Nagpaiduma a Pagkamangan Dagiti Atap nga Animal iti Mediteraneo

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ESPAÑA

 ITI rinibun a tawen, dagiti pagilian iti aglawlaw ti Mediteraneo kinalboda dagiti kabakiranda, aglablabes ti panangpaarabda kadagiti pastoda, ken inanupanda ti dadduma kadagiti atap nga animal agingga a dandani naungaw payen dagitoy. Manmano laengen ti di pay nararit iti dayta a rehion. Ngem iti maysa a paset ti España, dandani di naan-ano ti maysa a bassit a lugar gapu kadagiti agtutunos a kasasaad. Monfragüe ti nagan dayta a lugar, a “Nakasamsamek a Bantay” ti kayatna a sawen.

Nupay kasta, saan nga umdas ti kinasulinek daytoy a paset ti España tapno masalakniban dagiti agnanaed iti dayta. Naimbag laengen ta dagiti agtartaraken idi kadagiti animal iti dayta a rehion iti aglawlaw ti Monfragüe ket addaan iti pamay-an ti panagtaraken a napaneknekan a napateg iti pannakataginayon ti nabatbati a nalalawa a paset dagiti natural a kabakiran iti katurturodan ti Mediteraneo. Dagiti nataginayon a kakaykaywan ket maawagan iti dehesa, wenno “aduan kaykayo a pasto” ti kaipapananna.

Pamay-an ti Panagtaraken Kadagiti Animal a Mayataday iti Ekolohia

Adun a siglo ti napalabas, natakuatan dagiti agtartaraken kadagiti animal iti Extremadura (ti rehion ti España nga ayan ti Monfragüe) a dagiti kabakiran ti evergreen oak a nagtubo iti dayta a lugar ket makaipaay iti napateg a linong ken pagtaraon dagiti arbanda. * Isu nga imbes a pukanenda ti amin a kayo tapno lumawa ti pagpastoranda, nangibatida kadagiti umdas a kayo ti oak tapno makapataudda iti kakaykaywan a naballaballaetan iti nalalawa a pagpastoran. Inarbasanda met dagiti kayo tapno ad-adda a rumangpaya ti sangsangada. Dagitoy maipatpateg a kayo ti oak ti nanglinong kadagiti pagpastoran, ket ti nawadwad a naapitda nga acorn ti nangipaay iti nasustansia a taraon para kadagiti baka ken baboy. Nakapagtultuloy a nagbiag ti adu a kita ti tumatayab gaput’ kinalawa daytoy nataginayon a dehesa.

Lumasat iti dehesa ti dua a karayan a maawagan iti Tagus ken Tiétar. Gapu kadagitoy, adda dagiti timmaud a waig nga agsinnabet iti sakaanan ti bantay Monfragüe. Idi 1979, nagbalin a reserbasion ti adu a gameng ti nakaparsuaan dagiti narangkis a disso iti igid dagitoy a karayan a nangtaginayon iti orihinal a kabakiran ti Mediteraneo a nasaysayaat ngem iti dadduma pay. Napagbalin a parke dayta agsipud ta maibilang itan ti Monfragüe a maysa kadagiti kasayaatan ti pannakataginayonna a pakasalakniban ti sistema ti ekolohia iti Mediteraneo.

Dagiti Tumatayab a Nadakamat iti Biblia

Nupay saan unay a nalawa ti parke, daytat’ pagkamangan dagiti genet a kabagian ti pusa, dagiti red deer a kabagian ti ugsa, dagiti alingo, ken ti naatap a pusa a napanaganan iti Spanish lynx. Maysa dayta kadagiti mamalia a kangrunaan nga agpegpeggad a maungaw iti Europa. Ngem gapu ta kaaduan kadagiti animal ket aktibo iti rabii, no aldaw ad-adu a nangayed a tumatayab ti makita ti  agpasiar iti dayta a lugar. Gagangay nga addan kadagiti lugar a nadakamat iti Biblia ti kaaduan kadagitoy a tumatayab iti Mediteraneo.

