Panangsiput Kadagiti Atap nga Ayup

PANUNOTEM nga adda bassit a transmitter ti radio a naikabit iti likudam tapno masiputan ken mapaliiw ti tunggal panaggarawmo. Kasta ti kasasaad ti wandering albatross a napanaganan Mrs. Gibson. Tangay adda bassit a transmitter-na, kabaelan dagiti managsukisok a siputan babaen ti panangusarda kadagiti satellite a mangirekord iti tigtignayna​—agraman ti dadduma pay a tumatayab nga addaan met iti kasta nga alikamen​—sada ipatulod dayta ditoy daga. Dagiti rekord nakaipalgakda kadagiti nakaskasdaaw a baro nga impormasion maipapan kadagitoy nadaeg a tumatayab, a manamnama a makatulong iti pannakasaluadda.

Sigun iti report a naggapu iti La Trobe University idiay Victoria, Australia, natakuatan dagiti managsukisok a 300 a kilometro kada aldaw ti promedio a tayaben ti wandering albatross, a sagpaminsan nga agtayab iti nasurok a 1,000 a kilometro iti maysa nga aldaw. Babaen ti nakaukrad a payakna a 11 a pie, ti kaatiddogan a nakaukrad a payak ti aniaman a sibibiag a tumatayab, agalimpayag dagitoy makapaamanga a tumatayab a bumallasiw kadagiti baybay iti agsasaruno a panagrikus, a mangsaklaw iti nasurok a 30,000 a kilometro iti sumagmamano a bulan. Ipalgakda dagiti umasping a panagadal a naaramid idiay Estados Unidos nga adda maysa nga albatross a Laysan a namimpat a nagbiahe manipud Tern Island, iti amianan a laud ti Honolulu, a napan iti Aleutian Island​—6,000 a kilometro nga agpapan ken agawid​—tapno mataraonan ti maymaysa nga urbonna.

Ipalgak met dagitoy a panagadal a mausar ti moderno a teknolohia no apay a naparpartak a bimmassit ti bilang dagiti kabaian a wandering albatross ngem kadagiti kalakian. Ipakita ti dalanda a dagiti kalakian mapanda agkalap iti as-asideg ti Antarctica, ngem dagiti kabaian nga addaan kadagiti urbon ket gagangay nga agkalap iti ad-adayo nga amianan, iti masakupan dagiti bilog nga agkitkitang. Sippayoten dagiti tumatayab ti appan a naipakat iti likudan dagitoy a bilog, mabanniitanda, ket kalpasanna, malmesda. Kadagiti agpapaadun a tumatayab, ad-adu dagiti kalakian ngem dagiti kabaian babaen ti 2 iti kada 1. Maapektaran met ti dadduma a kita ti albatross. Kinapudnona, adda idi panawen nga iti kada tawen, agarup 50,000 a tumatayab ti malmes iti likudan dagiti agkitkitang kadagiti taaw ti Australia ken New Zealand, a mamagpeggad iti pannakaungaw ti nadumaduma a kita. Kinapudnona, naipakaammon a ti wandering albatross ket maysa kadagiti maung-ungaw a kita idiay Australia. Dagitoy a takuat ti makagapu kadagiti panagbalbaliw iti wagas ti panagkalap ken nangpabassit iti matmatay a wandering albatross. Nupay kasta, agtultuloy a bumasbassit ti bilangda iti adu a kangrunaan a lugar a pagpapaaduanda.

Panangsingsing iti Tumatayab

Nupay ti bassit nga elektroniko nga alikamen ket makatulong kadagiti managsukisok a mangsiput iti dadduma a kita ti tumatayab, iti adu a tawen maus-usaren dagiti nasimsimple ken nalaklaka a wagas. Maysa kadagitoy ti panangsingsing iti tumatayab, a pakairamanan ti naannad a panangikabit iti bassit a metal wenno plastik a singsing, a kas iti pulseras iti saka ti tumatayab.

