Panagsurbey​—Ania Dayta?

“AGUN-UNNAT kadagiti tali” ti inyawag dagiti Egipcio kadakuada. Siasino dagitoy? Isuda dagiti nagkauna a grupo a nangipalok manen kadagiti muhon iti adu a nabingaybingay a lote tapno mabuisan dagitoy iti kada tawen kalpasan a nalayus dagiti takdang ti Karayan Nilo. Immun-una dagitoy a lallaki ngem kadagiti propesional iti kaaldawantayo a maawagan iti agrimensor wenno surbeyor iti daga.

Dagiti surbeyor ita ket masansan a makitatayo iti igid dagiti haywey ken kadagiti proyekto a panagbangon. Ngem mabalin a pampanunotem, ‘Ania aya a talaga ti panagsurbey?’

“Adda dua a kangrunaan nga aramiden ti panagsurbey,” kuna ti Science and Technology Illustrated. “(1) Rukoden ti dati nga addan, irekord ti lugar nga ayanna, ken usaren dayta nga impormasion iti panagaramid iti mapa wenno deskripsion; wenno ti kasumbangirna, (2) ipasdek dagiti muhon a pagmarka kadagiti beddeng wenno iwanwan ti panagibangon sigun iti maysa a plano wenno deskripsion. Babaen ti panagsurbey, wenno panangmarka, maammuan ti posision dagiti geometriko nga elemento iti man rabaw, uneg, wenno uray pay iti ngatuen ti rabaw ti Daga.”

Historia iti Panagsurbey

Agparang a ti minuyongan ti Eden ti kaunaan a lugar a nadeskribir a siuumiso. Sigun pay iti Biblia, adda idin dagiti surbeyor idiay Israel. Isuda dagiti mangikedkeddeng kadagiti ketegan dagiti daga ken no makinkukua kadagita. Kuna ti Proverbio 22:28: “Saanmo nga iyalis ti beddeng ti nabayagen a tiempo, nga inaramid dagidi ammam.” Adda pay ketdi dios dagiti Romano a napanaganan iti Terminus, a nangaywan kadagiti beddeng ken addaan iti simbolo a maysa a bato.

Dagiti kanal ken kalsada ti Roma, nga adu kadagitoy ti adda pay laeng ita, ti mangpaneknek kadagiti nakaskasdaaw a naaramidan dagiti nagkauna a Romano iti tay-ak ti panagsurbey. Nupay limitado ti alikamen dagiti nagkauna a surbeyor, adda sumagmamano a nakaskasdaaw a nagapuananda. Idi agarup 200 K.K.P., ti sirkumperensia ti daga ket kinalkular ti Griego nga astronomo, matematiko, ken geograpo a ni Eratosthenes.

Idi agarup 62 K.P., insuro ni Hero, wenno Heron, a taga Alexandria, iti librona a Dioptra, ti pannakausar ti siensia ti geometria, a “dagiti rukod ti daga,” ti literal a kaipapananna, iti panagsurbey. Ket idi 140 agingga iti 160 K.P., inlista ni Claudius Ptolemy ti agarup 8,000 a lugar ti ammoda idi a lubong agraman dagiti latitude ken longitude dagitoy, kas panangsurot iti maysa a pamay-an nga impasdek ni Hipparchus.

Idi maika-18 a siglo, iti las-ud ti uppat a kaputotan, ti pamilia Cassini ket sibaballigi a nangaramid iti kaunaan a nasientipikuan a panangrukod iti pagilian a Francia sada impablaak ti La Carte de Cassini. Inlawlawag ti libro a The Shape of the World a ti “Francia ti nangilungalong iti nasientipikuan a kartograpia, wenno panagaramid kadagiti mapa; simmaganad ti Britania; ket simmaruno met ti gobierno ti Austria ken Alemania. Iti nabatbati a paset ti Europa, limmatak ti panagsurbey  kadagiti pagilian kabayatan ti immuna a dekada ti maikasangapulo ket siam a siglo.” Iti labes pay ti Europa, nailungalong ti Great Trigonometrical Survey of India idi 1817 tapno mairingpas ti pannakaimapa ti India. Indauluan dayta ni George Everest, a naipasurot ti naganna iti kangatuan a bantay iti lubong.

