Panamagtunos iti Siensia ken Relihion

“Saanen a maibilang nga agsupadi ti relihion ken siensia.”​—The Daily Telegraph, London, Mayo 26, 1999.

URAY iti katan-okanen a kasasaadda, agpadpada ti siensia ken relihion nga agbirbirok iti kinapudno. Natakuatan ti siensia ti maysa a lubong a nakaskasdaaw ti urnosna, maysa nga uniberso a naisangsangayan ti nainsiriban a pannakadiseniona. Ti pudno a relihion pagbalinenna a napateg dagitoy a natakuatan babaen ti panangisurona a gapuanan ti masirib a Namarsua ti disenio a makita iti lubong.

“Makitak a simmayaat ti pannakaawatko iti siensia gapu iti relihion,” kuna ni Francis Collins, maysa a molecular biologist. Kunana pay: “No makatakuatak iti maysa a banag maipapan iti genome ti tao, agamangaak iti misterio ti biag, ket kunaek iti bagik, ‘Wow, ti laeng Dios ti makaammo idi iti daytoy.’ Nakapimpintas ken makatukay, ket tulongannak a mangipateg ken mangraem iti Dios, ken mamagbalin iti siensia nga ad-adda pay a makapnek kaniak.”

Ania ti makatulong iti maysa a tao a mamagtunos iti siensia ken relihion?

Ti Agtultuloy a Panagsukisok

Bigbigem dagiti limitasion: Di agpatpatingga ti panagsapul kadagiti sungbat maipapan iti mangliwengliweng nga uniberso, law-ang, ken awan inggana a panawen. Kastoy ti kinuna ti biologo a ni Lewis Thomas: “Saan nga agpatingga daytoy a panagsapul, gapu ta managusiusotayo a parsua. Sukisoken, sukimaten, ken padasentayo a tarusan dagiti bambanag. Pulos a ditayto masungbatan ti saludsod maipapan iti nakaparsuaan, ti biag, ken  ti uniberso. Diak matukod nga addanto tiempo a kunaen ti amin, ‘Ita maawatakon ti amin a banag.’ Nikaanoman dinto maawatan dagiti tattao dayta.”

Kasta met a no maipapan iti relihion, saan nga agpatingga ti panagsapsapul iti pannakaammo. Kinuna ti maysa kadagiti mannurat ti Biblia a ni Pablo: “Ita makitatayo laeng ti nakudrep a ladawan iti sarming . . . Ita di pay naan-anay ti pannakaammok.”​—1 Corinto 13:12, The New English Bible.

Ngem dinatay lapdan ti di naan-anay a pannakaammo maipapan iti nasientipikuan ken narelihiosuan a salsaludsod nga agkonklusion a siuumiso maibatay kadagiti nagun-odantayo a kinapudno. Ditay kasapulan ti detalyado a pannakaammo maipapan iti nagtaudan ti init tapno masiguradotayo a lumgak dayta inton bigat.

Amirisem dagiti naammuanen a kinapudno: Iti panagsapsapultayo iti sungbat, masapul a maiwanwantayo kadagiti umiso a prinsipio. No ditay  bigbigen ti katalgedan a pammaneknek, nalaka laeng a maallilawtayo iti panagsapultayo iti kinapudno maipapan iti siensia ken iti relihion. Kinaagpaysona, awan kadatayo ti makaikeddeng iti pateg dagiti amin a pannakaammo ken kapanunotan ti siensia, a nangpunno kadagiti dadakkel a libraria itatta. Iti kasumbangirna, addaan ti Biblia kadagiti naurnong a naespirituan a sursuro a nalaka a masukimat a mabalintayo nga usigen. Dagiti naammuanen a kinapudno nagsayaat ti panangpaneknekda iti Biblia. *

Ngem no maipapan iti kaaduan a pannakaammo, masapul ti napasnek a panangikagumaan tapno mailasin ti kinapudno ken pagarup, ti agpayso ken panangallilaw​—agpadpada iti relihion ken siensia. Kas imbalakad ti mannurat iti Biblia a ni Pablo, masapul a laksidentayo ‘dagiti di panagtutunos ti di umiso a naawagan iti “pannakaammo.”’ (1 Timoteo 6:20) Tapno mapagtunos ti siensia ken ti Biblia, masapul nga amirisentayo dagiti kinapudno. Iti kasta maliklikantayo ti panangpugpugto ken pagarup, ken sukimatentayo no kasano a tunggal kinapudno paneknekan ken patalgedanna ti sabali.

