Alta Presion​—Pananglapped ken Panangkontrol

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRAZIL

MABUTENG ni Marian! Pagammuan ta nagdaringungo. “Impagarupko no matayak idin,” malagipna. Imbaga ti doktor ken Marian a nagdaringungo gapu iti alta presionna (arterial hypertension). “Ngem nasalun-atak met,” kuna ni Marian. “Di ammo ti adu a tattao nga adda alta presionda agsipud ta awan dagiti sintomas a mariknada,” kuna ti doktor.

Ti ngay presion ti daram? Ti kadi agdama nga estilo ti panagbiagmo ti mangpataud iti alta presionmo iti masakbayan? Ania ti maaramidam tapno makontrolmo ti presion ti daram? *

Ti presion ti dara isu ti puersa a lumasat kadagiti urat. Marukod dayta babaen ti panangusar iti mapabussog a goma a maireppet iti makinngato a takiag ken naikabit iti aparato a mangrukod iti presion. Mabasa ti dua a rukod. Kas pagarigan: 120/80. Maawagan a systolic ti umuna a numero agsipud ta ipakitana ti presion bayat ti panagbomba ti puso (systole), ken maawagan a diastolic ti maikadua a numero agsipud ta ipakitana ti presion bayat a nakarelaks ti puso (diastole). Marukod ti presion ti dara babaen ti milimetro ti mercury, ket klasipikaren dagiti doktor a nangato ti presion dagiti pasiente no nangatngato ti presionda ngem iti 140/90.

Ania ti mangpangato iti presion ti dara? Panunotem nga agsibsibugka iti hardinmo. No lukatam ti gripo wenno kontrolem ti pugsit ti danum, papigsaem ti presion ti danum. Kasta met laeng ti mapasamak iti presion ti daram: No nabulbulos ti panagayus ti dara wenno no basbassit dagiti urat, ngumato ti presion. Kasano a tumaud ti alta presion? Adu ti makagapu iti daytoy.

Dagiti Banag a Dimo Makontrol

Natakuatan dagiti managsukisok a no addada kabagian ti maysa a tao nga addaan iti alta presion, ad-adu ti gundaway nga agsagaba met iti dayta a sakit. Ipakita dagiti estadistika nga ad-adu ti agalta presion kadagiti singin a naggapu iti maymaysa nga itlog (identical) ngem kadagiti singin a naggapu iti dua nga itlog (fraternal). Tuktukoyen ti maysa a panagadal ti “panangbirok kadagiti gene a mabalin a pakaigapuan ti alta presion,” a daytoy ti mangpatalged met a matawid ti pakaigapuan ti alta presion. Naammuan met a no lumaklakay wenno bumakbaket ti maysa a tao, ad-adda nga agpeggad a maaddaan iti alta presion nangruna kadagiti nangisit a lallaki.

Dagiti Banag a Makontrolmo

Annadam ti kankanem! Ti asin (sodium) pangatuenna ti presion ti dadduma a tattao, nangruna dagiti addaan diabetes, nakaro nga alta presion, lallakay, babbaket, ken sumagmamano a nangisit. Ti sobra a taba iti dara mabalin a paaduenna ti kolesterol ken pailetenna dagiti urat (atherosclerosis), isu a pangatuenna ti presion. Ad-adda nga agalta presion dagiti tattao a nasurok a 30 a porsiento ti timbangda ngem iti kalkalainganna ti timbangda. Ipakita dagiti panagadal a no ad-adu ti  ipaunegmo a calcium ken potassium, mabalin a bumaba ti presion ti daram.

Ti panagsigarilio ket nainaig iti dakdakkel a peligro nga umilet dagiti uratmo (atherosclerosis), maaddaanka iti diabetes, maatake ti pusom, ken maistrokka. Gapuna, napeggad a kombinasion ti alta presion ken ti panagsigarilio ta mabalin a mangpataud iti nadumaduma a sakit ti puso. Nupay maisupadi dagiti natakuatan, mabalin met a kumaro ti alta presion gapu iti caffeine nga adda iti kape, tsa, ken inumen nga addaan cola ken ti emosional ken pisikal a pakarigatan. Mainayon pay, ammo dagiti sientista a mabalin a ngumato ti presion ti dara no adu ken nalabes ti panaginummo iti naingel ken kurang ti panagehersisiom.

Makapasalun-at nga Estilo ti Panagbiag

Di umiso no urayem a maaddaanka iti alta presion sakbay nga agaramidka kadagiti nasayaat a pamuspusan. Pakaseknam koma ti makapasalun-at nga estilo ti panagbiag uray no ubingka pay. No naannadka ita, nasaysayaat ti kasasaad ti panagbiagmo iti masakbayan.

Dinepinar ti Third Brazilian Consensus on Arterial Hypertension dagiti panagbalbaliw iti estilo ti panagbiag a mabalin a mangpabassit iti posibilidad a maaddaanka iti alta presion kadagiti urat. Dagitoy ket giya a makatulong kadagiti addaan iti alta presion wenno normal ti presionda.

