante.

◼ Suruam dagiti miembro ti pamiliam no kasanoda nga iddepen ti koriente agraman ti gas ken danum.

◼ Adda koma pagiddep iti apuy (extinguisher) ken alikamen a pang-first-aid iti pagtaengam.

◼ Kanayon koma nga adda ti mabitbitbit a radio nga addaan kadagiti baro a bateria.

◼ Agensayokayo a sangapamiliaan, ken iyunay-unaymo ti (1) panagtalinaed a kalmado, (2) panangiddep kadagiti paglutuan ken pagpapudot, (3) panagtakder iti ruangan wenno ipapan iti sirok ti lamisaan, ken (4) iyaadayo kadagiti tawa, sarming, ken simburio.

[Kahon/Ladawan iti panid 7]

DAGITI GINGGINED IDIAY ISRAEL

Addaan ti Israel “iti kaatiddogan ken agtultuloy a pakasaritaan dagiti ginggined ditoy daga,” kuna ni Propesor Amos Nur. Ti makagapu ket ti paset ti Great Rift Valley​—ti rengngat ti daga iti nagbaetan ti Mediteraneo ken dagiti plate iti Arabia​—lumasatda a mismo iti Israel, manipud amianan agingga iti abagatan.

Makapainteres ta patien ti sumagmamano nga arkeologo a nagusar dagiti nagkauna nga inheniero iti naisangsangayan a pamay-an a mangpabassit iti panangdadael ti ginggined. Maitunos daytoy iti deskripsion ti Biblia iti panagibangon a programa ni Solomon: “No maipapan iti dakkel a paraangan, iti aglikmutna adda tallo nga intar ti tinikapan a bato ken maysa nga intar dagiti awanan a sedro a kayo; ken kasta met daytoy maipaay iti makin-uneg a paraangan ti balay ni Jehova, ken maipaay iti beranda ti balay.” (1 Ar-ari 6:36; 7:12) Ti ebidensia daytoy a pamay-an a panangisingit kadagiti awanan a kayo iti pagibangon a batbato ket nasarakan iti nadumaduma a lugar​—agraman iti ruangan idiay Megiddo, a maipagarup a naibangon idi tiempo ni Solomon wenno nasaksakbay pay. Patien ti eskolar a ni David M. Rohl a dagitoy nga awanan ti mabalin a “naisingit tapno di madadael ti pasdek no adda ginggined.”

[Ladawan]

Dagiti dinadael ti ginggined idiay Bet Sheʼan, Israel

[Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 8]

NAKAAM-AMAK A DUA A MINUTO​—SALAYSAY TI MAYSA A NAKALASAT

Ditoy Ahmadabad, India, agsagsagana idi ti pamiliami iti kasar ti kasinsinko. Nariingak idi Enero 26, 2001, saan a gapu iti alarm clock, no di ket gapu iti napigsa a pannakadayyeg. Nangngegko nga agranranetret dagiti agpalpallayog nga estante, ket idin a naamirisko nga adda dakes a mapaspasamak. Agpukpukkaw ni ulitegko, “Rummuarkayo iti balay!” Iti ruar, nakitami nga agpalpallayog ti balay. Kasla saanen nga agsardeng. Kinapudnona, dua laeng a minuto ti panagdayyegna.

Kasla saanmi a maibturan ti pannakadidigrami. Siniguradomi nga umuna a natalged ti amin a miembro ti pamiliami. Awan telepono ken koriente, isu a saanmi a naammuan a dagus ti kasasaad dagiti kabagianmi iti aglawlaw nga il-ili. Kalpasan ti maysa nga oras a panagdanag, naammuanmi a natalged ti kasasaadda. Ngem saan a nagasat ti amin. Kas pagarigan, ditoy Ahmadabad, narba ti nasurok a sangagasut a patakder, ket nasurok a 500 a tattao ti natay.

Maam-amak ti amin iti sumagmamano a lawas. Iti kada rabii, naturog dagiti tattao a maam-amak iti sabali manen a panaggingginedna a kas iti naipakpakauna. Nabannayat ti mangabaruanan, ket adu ti naawanan iti pagtaengan. Napasamak amin daytoy gapu iti ginggined a nagpaut iti dua laeng a minuto ngem saanminto a pulos a malipatan dayta.​—Kas insalaysay ni Samir Saraiya.

[Ladawan iti panid 6, 7]

Ig-iggaman ti maysa a nakalasat iti ginggined idiay India idi Enero 2001 ti retrato ni nanangna a natay ken madama a mapupuoran

[Credit Line]

© Randolph Langenbach/UNESCO (www.conservationtech.com)