Nagrigat ti dadduma kadagiti kasasaad a nagtrabahuan dagitoy a surbeyor. Impalgak ti Historical Records of the Survey of India nga agingga idi 1861, masansan kano a naggurigor ti grupo dagiti surbeyor, isu a 1 laeng iti 70 ti nagsubli idiay England. Dadduma a surbeyor ti rinaut dagiti atap nga animal wenno nabisinanda iti nakaro. Nupay kasta, naatrakar dagiti lallaki iti panagtrabaho iti ruar ken iti panagwaywayas a masagrapda iti panagsurbeyda.

Ti maysa a grupo dagiti Indian a pagaammo kas dagiti Pundit ket limmatak iti historia gapu iti naisangsangayan a trabahoda idiay Nepal ken Tibet. Gapu kadagiti dekreto ken tulagan, maiparit idi kadagiti ganggannaet ti sumrek kadagitoy a pagilian, isu a dagitoy a surbeyor ket nagpammarang kas dagiti lama, wenno papadi dagiti Budista, tapno makastrekda. Kas panagsagana iti nalimed a trabahoda, nagsanay ti tunggal maysa nga umaddang iti eksakto a 2,000 nga addang iti kada 1.6 a kilometro. Nagusarda iti sangagasut ti abaloriona a rosario a pangbilang kadagiti addangda ken pangkalkular iti distansia.

Surbeyor met idi ti adu a tattao, kas kadagiti dati a presidente iti E.U, a da Washington, Jefferson, ken Lincoln. Sigun pay ketdi iti dadduma, maysa a makagapu iti panagballigi ni Lincoln iti politika ket ti trabahona a panagsurbey, ta gapu iti dayta, masansan idi a makilangen kadagiti kailianna.

Panagsurbey iti Kaaldawantayo

Mailista iti tallo a kategoria dagiti klase ti panagsurbey iti daga a masansan a maar-aramid iti sangakaarrubaantayo ita. Umuna, adda ti legal, wenno kadastral a panagsurbey (cadastral surveying), a maaramid tapno maipasdek ti legal a beddeng dagiti sanikua a daga. No nasken a mabingay ti daga tapno maibangon ti kabalbalayan wenno kayat ti gobierno ti agaramid kadagiti baro a kalsada, dalan, wenno haywey iti dayta a lugar, mausar dagiti surbeyor iti daga a mangbingay iti daga ken mangaramid kadagiti plano nga anamongan ti linteg.

Maawagan a topograpiko a panagsurbey (topographic surveying) ti sabali pay a klase. Ramanen daytoy ti panangrukod ken panangbirok iti kalawa, sukog, ken bakras ti daga agraman ti ayan dagiti kalsada, alad, kaykayo, addan a pasdek, dagiti mangipapaay iti serbisio a kas iti koriente ken danum ken dadduma pay. Dagiti inheniero sibil, arkitekto, inheniero estruktural ken dadduma a propesional usarenda ti umiso a lugar kadagitoy a paset ken aglawlaw ti daga a masapul a mapapintas. Makatulong daytoy nga impormasion iti panangaramidda kadagiti planoda tapno mayataday, ken iti sumagmamano a kasasaad, mairaman dagitoy iti aramidenda a disenio.

Apaman a nakasaganan dagiti disenio, naaprobaranen, naaramiden dagiti plano, ken dadduma pay tapno mairugin ti panagibangon, masapul pay laeng a matinong ti eksakto a puestona. Iti daytoy a kasasaad, masansan a makita ti aglabas ti maikatlo a kategoria nga isu ti panagsurbey iti konstruksion (construction surveying). Mangipaay dagiti surbeyor iti amin a napateg a muhon dagiti geometriko nga elemento, linia, ken kangato ti daga para kadagiti trabahador iti konstruksion, tapno  maipasigurado nga ammoda ti ayan ti amin a mangipapaay iti serbisio a kas iti danum ken koriente, kalsada, ken dadduma pay.

No bassit laeng ti masurbey a daga, nga agrukod iti saan a nasursurok ngem 19 a kilometro, maawagan dayta a panagsurbey iti patad a lugar (plane survey). Nupay kasta, geodetiko a panagsurbey (geodetic survey) ti kasapulan kadagiti nalawa a daga. Mairaman a masurbey ti panagkurba ti rabaw ti daga. Masansan a maitunos dayta iti national coordinate grid system ti pagilian, a nainaig kadagiti linia ti longitude ken latitude. * Rumbeng a pulido ken umiso unay ti pannakaaramid daytoy a kita ti trabaho.

