Salaknibam ti Panagdengngegmo!

“Nasurok a 120 a milion a tattao iti lubong ti adda depekto ti panagdengngegda.”​—World Health Organization.

MAYSA a sagut ti panagdengngegtayo isu a rumbeng a tagipatgentayo. Ngem bayat a lumaklakay wenno bumakbakettayo, kumapkapuy ti panagdengngegtayo. Kasla pumarpartak daytoy a proseso gapu iti moderno a kagimongan, agraman ti pataudenna nga adu ken sabasabali nga uni. Kinuna ti maysa a nangatngato ti saadna a sientista idiay Central Institute for the Deaf, iti St. Louis, Missouri, E.U.A.: “Saan a gapu iti panaglakay wenno panagbaket ti agarup 75 a porsiento iti panagtuleng ti ordinario nga Americano no di ket gapu iti inaramidmo kadagiti lapayagmo iti intero a panagbiagmo.”

Ti nakaro ken apagbiit a pannakangngeg kadagiti napigsa nga uni ket mabalin a makadangran kadagiti sensitibo nga estruktura iti inner ear, wenno ti makin-uneg a paset ti lapayagmo. Nupay kasta, masansan a ti panagtuleng ket gapu iti “nagtutupatop nga epekto ti kinaarimbangaw iti panggedan, pagesman, ken pagpalpaliwaan,” kinuna ti espesialista kadagiti lapayag a ni Dra. Margaret Cheesman. Aniat’ maaramidam tapno masalaknibam ti panagdengngegmo? Tapno maammuan ti sungbat, makatulong nga ammuen no kasano ti panagkurri ti panagdengngegmo.

Dagiti Uni a Mangngegtayo

Kasla pumigpigsa ti uni iti pagnanaedantayo. Iti kada aldaw, adu ti makangngeg iti patinayon nga uni nga agduduma ti kapigsada manipud iti uni dagiti kotse, bus, ken trak kadagiti eskinita agingga kadagiti napigsa ken patinayon nga uni dagiti de koriente nga alikamen iti panggedan.

No dadduma, pakaruentayo ti problema babaen ti panangpapigsatayo iti dengdenggentayo. Ti maysa a nalatak a pamay-an tapno mangngegtayo ti musika ket babaen ti earphone a naikonektar iti maaw-awit a CD wenno cassette player. Sigun ken ni Marshall Chasin, a maysa kadagiti nangbuangay iti Musicians’ Clinics of Canada, ipasimudaag dagiti surbey idiay Canada ken Estados Unidos nga umad-adu kadagiti agtutubo ti agtuleng gapu kadagiti nakapigpigsa nga earphone.

Ngem kaano a maibilang a nakapigpigsa ti uni? Ti uni ket madlaw iti tallo a pamay-an​—duration, frequency, ken amplitude. Ti duration tukoyenna laeng ti kabayag ti pannakangngeg iti uni. Ti frequency, wenno kasinggit, ket madeskribir  kadagiti siklo iti kada segundo, wenno hertz. Ti madanon ti kasansan ti uni para iti normal, nasalun-at a panagdengngeg ket manipud iti 20 agingga iti 20,000 a siklo iti kada segundo.

Ti amplitude, wenno kapigsa ti uni ket marukod kadagiti yunit a maawagan iti decibel (dB). Agarup 60 a decibel ti kapigsa ti gagangay a panagtutungtong. Sigun kadagiti eksperto iti siensia maipapan iti panagdengngeg, no nabaybayag a mangngegmo ti napigpigsa ngem iti 85 a decibel, dakdakkel ti posibilidad nga agtulengka inton agangay. No napigpigsa ti uni, nabibiit a madadael ti panagdengngegmo. Kinuna ti maysa a report iti magasin a Newsweek: “Maanusan ti lapayagmo ti dua nga oras nga uni ti de koriente a pagabut (100 dB), ngem dina maanusan ti nasurok a 30 a minuto a kaaddam iti naarimbangaw a pagay-ayaman kadagiti video game (110 dB). Ti tunggal 10 a decibel a mainayon iti kapigsa ti uni irepresentarna ti mamin-10 a daras nga ad-adda a makasisileng nga uni.” Patalgedan dagiti panagsukimat a mangrugi a makasisileng ti uni no agarup 120 a decibel. Nakaskasdaaw ta dadduma nga stereo iti balay ket makapataud iti uni a nasurok a 140 a decibel!​—Kitaem ti naipakuyog a kahon.

