Naidumduma a Pangen Dagiti Baka a Wild White

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA

TI CHILLINGHAM PARK, idiay away ti Northumberland iti beddeng ti England ken Scotland, ti ayan ti bassit a pangen dagiti baka a Wild White. Kada tawen, adu a sangaili manipud kadagiti adayo a lugar ti umay mangkita kadagitoy a baka. Apay? Agsipud ta naidumduma dagitoy nga animal. Mairamankami ken ni baketko kadagiti sangaili ita nga aldaw.

Dagitoy baka a Wild White ket maipagarup nga addan iti Chillingham sipud pay idi agarup maika-13 a siglo,  idi a naaladan ti 600 nga ektaria a parke tapno maikoral dagiti pagtaraon nga atap a baka. Dagitoy naidumduma nga animal ket addaan kadagiti nalabaga a lapayag, nangisit a saka, ken labang a rupa. Naikoralda itan iti 140 nga ektaria a paset ti parke. Agparang dagiti labang no agarup dua ti tawendan ken in-inut nga agwaras dagita iti tengnged ken abagada.

Bin-ig a puraw ti ipasngay daytoy a pangen. Saanda kano pay a nalaokan iti sabali a puli ken naidumada iti rinibu wenno dadduma pay a baka iti Chillingham Park, a mabalin itan a masarakan kadagiti babassit a pangen iti intero a Britania ken Amianan nga America. Naammuan kadagiti panagsukisok a naidumduma ti tipo ti dara daytoy a pangen kadagiti baka iti Makinlaud a Europa.

Paabante a pasariw-at ti panagtubo ti dua a sara dagiti toro, idinto ta naglikig a patallikud ti sara dagiti kabaian. Ti sukog ti bangabangada ken ti panagtubo dagiti sarada ket kaasping dagiti auroch, ti naungawen a kita ti atap a kapon a baka a nailadawan iti adu a kadaanan a naipinta kadagiti kueba ti Europa. Patien ti dadduma nga autoridad a dagiti baka iti Chillingham ket direkta a kaputotan dagiti kapon a baka a dati nga agdakdakiwas iti British Isles, ngem kaskasdi a dida masinunuo ti nagtaudan dagitoy.

Hirarkia Kadagiti Pangen

Tapno as-asideg ti pannakakitami kadagitoy nga animal, nakilugankami iti de dual a lugan ti manangaywan iti pangen. Nagpartak ti panagsalogmi iti lasonglasong a pagpastoran, ket pagammuan ta makitamin ti pangen nga aglinlinong iti bassit a kakaykaywan. Sisisiddaaw a kumitkita kadakami ti dadduma a kas iti ugali dagiti baka. Dua wenno tallo kadakuada ti immasideg iti luganmi sada inggidigid dagiti nagdadakkel a sarada.

Ti manangaywan intudona ti lider ti pangen wenno ti toro a pagaammoda nga arida. Isu ti kasasalun-atan ken kapigsaan a toro. Kabayatan ti “panagturayna,” nga agpaut iti agarup tallo a tawen, isu ti mangputot iti amin nga urbon a maipasngay. Gapu iti daytoy, ti laeng kasayaatan a tipo ti dara ti mayallatiw iti agsasaruno a kaputotan. Awan ti toro a mapalubosan a mangasawa iti mismo nga urbonna, ken awan kalakian nga urbon a mangsublat iti amana a mangputot.

Nainkasigudan a Kababalin Dagiti Atap

Adda idi tiempo a ti lobo ti kangrunaan a kabusor dagitoy nga animal, ta anupanna a nangnangruna dagiti nakapkapuy a miembro ti pangen, nupay awan lobo ditoy Britania nanipud idi maika-16 a siglo. No dadduma, agtataray dagiti baka no mapabutnganda, ken inton sumardengdan, nainkasigudan a palawlawan dagiti toro dagiti kabaian ken dagiti urbonda tapno natalgedda maibusor iti aniaman a posible a mangnganup.

Talaga nga atap dagitoy a baka, isu a bassit ti maitulong dagiti kabaruan nga aramid iti agrikultura iti pannakaaywanda. Uray nakisangen ti ruot no kalam-ekna, garami laeng ti kanenda, ket dida mangan iti bukbukel ken naisagana a taraon dagiti baka. Nakalaglag-an dagiti urbon no maipasngayda, isu a manmano dagiti parikut kabayatan ti panagpasngay; ngem no marigatan ti agpasngay a baka, awan ti aniaman a maitulong kenkuana, ta saan a mabalin ti agayab kadagiti beterinario. No adda tao a mangsagid iti maysa kadagiti animal, patayen kano ti dadduma pay a miembro ti pangen.

Adayo manipud iti pangen ti pagipasngayan dagiti kabaian kadagiti urbonda ken ilemmengda dagitoy iti umuna a lawas wenno nasursurok pay. Kalpasanna, umasideg ti agina iti pangen, ket umay sabaten ti ari a toro sana kaduaen ida. Sumaganad, ti urbon ket angot-angoten ken sukimaten ti dadduma a baka sakbay nga awatenda dayta. Apaman a naawaten, dida unayen ikaskaso dayta.

Rimsua ti nakaro a foot-and-mouth disease iti las-ud ti uppat a kilometro ti Chillingham Park idi 1967. Insigida a naiserra ti parke isu a naispal dagiti pangen. Kalpasanna, naikeddeng a rumbeng nga adda bassit a pangen a mayakar idiay Scotland, kas pangkontra iti pannakaungaw. Naggigiddan a nayakar ti amin nga animal a napili a mangbukel iti daytoy baro a pangen isu nga agkakatunosanda.

Naapresiarmi ti apagbiit a panagpasiarmi a mangbuya iti naidumduma a baka a Wild White ket nakasursurokami maipapan iti pakasaritaanda. Nalabit addanto aldaw a makapasiarka ditoy ket makitamto a mismo dagitoy naidumduma nga animal iti natalinaay a lugarda.

[Picture Credit Lines iti panid 27]

Courtesy Chillingham Wild Cattle Association

Loaned by courtesy of Lawrence Alderson