Kas pagarigan, no maawatantayo a ti Biblia usarenna ti termino nga “aldaw” a mangirepresentar kadagiti nadumaduma a panawen, maawatantayo a ti salaysay maipapan iti innem nga aldaw ti panamarsua iti Genesis saan a maisupiat iti konklusion ti siensia a ti daga ket agarup uppat ket kagudua a bilion a tawenen. Sigun iti Biblia, awan ti naibaga a kaunday ti panawen a kaadda ti daga sakbay a nangrugi dagiti aldaw ti panamarsua. (Kitaem ti kahon a “Dagiti Aldaw ti Panamarsua​—24 Oras ti Tunggal Maysa?”) Uray pay no agbalbaliw ti siensia ken mangipaay iti sabali nga edad ti planetatayo, umiso pay laeng dagiti sasao ti Biblia. Imbes a kontraenna ti Biblia iti daytoy a  punto ken iti adu a sabali a kaso, ti siensia mangipaay iti nakaad-adu a makatulong nga impormasion maipapan iti lubong, iti man agdama ken iti napalabas.

Pammati, saan a pannakaallilaw: Ti Biblia mangted kadatayo iti pannakaammo maipapan iti Dios ken kadagiti panggepna, a ditay magun-odan iti aniaman a sabali a gubuayan. Apay a rumbeng nga agtalektayo iti dayta? Aw-awisennatayo a mismo ti Biblia a mangsukimat iti kinaumisona. Amirisem ti kinaautentiko ti pakasaritaanna, ti kinapraktikalna, ti kinaprangka dagiti nangisurat, ken ti kinapudno ti salaysayna. No amirisen ti maysa a tao ti kinaumiso ti Biblia, agraman dagiti sao a nainaig kadagiti nasientipikuan a prinsipio ken ti ad-adda pay a makakombinsir a sigurado a pannakatungpal ti ginasut a padto iti amin a panawen ken iti kaaldawantayo, magun-odan ti maysa a tao ti natibker a pammati iti dayta kas Sao ti Dios. Saan a pannakaallilaw ti panamati iti Biblia no di ket napaneknekan a panagtalek iti kinaumiso dagiti Nainkasuratan a sasao.

Raemem ti siensia; bigbigem a napateg ti pammati: Aw-awisen dagiti Saksi ni Jehova dagiti mannakaawat, dagiti man nasientipikuan ken relihioso, a makiramanda iti napasnek a panangsapul iti kinapudno iti siensia ken iti relihion. Kadagiti kongregasion dagiti Saksi ni Jehova, iparparegtada ti umiso a panagraem iti siensia ken kadagiti napaneknekanen a natakuatanna, agraman ti panamati a ti narelihiosuan a kinapudno ket masarakan laeng iti Biblia, a sipaprangka a mangaklon ken addaan iti nagadu a pammaneknek a dayta ti Sao ti Dios. Kastoy ti kinuna ni apostol Pablo: “Idi inawatyo ti sao ti Dios, a nangngegyo kadakami, inawatyo dayta, saan a kas sao dagiti tattao, no di ket, kas iti kinapudno daytoy, kas sao ti Dios.”​—1 Tesalonica 2:13.

Siempre, kas iti siensia, adda dagiti makadangran a kinaulbod ken ar-aramid a nakastrek iti relihion. Isu nga adda pudno a relihion ken palso a relihion. Dayta ti gapu a pinanawan dagiti tattao ti organisado ken kangrunaan a relihion tapno agbalinda a miembro ti kongregasion Kristiano dagiti Saksi ni Jehova. Naupayda iti di panangilaksid ti dati a relihionda iti tradision ti tao ken iti sarsarita ket inawatda ti naammuan ken naipalgak a kinapudno.

Kanayonanna pay, makasarak dagiti pudno a Kristiano iti pudpudno a kaipapanan ken panggep ti biag, a naibasar iti umiso a pannakaammo iti Namarsua, kas naipalgak iti Biblia, ken iti naibaga a panggepna iti sangatauan ken iti planeta a pagnanaedantayo. Napneken dagiti Saksi ni Jehova iti nainkalintegan ken naibasar iti Biblia a sungbat dagiti saludsod a kas iti, Apay nga addatayo ditoy? Sadino ti papanantayo? Maragsakanda unay a mangiranud kadagitoy a pannakaawat kadakayo.

[Footnote]

[Kahon iti panid 10]

Dagiti Aldaw ti Panamarsua​—24 Oras ti Tunggal Maysa?