Idi ngalay ti maika-19 a siglo, nadlaw ti naturalista a ni H. B. Tristram nga iti dandani amin a nagpasiaranna idiay Palestina, adda dagiti kita ti buitre a maawagan iti griffon vulture nga agam-ampayag iti tangatang. Kasta met laeng ti nadlawna idiay Monfragüe, a nakakitaanna ti 400 a pagassawaan a nagumok kadagiti narangkis a paset a tumannawag kadagiti karayan Tagus ken Tiétar. No sumipngeten, pinullo a buitre ti agampayag kadagiti nagraragup nga umokda. Mailasin latta ti kaaddada gapu kadagiti dadakkel nga anniniwanda iti nasipnget nga aglawlaw. *

Dagiti tikbaboy, nga agum-umok kadagiti daan a pasdek iti adu a paset ti Europa, ti kaskasdi nga agum-umok kadagiti kayo ti oak idiay Monfragüe a sadiay ti pagpapaaduanda. (Salmo 104:17) Agkakadua dagiti tikbaboy ken dagiti kita ti agila a maawagan iti imperial ken golden eagle nga agtayab iti paset ti tangatang nga agpangpangato ti nabara nga angin. Sadiay a siaanus nga agalindayagda, a ‘kumitkitada agingga iti adayo’ gapu iti kanayon a panagbirokda kadagiti anupenda.​—Job 39:27-29.

Naparparagsit ken ad-adu ti maysa a kita ti kali a napanaganan iti nalabaga a gikgik ngem kadagiti agila. Umadu ti bilangda no bulbulan ti kalgaw. Kanayon met nga agtayab dagiti natadem ti panagkitkitana a nangisit a gikgik, wenno sabali pay a kita ti kali, iti ngatuen dagiti karayan ti parke, ta kanayon nga agsipsiputda kadagiti sippayotenda a lames.​—Job 28:7.

No rumabii, mangrugin nga agtayab ti dadduma pay a tumatayab a mangnganup a kas kadagiti kita ti kullaaw a napanaganan iti eagle owl ken ti barn owl. Agumok ti eagle owl kadagiti nasulinek a rangkis ti Monfragüe, a kaasping dagiti nalangalang a rebba ti kadaanan a Babilonia, nga impadto ni mammadto Isaias a pagnaedan met dagitoy.​—Isaias 13:21.

Panangtaginayon ken Panangisubli iti Dati a Kasasaad ti Pagkamangan

Namaris ti buya ti parke gapu kadagiti atap a sabong, nangruna no primavera. Bin-ig a dagiti nalami a puraw a sabong ti rock rose, agraman dagiti busel ti maysa a kita ti yerbabuena a napanaganan iti purple lavender, ti makita iti dandani amin a bakras nga awanan kaykayo. Ket no asidegen ti kalgaw, maarkosan iti maris eskarlata ti berde a pagpastoran gapu iti nagadu nga amapula.

Ti panangtaginayon iti daytoy napateg a lugar ti kangrunaan ita a pakaseknan dagiti autoridad. Gapu iti dayta, makumikomda nga agmulmula kadagiti katutubo a kita ti kayo tapno masukatan dagiti naimula idi a di katutubo a saleng ken eucalyptus a saan a makagunggona kadagiti atap nga animal iti dayta a parke. Makituntunosda met kadagiti lokal nga agtartaraken kadagiti animal iti panangsalaknibda iti aglawlaw ti dehesa. Iparparegtada kadakuada nga agmulada manen kadagiti oak tree no kasapulan. Sapay koma ta dagitoy a pamuspusan ti mangipasigurado iti pannakataginayon daytoy nagpaiduma a pagkamangan dagiti atap nga animal iti Mediteraneo.

[Footnotes]

[Dagiti Ladawan iti panid 16, 17]

Kannigid agingga iti kannawan: Dagiti baka nga agar-arab iti kakaykaywan a naballaballaetan iti nalalawa a disso, maysa a genet, ken red deer

[Ladawan iti panid 18]

Black vulture

[Ladawan iti panid 18]

Eagle owl

[Ladawan iti panid 18]

Golden eagle

[Credit Line]

Fotos: Cortesía de GREFA