Ti Rigat a Sarangten ti Panagbalin nga Ina

Narikut, naisangsangayan, ken naragsak a kapada-san ti panagbalin nga ina. Sagrapen dagiti inna ti adu a nagpateg a kanito a dida isukat iti aniaman a banag. Ngem no dadduma, marikna ti sumagmamano a napaksuyanda unayen. Ipadis ni Helen ti biagna kas maysa nga ina iti lumba a panglayawan kadagiti bangen. Kasla umad-adu ken ngumatngato dagiti lapped bayat a lumablabas ti tiempo.

Mabalin nga isakripisio dagiti inna ti libre a panawenda ken ti kaaduan a naragsak a tiempo ti pannakilangenda kadagiti gagayyem ken kaam-ammoda tapno maaywananda a naimbag ti annakda. “Masapul nga addaak sadiay no kasapulandak,” kuna ni Esther a maysa nga ina ti lima nga annak. “Imbes nga agpampamayanak nga agdigus, agdardarasakon nga agsuyat, ken imbes nga aglutoak ken agrelaks a mangan, manganak laengen iti naipapudot a makan. Diak makapagbiahen nga agpasiar iti adu a lugar ken mangaramid iti adu a banag. Ngem mairingpas dagiti lalabaan, ken makupindan!”

Siempre, estoriaen met ti kaaduan nga inna dagiti naisangsangayan a rag-o ken kapadasanda bayat a padpadakkelenda ti annakda. Kuna ni Esther: “Ti sagpaminsan a panagisemda kenka, ti makaay-ayo nga ebkas a ‘Pagyamanan Nanang,’ ken dagiti nairut  nga arakup​—amin dagitoy ket mangparparegta kenka.” *

Mangged ti Ina

Maysa a kangrunaan a lapped a mamagbalin a narigat iti panagbalin nga ina ket adu ti mangsarsaranget kadagiti gagangay a rebbengen iti pamilia bayat a mangmanggedda tapno makatulongda iti pinansial a kasapulan ti pamilia. Adu kadagitoy nga inna ti mangged iti adayo iti pagtaengan, nupay dida koma kayat, ngem kasapulan la ngamin. Ammoda a no addada laeng iti balay, dida maipaay ti adu a kasapulan ti pamiliada, nangruna ti annakda. Napateg ti sueldoda, a masansan a nababbaba ngem iti sueldo ti lallaki.

Kas pagarigan, idiay São Paulo, Brazil, babbai ti 42 a porsiento kadagiti mangmangged. Dagiti inna a mangtartaripato kadagiti annak iti amin a tiempo ket inawagan ti maysa a periodiko sadiay a “maung-ungaw a kita dagiti parsua.” Kadagiti away iti Africa, gagangayen a makita ti maysa nga ina a nakasusuon iti sungrod ken nayabaday iti bukotna ti anakna.

Ti Panggedan a Nagadu ti Ipatrabahona

Mainayon pay kadagiti lapped ket mabalin a maikalikagum kadagiti inna nga agtrabahoda iti adu nga oras. Ket mabalin a saan laeng a dagitoy ti makalikaguman. Idi nakastrek iti panggedan ni Maria a taga Grecia, kinalikaguman ti amona a pirmaanna ti kontrata nga ikarina a di agsikog iti las-ud ti tallo a tawen. No agsikog, isut’ agbayad. Pinirmaan ni Maria ti kontrata. Ngem kalpasan ti agarup makatawen ket kagudua, isut’ nagsikog. Impakita ngarud ti amo ken Maria ti kontrata. Napan ni Maria iti husgado tapno kuestionaranna ti pagannurotan ti kompaniana ket ita, ur-urayenna ti resulta.

Kadagiti di unay nakaro a kaso, dagiti inna ti piliten dagiti amoda nga agsublida a dagus nga agtrabaho apaman a nakapagpasngaydan. Gagangay a di maksayan ti oras ti panagtrabahoda no nakasublidan. Isu a di mabalbaliwan ti panagtrabahoda uray no agtagtagibida. Dida makapagbakasion iti mabayag a di maksayan ti sueldoda. Masapul met nga ibturan dagiti inna ti di unay nasayaat a pannakaaywan ti salun-at ti annakda ken ti bassit a benepisio nga ited ti gobierno iti pamilia no adda agsakit ken maawanan iti trabaho.