Tapno maawatam no kasano a dagiti napigsa nga uni ket madadaelda ti panagdengngegmo, amirisentay ti mapasamak no makadanon ti uni kadagiti lapayagmo.

No Kasano ti Panagkurri ti Panagdengngegtayo

Ti sukog ti nalasag a paset ti makinruar a lapayag, wenno outer ear, ket maawagan iti auricle, wenno pinna. Nadisenio dayta nga agurnong iti sound wave sana iturong dagitoy iti ear canal, nga inton agangay ket makadanon iti eardrum, wenno dedengngegan. Iti daytoy a punto, dagiti sound wave ti mangdayyeg iti eardrum. Inton agangay, dayyegen met ti eardrum ti tallo a tulang iti makintengnga a lapayag, wenno middle ear. Kalpasanna, mayallatiw dagiti panagdayyeg iti makin-uneg a lapayag, wenno inner ear. Daytat’ maysa a supot a napno iti pluido nga adda iti uneg ti maysa a tulang. Ditoy a makadanon dagiti panagdayyeg iti uneg ti pluido nga adda iti cochlea, ti sukog bisukol a paset ti makin-uneg a lapayag nga aglaon kadagiti hair cell, wenno dagiti selula ti nerbio nga addaan kadagiti kasla buok a murdong. Ti pluido nga adda iti cochlea tignayenna ti murdong dagiti hair cell tapno mangpataud iti panagbalbaliw nga agtungpal iti panagtignay ti nerbio. Kalpasanna, dagitoy a panagtignay ti mayallatiw iti utek. Sadiay a maanag ken maibuksilan dagitoy kas uni.

Ti limbic system, wenno grupo ti adu a sentro ti nerbio iti baba dagiti estruktura ti utek (kas iti hypothalamus, ti hippocampus, ken ti amygdala) a mangimpluensia iti emosion ken pakatignayan, tulonganna ti utek a mangikeddeng no ania nga uni ti denggem ken no ania ti dimo ikankano. Kas pagarigan, mabalin a di ikankano ti maysa nga ina ti gagangay a timek ti anakna a madama nga agay-ay-ayam,  ngem agtignay a dagus no kellaat nga agsangit daytoy ta nabutngan. Gapu ta dumngegtayo babaen ti dua a lapayagtayo, daytoy ti makatulong unay tapno mangngegtayo ti kasla stereo nga uni. Gapu iti dayta, mailasintayo no paggapuan dagiti uni. Ngem no sasao ti mangngegtayo, saggaysa laeng a mensahe ti maanag ti utek. Kuna ti libro a The Senses: “Daytoy ti makagapu a no adda sabali a dengdenggen dagiti tattao bayat a makisarsaritada iti telepono, talaga a dida mangngeg ti ibagbaga ti makisarsarita kadakuada.”

No Kasano a ti Kinaarimbangaw Dadaelenna ti Panagdengngegtayo

Tapno mailadawam no kasano a dagiti napigsa nga uni ket dadaelenda ti panagdengngegtayo, amirisem ti sumaganad a panamagdilig. Sigun iti maysa a report maipapan iti kinatalged ti panggedan, dagiti hair membrane iti makin-uneg a paset ti lapayag ket kaasping ti trigo iti talon. Ti uni met a denggen ti lapayag ket kaasping ti angin. Ti kalkalainganna a pul-oy ti angin, kas iti nakapsut nga uni, ti mamaggaraw iti murdong ti trigo, ngem saan a madadael ti trigo. Ngem no pumigpigsa ti angin, ad-adda a maparigatan ti ungkay ti trigo. Ti kellaat ken nakapigpigsa nga angin wenno ti napaut nga agtultuloy a panaganginna iti napigsa ket mabalin a mangdadael iti ungkay isu a matay dayta.