Sigun iti magasin nga Smithsonian, ti panangsingsing iti tumatayab, kas naipaugali nga alikamen iti panagsukisok, ket nangrugi idi 1899 idi “nangaramid [ti mannursuro a Danes a ni Hans Christian Mortensen] iti metal a singsing a nakitikitan iti nagan ken address-na, ken inkabilna dagitoy iti 165 nga urbon a martines.” Iti kaaldawantayo,  maar-aramiden ti panangsingsing kadagiti tumatayab iti intero a lubong ket mangipaay daytoy kadagiti napapateg nga impormasion maipapan iti pannakaiwaras dagiti tumatayab ken ti wagas ti iyaakar, ugali, panaglalangen, kaadu, ken ti kapartak ti panagadu ken kapaut ti panagbiagda. Kadagiti lugar a maipalubos ti panaganup, ti panangsingsing ket makatulong iti gobierno a mangipaalagad kadagiti annuroten tapno agpaut ti pannakatarawidwid dagiti matiliw a tumatayab. Ipalgak met ti panangsingsing no kasano a maapektaran dagiti tumatayab kadagiti sakit ken makasabidong a kemikal. Kinapudnona, adda dagiti tumatayab a makaala kadagiti sakit ti tao, kas iti encephalitis ken Lyme disease, isu a napateg met dagiti impormasion maipapan iti panagbiag ken ugali dagiti tumatayab tapno masalakniban ti salun-attayo.

Kinaulpit Aya ti Panangsingsing?

Kadagiti pagilian a pakaar-aramidan daytoy, masipsiputan ti panangsingsing kadagiti tumatayab. Gagangay nga aglisensia dagiti mangsingsing. Idiay Australia, kuna ti Australian Nature Conservation Agency, “dagiti mangsingsing masanayda a naimbag no kasano ti agtiliw, mangiggem ken mangsingsing kadagiti tumatayab tapno saanda a madangran. Gagangay a dua a tawen ken adu a panagsanay ti kasapulan.” Adda dagita nga alagaden idiay Europa ken kasta met idiay Canada, Estados Unidos, ken dadduma pay a pagilian.

Agduduma ti sukog, kadakkel, kolor, ken material dagiti singsing ti tumatayab. Kaaduan a singsing ket nalag-an, kas iti aluminum wenno plastik, ngem para kadagiti napaut ti biagda a tumatayab wenno dagiti agnanaed kadagiti lugar nga adda taaw, mausar dagiti di aglati a metal wenno dadduma pay a material. Babaen kadagiti agduduma a kolor a singsing, mailasin dagiti tumatayab uray addada iti adayo. Nupay kaipapanan daytoy ti panangikabil iti adu a singsing, saanen a masapul a tiliwen dagiti tumatayab tapno mailasin dagitoy.

Aniaman ti mausar a singsing wenno marka, naannad dagiti managsukisok tapno di masaktan dagiti tumatayab wenno di maapektaran ti kababalin, bagi, kapaut ti panagbiag, panaglalangen, ekolohia, wenno kinatalgedda. Kas pagarigan, no naraniag ti kolor ti marka a kas daydiay maikabil iti payak dagiti tumatayab, daytoy ti nalaka a makita ti dadduma nga ayup nga agsida kadagiti tumatayab wenno maapektaran ti naballigi a panagpaaduda. Dagiti dadduma a tumatayab maiblenganda ti sakada, isu a mabalin a pakaigapuan ti impeksion ti panangsingsing kadagita. Kadagiti nalamiis a lugar, mabalin nga agbalay ti yelo kadagiti singsing ket makadangran daytoy, nangnangruna kadagiti tumatayab iti danum. Dagitoy ti sumagmamano laeng kadagiti banag a nainaig iti panangsingsing kadagiti tumatayab. Ngem mangipaay dagitoy iti impormasion maipapan iti kasapulan a nasientipikuan a pannakaammo maipapan iti biag ken kababalin dagiti tumatayab tapno epektibo ngem saan a makadangran ti programa.

No Ngay Makasarakka iti Nasingsingan Wenno Nasenialan nga Ayup?

No dadduma, mabalin nga adda numero ti telepono wenno address a naikitikit kadagiti singsing, ket maawagam ti makinkukua wenno dagiti autoridad a mangipapaalagad iti panangsingsing. * Mabalin ngarud a pakaammuam ti makinkukua no sadino ken kaano a nasarakan ti senial ken nalabit ti dadduma pay a detalye. Kadagiti ikan, kas pagarigan, maammuan ti biologo no kasano kaadayo ken kapartak ti panagdaliasatna nanipud idi nasenialan ken naibulos.

Gapu iti trabaho dagiti managsukisok iti intero a lubong ken panangikagumaan dagiti napasnek a tattao a mangipakaammo kadagiti senial ken singsing a masarakanda, maur-urnong ti adu a detalye maipapan kadagiti atap nga ayup. Amirisem ti red knot, maysa a 100 agingga iti 200 a gramo a tumatayab iti pamilia a sandpiper. Ita, ammon dagiti sientista nga adda dagiti red knot nga umakar manipud amianan unay a murdong ti Canada a mapan iti murdong ti kontinente ti Abagatan nga America ken agsubli iti kada tawen​—agarup 30,000 a kilometro ti kaadayona!