Iti kasumbangirna, mangged ti dadduma nga inna tapno mapnekda, saan a gapu ta masapulda ti kuarta. Inkeddeng ni Sandra ti mangged kalpasan nga impasngayna ti tunggal maysa iti dua nga annakna. Malagipna a no agsolsolon iti balay a kadua ti ubing, “no dadduma agtakder nga agmulengleng iti tawa ket pampanunotenna no ania ngata ti ar-aramiden ti dadduma a tattao iti lubong.” Ket kayat a liklikan ti dadduma nga inna dagiti pakarigatan iti biag ti pamilia babaen ti pananggedda. Impadamag ti Daily Telegraph ti Britania: “Kayat ti dadduma a nagannak a busbosen ti ad-adu pay nga oras iti natalna a panggedanda. Daytoy ti ad-adda a mangpakaro kadagiti bambanag ta ad-adda a maksayan ti tiempoda a makikadua kadagiti di mangikankano, agresibo ken sulpeng nga annakda.”

Panamaggiddan iti Panangged ken Panagtagibalay

Saan a nalaka a paggiddanen ti panangged ken panagtagibalay. Iti panangyebkasna iti rikna ti adu, kinuna ti maysa nga ina idiay Netherlands: “Kanayon a nabambannogak. Nabannogak uray no mariingak. No makasangpetakon manipud panggedan, mariknak a nabambannogak. Sangkaibaga ti annakko, ‘kanayon a nabambannog ni Nanang,’ isu a makonsiensiaak. Diak kayat ti aglangan iti panggedan, ngem kayatko met nga agbalinak a mannakilangen nga ina a mangikagumaan a mangaramid iti amin a banag. Ngem saanak met a  naan-anay a pagwadan a kas iti kayatko a pagbalinak.”

Isu ket maysa kadagiti minilion a mangmangged nga inna a mangipagarup a masupusopanna ti masansan a kaawanna babaen ti ‘de kalidad a tiempo’ a pannakikaduana kadagiti annakna ngem natakuatanna a di umiso dayta a kapanunotan. Iti kaaldawantayo, kuna ti adu nga inna a mabannogda unay, mapaksuyanda ken bassit ti sueldoda no paggiddanenda ti mangged ken agtagibalay.

No napaut a panawan ti babbai ti annakda, di magun-odan ti annak ti kasapulanda unay a tiempo ken atension dagiti innada. Kuna ti maysa a sikologo ti ubbing a taga Brazil, a ni Fernanda A. Lima, nga awan ti makatungpal iti rebbengen ti ina a kas iti kasayaat ti panangitungpal ti ina. “Nakapatpateg ti umuna a dua a tawen iti biag ti ubing,” kunana. “Naganus pay unay ti ubing tapno maawatanna no apay nga awan ni nanangna.” Mabalin a maipaay ti sabali a tao ti kasapulan ti ubing ngem dina mabalin a sublaten ti rebbengen ti ina. “Madlaw ti ubing a dina magun-odan ti nadungngo a panangaywan ni nanangna,” kuna ni Lima.

Kinuna ni Kathy a maysa nga ina nga addaan bassit nga anak a babai ken mangmangged iti amin a tiempo: ‘Makonsiensiaak unay, ta kasla isut’ baybay-ak [idiay pagtaraknan kadagiti ubbing]. Nakarigrigat a panunoten a dimo makita ti idadakkel ken itatanor ti anakmo, ken karkarna unay a panunoten nga isut’ nasingsinged pay iti pagtaraknan ngem kenka.’ Inamin ti maysa nga stewardess a taga Mexico: “Kalpasan ti sumagmamano a tiempo, dinakanton mabigbig ti anakmo. Dinaka raemen gapu laeng ta saan a sika ti agay-aywan kenkuana. Ammo dagiti annakmo a sika ti inada, ngem pagammuan ta kaykayatdanton ti babai nga agay-aywan kadakuada.”

Iti kasumbangirna, ibaga dagiti inna nga adda laeng iti balay tapno aywanan ti annakda a masapul a sipapakumbaba nga ibturanda ti panangipababa ken panangtagibassit kadakuada ti kagimongan a mangitantan-ok iti masuelduan a panagtrabaho. Iti dadduma a kagimongan, din maibilang a nadayaw ti panagtagibalay, isu a mapilitan dagiti babbai a manggun-od iti bukodda a karera, uray no di kasapulan ti kanayonan a mateggedan.

