Panagpasiar iti Siudad ti Nangisit a Balitok

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRAZIL

MABALIN a saanmo pay a pulos a nadamdamag ti ili ti Ouro Prêto ditoy Brazil, ngem idi maika-18 a siglo, namitlo nga ad-adu ti populasionna ngem iti New York City, ket ti napastrekna idi ti nangpondo iti pannakaibangon manen ti dinadael ti ginggined a siudad ti Lisbon idiay Portugal. Idi 1980, innayon ti United Nations Educational, Scientific, and Cultural Organization ti Ouro Prêto iti World Heritage List, nga itan ket pakairamanan ti dandani 700 a lugar a naisangsangayan ti nainaig kultura ken natural a kinapategda. Apay a naikkan ti Ouro Prêto iti daytoy a pammadayaw? Amirisem ti pakasaritaan daytoy naisangsangayan nga ili.

Iyiinum a Nagtungpal iti Pannakatakuat ti Balitok

Kabayatan ti immuna a ngalay ti maika-17 a siglo, nagsursor ditoy Brazil ti nagadu a managsukisok a Portugues a maawagan bandeirantes, tapno agbirokda iti baro a daga, kadagiti tagabo nga Indian, ken balitok. Ti maysa nga ekspedision ket nakadanon iti tengnga ti pagilian agingga iti Bantay Itacolomi. Napan imminum ni Duarte Lopes iti maysa a waig sadiay tapno penkenna ti wawna. Nangkaud iti bassit a danum babaen ti kayo a malukongna sa imminum. Kalpasanna, adda nadlawna a babassit a nangisit a batbato iti malukongna.

Inlako ni Lopes dagiti bato iti gayyemna a nangipagarup a napateg dagitoy, isu nga impatulodna dagitoy iti gobernador ti Rio de Janeiro. Idi sinukimatna ti batbato, nakita ti gobernador a dagitoy ti kasusudian a balitok a nakalupkopan iti naingpis, nangisit a katuon ti iron oxide. Ngem naggapuan ti balitok? Idi dineskribir ni Lopes ti Itacolomi, nangrugin ti panagbirok. Idi 1698, natakuatan ti bandeirante a ni Antônio Dias de Oliveira ti maysa a bantay a naggapuan ti balitok. Gaput’ kasta unay a kinasiglatda, nagdadarison dagiti agbirbirok ti balitok a nagkampamento iti asideg ti nasarakanda a gameng, nga idi agangay ket naawagan a Vila Rica. Di nagbayag, addan 80,000 nga umili ti Vila Rica. Kamaudiananna, nagbalin dayta a kabesera ti Minas Gerais ken napanaganan nga Ouro Prêto, a “Nangisit a Balitok” ti kaipapananna.

Ti Nangisit a Balitok ti Nakaigapuan ti Nakaro a Panangibukbok iti Dara

Iti nagbaetan ti 1700 ken 1820, nakaala dagiti agsuksukisok iti 1,200 a tonelada a balitok​—80 a porsiento iti balitok a maal-ala iti intero a lubong idi a tiempo. Ngem napanan amin daytoy a balitok? Amin a naminas a balitok ket napagbalin a bareta idiay Casa dos Contos, wenno House of Coinage. Kalpasanna, ti kakalima ti balitok ti naipataw a buis, ket nagbalin dayta a sanikua ti naarian a pamilia idiay Portugal.

Binusor dagiti kolonista ti buis. Maysa kadakuada ni Felipe dos Santos, a nanggutugot kadagiti minero, soldado, ken miembro ti relihion a bumusor iti Monarka ti Portugal. Ngem bimmales dagiti Portugues. Idi 1720, nabitay ni dos Santos ket ingguyod dagiti kabalio ti bagina kadagiti kalsada. Intultuloy dagiti minero ti nagkali, ket nagtultuloy a dimmakkel dagiti buis.

Nupay kasta, temporario laeng daytoy a panagsardeng ti iyaalsa. Idi agangay iti isu met la a siglo, dimteng ni Joaquim da Silva Xavier, a nabirngasan iti Tiradentes, nga “agpagpag-ut iti ngipen” ti kaipapananna, kas panangdakamat iti maysa kadagiti panggedanna. Kaduana idi ti maysa a grupo dagiti dumadaniw, hurado, ken soldado ti Ouro Prêto a kanayon nga agtataripnong iti balay ti maysa a padi nga agnagan Toledo. Idi damo, inaangaw a pilosopia ti kaaduan a pagtutungtonganda, ngem idi agangay maipapan daytan iti politika idi kaaldawanda: Nagun-odan dagiti kolonia ti Gran Britania idiay Amianan nga America ti wayawayada, ket pinutolan ti Francia dagiti ar-arina. Kamaudiananna, nagtungpal iti iyaalsa dagiti tungtonganda idi a sililimed a nagsasaritaan ti grupo ti maipapan kadagiti mangirurumen a kalikagum ti Monarka ti  Portugal. Impakdaar ti reyna ti Portugal a ni Dona Maria I, a mapugotan dagiti rebelde. Nupay kasta, ti opisial idin iti militar a ni Tiradentes indauluanna ti Inconfidência Mineira, wenno ti Iyaalsa ti Estado ti Minas Gerais idi 1788.