Ipakita ti singsing ti maysa a lakayen ngem nasalun-at a red knot a mabalin a 15 a tawenen nga ar-aramidenna daytoy. Wen, mabalin nga 400,000 a kilometro ti natayaben daytoy bassit a parsua​—ad-adayo ngem ti promedio a distansia ti bulan ken ti daga! Idi tinapayana daytoy talaga a nakaskasdaaw a bassit a tumatayab, kinuna ni Scott Weidensaul, maysa a mannurat maipapan iti nakaparsuaan: “Ti laeng maaramidko ket agwingiwing a buyogen ti panagamanga ken panagraem kadagitoy a managdaliasat a mamagkakamang itoy naglawa a lubong.” Wen, bayat nga umad-adu ti maammuantayo maipapan iti adu a parsua ditoy daga, ad-adda nga agamanga ken agraemtayo “iti Nangaramid iti langit ken daga . . . ken iti isuamin nga adda kadakuada,” ni Jehova a Dios.​—Salmo 146:5, 6.

[Footnote]

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 15]

DAGITI WAGAS TI PANANGMARKA KEN PANANGSIPUT

Adu a parsua malaksid kadagiti tumatayab ti mamarkaan nga agpaay a pagadalan. Dagiti wagas ti panagmarka ket agpannuray kadagiti nasientipikuan a panggep agraman dagiti kasasaad ti pammagi ken ugali dagiti animal nga adalen. Malaksid kadagiti singsing ti saka, agus-usar dagiti managsukisok kadagiti kasla bandera, etiketa, pintura, tattoo, tina, tanda babaen ti pagmarka a landok, ukkor, radio a pagsiput, microcomputer, ken di aglati a pana a landok (nga adda naikabit a pakailasinan), agraman panangpingas iti ramay, lapayag, ken ipus, ken dadduma pay a wagas ken alikamen. Saan a nangina ti dadduma kadagita. Nanginngina ti dadduma, kas iti $15,000 a bassit nga elektroniko nga alikamen, nga addaan iti camcorder, a mausar iti panangadal iti ugali dagiti foca no bumatokda.

Maysa nga elektroniko nga alikamen a maawagan passive integrated transponder ti mabalin a maisingit iti sirok ti kudil ti nabibineg nga animal wenno iti uneg ti bagina ket kalpasanna mabasa iti ruar babaen ti naisangsangayan nga instrumento. Tapno maadal dagiti bluefin tuna, dagiti sientista mangisingitda iti ikan iti bassit a computer a naawagan archival tag, wenno smart tag. Iti las-ud ti agingga iti siam a tawen, dagitoy nagbabassit a chip ti agkolekta ken agurnong kadagiti impormasion maipapan iti temperatura, kaadalem ti madanon ti ikan, kapigsa ti lawag, ken kapaut ti tiempo. Inton agsubli ti etiketa, nakaad-adu nga impormasion ti ipaayna, agraman ti panagdaliasat ti ikan, a mapattapatta babaen ti panangidilig kadagti nairekord nga aldaw ken oras ti panagdaliasat.

Mamarkaan dagiti uleg babaen ti panangikkat iti dadduma a siksikda; dagiti pag-ong babaen ti panangtipping iti balayda; dagiti banias babaen ti panangputed iti ramayda; ken dagiti buaya babaen ti panangputed iti ramay wenno panangikkat iti sumagmamano a natangken a siksik iti ipusda. Addaan ti dadduma nga animal iti natural a nagdudumaan ti langada, isu a mabalin nga ilasin ti tunggal maysa babaen laeng ti retratoda.

[Dagiti Ladawan]

Panangsenial iti lapayag ti nangisit nga oso; kasla spaghetti a senial iti maysa a damselfish; dagiti senial iti ipus dagiti buaya

Dagiti kali a Peregrine nga addaan iti satellite transmitter

Rainbow trout a nakabitan iti alikamen a mangrukod iti garaw ken kasasaad ti animal

[Credit Lines]

Oso: © Glenn Oliver/Visuals Unlimited; damselfish: Dr. James P. McVey, NOAA Sea Grant Program; buaya: Copyright © 2001 by Kent A. Vliet; kali iti panid 2 ken 15: Rinetrato ti National Park Service; lallaki nga addaan ikan: © Bill Banaszewski/Visuals Unlimited

[Ladawan iti panid 13]

Panangsingsing iti sharp-shinned hawk

[Credit Line]

© Jane McAlonan/Visuals Unlimited