Kadagiti nalukmeg, irekomendar dagiti managsukisok ti balanse a taraon ken bassit a calorie (kaadu ti pudot tapno bumara ti maysa a kilo a danum iti maysa a degree Celsius), di pannangan kadagiti “mabiit” a mangpakuttong, bayat a taginayonem ti kalkalainganna a panagehersisio. Naisingasing ti panangipaueg laeng iti saan nga ad-adu ngem iti innem a gramo wenno sangakutsarita nga asin iti kada aldaw. * Kadawyanna, kaipapanan dayta a kissayam ti asin kadagiti lutuem a taraon, ken kissayam ti pannanganmo kadagiti de lata, naipreserba a karne (a kas iti salami, ham, suriso, ken dadduma pay) agraman dagiti tinapa. Mabalin met a maksayan ti asin no dimo asinan ti taraon bayat a manganka ken sukimatem dagiti naproseso a taraon no kasano kaadu ti nainayon nga asin.

Insingasing met ti Brazilian Consensus nga iyad-adum ti ipaunegmo a potassium ta mabalin a “sumraenna ti alta presion.” Gapuna, ti makapasalun-at  a taraon masapul a pakairamanan dagiti “taraon nga addaan iti bassit a sodium ken aduan iti potassium,” kas kadagiti utong, naberde a nateng, saba, melon, carrot, beet, kamatis, ken kahel wenno sua. Napateg met a kalkalainganna ti inumem a naingel. Ipakita ti dadduma a managsukisok a dagiti adda alta presionna a lallaki dida koma uminum iti nasursurok a sangaonsa ti naingel nga inumen iti kada aldaw, ket dagiti babbai wenno dagidiay narapis saan koma a nasursurok a kagudua nga onsa ti inumenda. *

Kuna ti Brazilian Consensus a ti regular a panagehersisio pababaenna ti presion ti dara ken kissayanna met ti itataud ti abnormal nga alta presion. Makagunggona ti kalkalainganna nga aerobic nga ehersisio, kas iti pannagna, panagbisikleta, ken panaglangoy iti 30 agingga iti 45 a minuto iti mamitlo agingga iti maminlima iti makalawas. * Ti dadduma pay a banag a nainaig iti nasalsalun-at nga estilo ti panagbiag ket pakairamanan ti panangisardeng iti panagsigarilio, panangkontrol iti taba iti dara (kolesterol ken triglyceride) ken diabetes, kalkalainganna a pannangan wenno iyiinum iti addaan iti calcium ken magnesium, ken panangkontrol iti pisikal ken emosional a pakarigatan. Dadduma nga agas mabalin a pangatuenda ti presion ti dara, kas kadagiti pagpalukay iti panateng, antacid wenno pangkontra iti kaadu ti acid nga aduan iti sodium, pangpaganas iti pannangan, ken dagiti pangep-ep iti ut-ot para iti migraine nga addaan iti caffeine.

Sigurado a ti doktormo ti kasayaatan a mangbalakad kenka maipapan iti taraon ken ugalim, sigun kadagiti personal a kasapulam. Nupay kasta, aniaman ti kasasaadmo, ti panangsurot iti makapasalun-at a panagbiag no ubing pay ti maysa a tao ket kanayon a makagunggona, saan laeng a kadagiti addaan alta presion no di ket iti amin a miembro ti pamilia. Ti nadakamat itay a ni Marian, kasapulan idin a balbaliwanna ti estilo ti panagbiagna. Agtomtomar itan iti agas ken normal ti panagbiagna nupay adda sakitna. Sika ngay? Bayat nga ur-urayem ti tiempo inton nasalun-aten ti panagbiag ti amin a tattao ken “awanto ti agtataeng nga agkuna: ‘Masakitak,’” itultuloymo a kontrolen ti presion ti daram!​—Isaias 33:24.

[Footnotes]

[Kahon iti panid 22]

PANANGPARMEK ITI ALTA PRESION

1. Dagiti Pamuspusan a Makatulong a Mangkontrol iti Alta Presion

• Kissayam ti timbang ti bagim

• Kissayam ti ipaunegmo nga asin

• Paaduem ti ipaunegmo a taraon nga aduan iti potassium

• Kissayam ti panaginummo iti naingel

• Regular nga agehersisioka

2. Dadduma Pay a Pamuspusan a Mabalin a Makatulong a Mangkontrol iti Alta Presion

• Nayonan ti ipaunegmo a calcium ken magnesium

• Manganka iti aduan gunnot a natnateng

• Surotem dagiti pamay-an a mangsumra iti panagdanag

3. Dadduma Pay a Pamuspusan

• Isardengmo ti agsigarilio

• Kontrolem ti kaadu ti kolesterolmo

• Kontrolem ti diabetesmo

• Liklikam dagiti agas a mabalin a mangpangato iti presion ti dara

[Credit Line]

Naadaptar manipud iti Third Brazilian Consensus on Arterial Hypertension​—Revista Brasileira de Clínica & Terapêutica.

[Dagiti Ladawan iti panid 23]

Makatulong ti regular a panagehersisio ken makapasalun-at a taraon a manglapped ken mangkontrol iti alta presion