Umasping met laeng dayta iti kinaarimbangaw ken dagiti pino, sensitibo a hair cell iti makin-uneg a lapayag. Ti kellaat ken napigsa nga uni ti mangpisang kadagiti tisyu iti makin-uneg a lapayag isu nga agpiglat dagitoy a pakaigapuan ti permanente a panagtuleng. Kanayonanna, dagiti peligroso a kapigsa ti kinaarimbangaw mabalin a permanente a dadaelenda dagiti hair cell. Apaman a madadael dagitoy, didan matarimaan pay. Ti kakuykuyogna a resulta isut’ panagwengweng ti lapayag​—panagsayengseng, panagkalangiking, wenno panagungor iti lapayag wenno ulo.

Salaknibam ken Taginayonem ti Panagdengngegmo

Nupay mabalin a matawid wenno ti di napakpakadaan nga aksidente ti pakaigapuan ti panagtulengtayo, mabalintay nga ipamuspusan ti pannakasalaknib ken pannakataginayon ti napateg a sentido ti panagdengngegtayo. Nainsiriban no ammuem a nasaksakbay dagiti posible a mangdadael iti panagdengngegmo. Ti panaguray iti itataud ti problema sakbay nga agtignayka ket kaasping ti panagmoskitero kalpasan a naaddaankan iti malaria.

Masansan a ti problema ket no kasano ti panagdengngegtayo ken saan unay a no ania ti dengdenggentayo. Kas pagarigan, no agusarka kadagiti earphone ti stereo, mabalin a kayatmo a nakapuy laeng ti unina tapno mangngegmo dagiti uni iti aglawlawmo. No nakapigpigsa ti stereo iti lugan wenno iti balaymo isu a saanen a mangngeg ti gagangay a saritaan, mabalin a daytoy ti mangipasimudaag nga umdas metten ti kapigsana a mangdadael iti panagdengngegmo. Mamakdaar dagiti eksperto a makadangran kadagiti lapayagmo ti dua inggat’ tallo nga oras a pannakangngegmo iti uni a 90 a decibel. Maisingasing a sullatam dagiti lapayagmo kadagiti nadisenio a pagsullat no addaka iti naarimbangaw a lugar.

Saan koma a liplipatan dagiti nagannak a nalaklaka a madangran dagiti lapayag ti ubbing ngem kadagiti nataengan. Laglagipem ti posible a peggad dagiti naarimbangaw nga ay-ayam. Kinapudnona, aginggat’ 110 a decibel ti uni ti ay-ayam a pakupak!

Dagiti lapayagtayo ket sensitibo, babassit, ken nakaskasdaaw a mekanismo. Gapu kadagitoy, mangngegtayo ti amin a nadumaduma ken napintas nga uni iti aglawlawtayo. Talaga a daytoy napateg a sagut ti panagdengngegtayo ket maikari a salaknibantayo.

[Kahon iti panid 20]

Mapattapatta a Kapigsa iti Decibel ti Sumagmamano a Gagangay nga Uni

• Panaganges​—10 a decibel

• Panagarasaas​—20 a decibel

• Panagtungtong​—60 a decibel

• Uni Dagiti Lugan no Oras ti Panagdardaras​—80 a decibel

• Blender ti taraon​—90 a decibel

• Lumabas a tren​—100 a decibel

• De motor a ragadi​—110 a decibel

• Lumabas nga eroplano​—120 a decibel

• Putok ti paltog​—140 a decibel

[Kahon iti panid 21]

Mabalin a Matultulengkan No

• Papigsaem ti uni ti radio wenno TV uray no masuronen ti dadduma iti kapigsana

• Kanayon nga ipaulitmo iti sabsabali ti kaibagbagada kenka

• Masansan nga agrupanget, agsadag, ken agtingigka tapno denggem ti makisarsarita kenka

• Marigatanka a dumngeg kadagiti pangpubliko a taripnong wenno no adda arimbangaw iti aglawlawmo, kas ti saritaan wenno aduan tao a tiendaan

• Masansan a kiddawem iti sabsabali nga ibagada kenka ti kalkalpas a naibaga

[Diagram iti panid 20]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Auricle

Tallo a tulang iti middle ear

Eardrum

Dagiti nerbio nga agturong iti utek

Cochlea