Agsolsolo a Mangsaranget

Daytoy ti mainayon pay kadagiti rigat a sarangten ti panagbalin nga ina: Agawid ti ina a nabannog manipud panggedan, saan a tapno aginana, no di ket tapno ituloyna ti regular a panagtagibalayna. Agtrabaho man wenno saan dagiti inna, masansan nga isuda pay laeng ti kangrunaan nga agaywan iti pagtaengan ken kadagiti annakda.

Bayat a pumapaut ti panagtrabaho ti adu nga inna, manmano a sublatan ti ama. Insurat ti The Sunday Times iti London: “Ti Britania ket maysa a nasion dagiti awan nga amma, sigun iti baro a panagsirarak a mangipakita a 15 a minuto laeng iti kada aldaw ti pannakikaduada kadagiti annakda. . . . Saan unay a pagragsakan ti adu a lallaki ti makikadua iti pamiliada. . . . No pagdiligen, 90 a minuto iti inaldaw ti pannakikadua ti propesional a babai a Britano kadagiti annakna.”

Agreklamo ti dadduma nga assawa a lallaki a di ipatrabaho ti asawada ti obra agsipud ta kayatna nga eksakto a maaramid ti amin a banag sigun  iti nakairuamanna a panangaramid iti dayta. “Ta no saan, di umiso ti panangaramidmo iti dayta,” kuna dagiti assawa a lallaki. Nabatad a tapno makatulong ti asawa a lalaki, mabalin a rumbeng a makibagay ti nabannog nga agtagibalay iti wagas ti pannakaaramid ti dadduma nga obra iti balay. Iti kasumbangirna, saan koma a pagpambar ti asawa a lalaki dayta a rason tapno din agtrabaho iti balay.

Dadduma Pay a Rigat a Sarangten

Dagiti nairamut unay a tradision ket mabalin a mangnayon pay kadagiti rigat a sarangten. Idiay  Japan, dagiti inna ket manamnama a mangpadakkel iti annak a kas kadagiti katawenan dagitoy. No agad-adal nga agpiano wenno agpinta ti dadduma, mapilitan ti ina a mangtulad. Piliten dagiti eskuelaan ti adu a nagannak a makiraman ti annakda kadagiti aktibidad a mainayon iti kurikulum ti eskuelaan a kas iti dadduma nga ubbing. No agbalinda a naiduma, mabalin a riribuken ida dagiti ubbing, mannursuro, dadduma a nagannak, ken kakabagian. Kasta met ti mapaspasamak iti dadduma pay a lugar.

Dagiti anunsio a mangipaganetget iti panangusar iti adu a banag ti manggutugot kadagiti annak nga agpagatang. Kadagiti nabaknang a pagilian, mabalin a marikna dagiti inna a rumbeng nga itedda ti kayat dagiti annakda gapu ta makitada ti dadduma nga inna a mangipapaay kadagitoy a banag. No dida maipaay, mabalin a makonsiensiada.

Daytoy a panangisalaysay iti panagbalin nga ina kadagitoy a panawen dina koma kullaapan ti magapgapuanan ti minilion a naggagaget ken managsakripisio nga inna a mangar-aramid ti amin a kabaelanda a mangtungpal iti katan-okan nga aktibidad nga isut’ panangpadakkel kadagiti masakbayan a kaputotan ti natauan a pamilia. Maysa daytoy a pribilehio. Kuna ti Biblia: “Dagiti annak ket bendision ken sagut a naggapu iti APO.” (Salmo 127:3, Contemporary English Version) Ni Miriam, nga addaan iti dua nga annak, irepresentarna unay dagita nga inna idi kinunana: “Nupay adu ti karit, ti panagbalin nga ina ket addaan kadagiti di maartapan a rag-o. Makapnek kadakami nga inna no makitami nga iyap-aplikar dagiti annakmi ti panangsanay ken panangdisiplinami kadakuada isu nga agbalinda a responsable a miembro ti kagimongan.”

Ania ti mabalin a makatulong kadagiti inna tapno ad-adda a matagiragsakda ti sagutda? Mangipaay ti sumaganad nga artikulo iti sumagmamano a praktikal a singasing.