Imbutaktak ti maysa nga espia ti nagan dagiti nagkukumplot. Saggaysa a naaresto ken naidestieroda idiay Africa inggat’ ipapatayda. Imres ni Tiradentes iti naagneb a selda ti pagbaludan idiay Rio de Janeiro agingga a nabitay ken napugotan idi Abril 21, 1792. Naibitin ti ulo ni Tiradentes iti maysa a poste idiay plasa ti Ouro Prêto, ket napagkapat ti bagina a naigalut kadagiti istaka iti igid ti sumagmamano a kalsada. Iti sumagmamano a tiempo, daytoy ti nangupay iti siasinoman a mayat pay nga umalsa. Ngem tallo a dekada kalpasanna, nawayawayaanen ti Brazil manipud iti Portugal idi 1822.

Dagiti Gameng iti Arte, Historia, ken Relihion

Idi agangay, naibus ti balitok ti Ouro Prêto, ket nagkupasen ti kinalatakna. Ngem nagtalinaed ti dadduma a kadaanan a gapuanan ti arte ken ti dadduma pay a pakalaglagipan ti pakasaritaanna. Dadduma kadagitoy ti nalaka a masarakan idiay Inconfidència Museum, nga adda idiay Praça Tiradentes. Dati a munisipio ken pagbaludan dayta ngem museo itan a pakakitaan kadagiti nabatad a pakalaglagipan ti arte, historia, ken ti trahedia ti ili.

Karaman kadagiti makita sadiay ti pakaammo maipapan iti pannakapapatay ni Tiradentes, nga impaulog ni Dona Maria I, ken dagiti pedaso ti baskag a nausar iti pannakapapatayna. Iti sirok dagiti patad a rektanggulo a bato, a naintar a kas kadagiti kama ti maysa a dormitorio, ti nakaitabonan dagiti bangkay ti dadduma kadagiti kakumplot ni Tiradentes. Iti sabali a kadsaaran ti ayan dagiti siled a naglaon kadagiti alikamen nga antigo, bambanag a napataud idi kolonia pay laeng ti Portugal, ken idi panawen dagiti monarkana.

Pagay-ayat Dagiti Agrayo iti Saniata

No mapanka agingga iti pungto ti Praça Tiradentes, makitam ti sabali pay a pagurnongan iti gameng​—ti Palasio ti Gobernador, a nagdagusan idi dagiti gobernador ken presidente ti Estado. Iti agdama, dayta ti ayan ti Escola de Minas, maysa nga eskuelaan ti adelantado a panagadal iti kinainheniero iti minas, geolohia, ken panangamiris kadagiti metal. Ti museo ti eskuelaan ti nadaeg a pakakitaan iti nagpaiduma a koleksion ti 20,000 a  sample ti 3,000 a nadumaduma a kita ti mineral, saniata, kristal ken, siempre, ti ouro prêto, ti nangisit a balitok.

Bassiten ti balitok iti kaaldawantayo. Nupay kasta, mangpatpataud pay laeng ti rehion kadagiti asul ken esmeralda a berilo agraman ti duyaw ken nagpaiduma a topasio. Agarup 50 a tawenen ti napalabas, sumagmamano laeng nga eksperto ti agdinamag a makaammo iti arte ti panangtabas iti saniata. Ngem ita, nagadun dagiti agbirbirok iti saniata nga awan amoda ken dagiti tiendaan ti alahas iti aglawlaw ti Praça Tiradentes. Suruandaka dagiti manedyer kadagita a tiendaan saan laeng nga iti panangkilatis kadagiti saniata, no di ket iyam-ammodaka kadagiti para tabas iti saniata ken kadagiti mangpaspasileng iti dayta nga agtartrabaho kadagiti makinlikud a siled. Maragsakandanto met a mangipakita kenka no kasanoda nga agtabas. Daytoy a panangipakita iti kinamanagpadagus ti mangipasimudaag a marikna dagiti umili a maysa a dayaw ti panagnaedda iti ili a naisangsangayan ti pakasaritaanna.

No agpalplanoka nga agpasiar ditoy Brazil, siertuem nga iraman ti namarangmang nga Ouro Prêto kadagiti pagpasiaram.

[Mapa iti panid 22]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Ouro Prêto

[Credit Line]

Map: Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ladawan iti panid 22, 23]

No maikkat ti iron oxide, agbalin a solido a balitok dagiti nangisit a bato

[Ladawan iti panid 23]

Ouro Prêto ken ti Bantay Itacolomi iti pangadaywen

[Ladawan iti panid 24]

Inconfidència Museum, Praça Tiradentes

[Ladawan iti panid 24]

Asul, duyaw ken nagpaiduma a topasio, ken esmeralda

[Credit Line]

Dagiti saniata: Brasil Gemas, Ouro Preto, MG