Rinugian metten nga usaren ti moderno a panagsurbey dagiti espesial a satellite babaen kadagiti urnos a maawagan global positioning system. Babaen kadagiti maaw-awit nga alikamen, nagbiit ken siuumiso itan a mabirokan dagiti surbeyor dagiti lugar iti rabaw ti daga. Ti dadduma pay a kita ti panagsurbey a mabalin a ditay gagangay nga ammo ket pakairamanan ti photogrammetry, pannakaretrato ti daga babaen kadagiti espesial a kamera a naikabit kadagiti satellite, ken ti hydrography, a pangrukod iti igid dagiti takdang ken pangammo iti kaadalem ken kasasaad dagiti karayan, dan-aw, taaw, ken dadduma pay a nadanum a disso.

Kinapategna Kadatayo

Kas pagarigan, damo a nalukatan ti Golden Gate Bridge idiay California, E.U.A., idi 1937. Nasurbey manen idi 1991 tapno mairekord ti eksakto nga ayanna. No agginggined ken agbaliw ti posision ti rangtay, dagiti nagunggon a paset ti rangtay ket mabalin itan a kalkularen ken maaramid dagiti pamuspusan a mangipasigurado iti kinalagda ti estruktura ken kinatalged ti publiko. Iti basbassit a trabaho, nangtangdan ti maysa a resort ti ski idiay Vermont kadagiti surbeyor tapno mapasayaat ti kinatalged dagiti desdes a pagay-ayaman iti ski ken mapagbalin a nagsayaat dagiti kasasaad iti panag-ski.

Kasta met a babaen ti panangusar kadagiti impormasion a nagun-odan babaen ti panagsurbey ti satellite, maammuan idiay China dagiti panagbalbaliw ti rabaw ti daga iti pananginanama a maksayan dagiti epekto ti ginggined kadagiti umili sadiay. * Kanayonanna, ti balaymo man, ti kalsada a laslasatem, ti opisina a pagtartrabahuam, wenno ti eskuelaan a pagad-adalam, nalabit nangtangdanda aminen iti surbeyor idi naaramid dagitoy.

Iti agpayso unay a kasasaad, apektaran dagiti surbeyor ti biagtayo. Nupay satellite itan ti us-usarenda imbes a tali a kas idi un-unana, ikagkagumaanda a pagbalinen a makapnek ken naurnos ti komplikado a lubong. Ket bayat nga agtultuloy ti panagibangon ken panagsursurotayo maipapan iti ngatuen ken uneg ti lubongtayo, sigurado a kasapulantayo dagiti surbeyor. Isu nga inton sumaganad a makitam dagiti surbeyor nga agtartrabaho iti igid ti kalsada, ad-addan a maawatam ti makabannog a propesionda.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 22]

Dagiti Instrumento nga Eksakto ti Panangrukodda

Electronic Distance Meter​—Kalkularenna ti distansia babaen ti panangpataudna iti elektroniko a silnag wenno pulse signal a maibalandra iti instrumento babaen kadagiti espesial a sarming a naipuesto iti natudingan a disso.

Dagiti Theodolite ken Total Station​—Rukoden ti theodolite (kannigid) dagiti anggulo ken adda mikroskopio a naisulbong iti dayta tapno makita ti sistema dagiti lente, makin-uneg a sarming, ken prisma dagiti napadakkel unay a rukod dagiti anggulo. Maipakita ti dadduma kadagiti mas eksakto a theodolite dagiti anggulo a kas iti kabassit ti maysa a segundo ti arko, a katupag ti sirkulo a mabingay iti inggat’ 1,296,000 nga agpapada a paset. Kabaelan met dagiti total station (kannawan) a rukoden iti elektroniko a pamay-an ken irekord ti impormasion a naurnong iti tay-ak, agraman dagiti anggulo, distansia, ken deskripsion ti benneg. Kalpasanna, maisubli ti impormasion iti opisina ken mayakar iti computer tapno makalkular ken mai-drawing.

[Ladawan iti panid 21]

Kadaanan nga alikamen a pangammo iti patag a disso

[Ladawan iti panid 21]

Dagiti Egipcio nga “agun-unnat kadagiti tali” ti nangyun-una iti trabaho dagiti surbeyor iti kaaldawantayo

[Credit Line]

Borromeo/Art Resource, NY