Kuna ti dadduma a pundamentalista a ti panamarsua imbes a ti ebolusion ti mangilawlawag iti immuna a pakasaritaan ti tao. Kunada nga amin a makita a parsua ket naparsua iti innem nga aldaw laeng a 24 oras ti tunggal maysa, 6,000 agingga iti 10,000 a tawenen ti napalabas. Ngem no kasta ti kunada, itantandudoda ti di nainkasuratan a sursuro a nakaigapuan ti pananglais ti adu a tattao iti Biblia.

Iti Biblia, kanayon aya a literal a 24 oras ti kaatiddog ti maysa nga aldaw? Dakamaten ti Genesis 2:4 ‘ti aldaw a ni Jehova a Dios inaramidna ti daga ken langit.’ Daytoy maysa nga aldaw saklawenna amin ti innem nga aldaw ti panamarsua iti Genesis kapitulo 1. Sigun iti panangusar ti Biblia, ti maysa nga aldaw ket maysa a naikeddeng a tiempo ken mabalin a sangaribu a tawen wenno rinibu a tawen. Dagiti aldaw ti panamarsua iti Biblia mabalin a maipapanda a rinibu a tawen ti tunggal maysa. Maysa pay, addan ti daga sakbay a nangrugi dagiti aldaw ti panamarsua. (Genesis 1:1) No kasta, maipapan iti daytoy a punto, maitunos ti salaysay ti Biblia iti pudno a siensia.​—2 Pedro 3:8.

Iti panagkomentona maipapan iti kunada a dagiti aldaw ti panamarsua ket literal a 24 oras laeng ti kapautda, kuna ti molecular biologist a ni Francis Collins: “Ad-adda a dinadael ti panamarsua ti panamati dagiti managpanunot a tattao ngem ti aniaman a banag iti moderno a historia.”

[Kahon iti panid 11]

Natan-ok Aya ti Moral a Sasaaden ti Siensia?

Nabatad a ti relihion ket linaksid ti adu a tattao a mamati iti siensia gapu iti pananglappedna iti irarang-ay ti siensia, ti nakaam-amak a rekordna, agraman ti kinamanaginsisingpet ken kinauyongna. Impatuldo ni John Postgate a propesor iti microbiology: “Dagiti relihion iti lubong . . . pinartuatda dagiti nakaam-amak a pannakaidaton ti tao, krusada, pannakaikisap ti puli ken inkisision. Iti moderno a lubong, nagbalinen a napeggad daytoy dakdakes a pakasaritaan ti relihion. Ngamin, saan a neutral ti relihion a kas iti siensia.”

No maidilig dayta iti maipagarup a kinanainkalintegan, panggep, ken disiplina ti siensia, kuna ni Postgate a “natan-ok ti moral a sasaaden ti siensia.”

Talaga aya a natan-ok ti moral a sasaaden ti siensia? Ti sungbat ket saan. Inamin a mismo ni Postgate a “mapaspasaran met ti komunidad dagiti sientista ti panagimon, kinaagum, panangidumduma ken apal.” Kunana pay nga “impakita ti sumagmamano a sientista a mabalinda ti pumatay maigapu iti panagsukisok, kas iti napasamak idiay Nazi nga Alemania ken kadagiti kampo a pagbaludan dagiti Hapones.” Ket idi tinudingan ti National Geographic ti maysa a reporter tapno usigenna no kasano a napagparang a pudno iti dayta a pagiwarnak ti panangallilaw babaen ti fossil, inlawlawag ti reporter “ti pannakaisalaysay ti di umiso a kinalimed ken panagtalek, ti agraraira a nakaro a panagsupiat dagiti tattao a mangipilit kadagiti bukodda a kapanunotan, tattao a nangato ti panangipapanda iti bagida, panangipapati a pudno ti di umiso a pampanunotenda, awan serbina a pagarup, biddut ti tao, kinasukir, panangmanipular, panangpadakes, panagulbod, [ken] kinarinuker.”

Ken siempre, ti siensia ti nangted iti tao kadagiti nakaam-amak nga instrumento a pakigubat, kas kadagiti makaited ti sakit nga organismo a mausar kas armas, makasabidong a gas, missile, bomba nga iturong ti laser, ken bomba a nuklear.

[Ladawan iti panid 8, 9]

Ant Nebula (Menzel 3), manipud iti Hubble Space Telescope

[Credit Line]

NASA, ESA and The Hubble Heritage Team (STScI/AURA)

[Dagiti Ladawan iti panid 9]

Natakuatan ti siensia ti maysa a lubong a naisangsangayan ti nainsiriban a pannakadiseniona

[Ladawan iti panid 10]

Iparparegta dagiti Saksi ni Jehova ti panagraem iti pudno a siensia ken ti panamati iti Biblia