[Footnote]

[Kahon iti panid 6]

“Aldaw ti Ina”

Nakaro a kinapanglaw, kurang nga edukasion, iresponsable nga assawa, masansan a pannakaabuso, ken ti epidemia ti AIDS ti mangdiddidigra kadagiti inna idiay makin-abagatan nga Africa. Iti nabiit pay nga Aldaw ti Ina, impadamag ti periodiko a The Citizen idiay South Africa: “Rinibu a babbai ti abusuen dagiti assawada ket dadduma ti matay iti Aldaw ti Ina.” Dagita a parikut ti makagapu nga iti kada tawen, rinibu nga inna a taga South Africa ti mangbaybay-a kadagiti maladagada. Iti kallabes laeng a dua a tawen, immadu iti 25 a porsiento dagiti nabaybay-an a maladaga. Ti ad-adda pay a nakalkaldaang ket umad-adu a babbai ti agpakpakamatay. Itay nabiit, iti maysa a nakapangpanglaw a lugar, maysa a babai ti nangarakup iti tallo nga annakna bayat a nagtakder a nagpaatal iti sumungsungad idi a tren. Natayda amin. Tapno makabirok ti dadduma nga inna kadagiti kasapulanda iti biag, agbalangkantis ken aglakoda iti maiparit a droga wenno paregtaenda ti babbalasangda a mangaramid kadagita.

Naipadamag nga idiay Hong Kong, “dadduma nga agtutubo nga inna ti mangpapatay kadagiti annakda no agpasngayda wenno ibasurada dagiti maladagada, ta dida maibturan dagiti pakarigatanda.” Dinakamat ti South China Morning Post a dadduma nga ub-ubbing pay a naasawaan a babbai idiay Hong Kong “ti marigrigatan unayen [ta] mabalin a madadael ti isipda agingga iti punto nga agpakamatayda.”

[Kahon iti panid 7]

Panagbalin nga Ina iti Nadumaduma a Pagilian

Nagbassit ti tiempo

❖ Ipalgak ti surbey idiay Hong Kong nga 60 a porsiento kadagiti agtartrabaho nga inna ti di makaipaay iti ibilangda nga umdas a tiempo kadagiti annakda. Ket iti lawlawasna, 20 a porsiento kadagiti inggat’ tallo ti tawenda nga annak dagiti agtartrabaho iti adayo manipud pagtaenganda, ti gagangay a makipagnanaed kadagiti lolo ken lolada.

❖ Busbosen dagiti babbai idiay Mexico ti agarup 13 a tawen iti panagbiagda a mangaywan iti maysa wenno ad-adu pay nga anak nga awan pay ti lima a tawenna.

Dagiti inna ken trabaho

❖ Idiay Ireland, 60 a porsiento kadagiti babbai ti agtagtagibalay tapno agaywan kadagiti annakda. Idiay Grecia, Italia, ken España, kasta met laeng ti ar-aramiden ti agarup 40 a porsiento kadagiti babbai.

Itutulong kadagiti trabaho iti balay

❖ Idiay Japan, 80 a porsiento kadagiti assawa a babbai ti nangibaga a kayatda koma nga adda miembro ti pamiliada a tumulong kadakuada kadagiti trabaho iti balay, nangruna no agsakitda.

❖ Idiay Netherlands mangbusbos ti lallaki iti dua nga oras iti kada aldaw a kadua ti annakda ken 0.7 nga oras a tumulong kadagiti trabaho iti balay. Mangbusbos dagiti babbai iti agarup 3 nga oras a kadua dagiti annakda ken 1.7 nga oras a mangaramid kadagiti trabaho iti balay.

Marigrigatan nga inna

❖ Idiay Alemania, marikna ti nasurok a 70 a porsiento nga inna a marigrigatanda. Adda ag-agalen ti agarup 51 a porsiento iti durida ken nagligasi a duri (slipped disks). Nasurok a kakatlo ti kanayon a mabannog ken malidliday. Dandani 30 a porsiento ti agsaksakit ti uloda wenno agsagsagaba iti migraine.

Dagiti maab-abuso nga inna

❖ Idiay Hong Kong, 4 a porsiento kadagiti napagsaludsodan a babbai ti nagkuna a naabusoda bayat a masikogda.

❖ Sigun iti surbey ti magasin a Focus idiay Alemania, dandani 1 nga ina iti kada 6 ti nangamin nga isut’ kinabilen ti anakna.

[Dagiti Ladawan iti panid 7]

Mabalin a nakarigrigat ti agbalin nga ina, ta masapul a paggiddanen ti adu a babbai ti panangged ken panagpamilia