Ti Cochineal​—Naisangsangayan Unay nga Insekto

BABAEN KADAGITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY MEXICO KEN PERU

KASANOTAY a magun-odan ti nakalablabaga a kolor ti sumagmamano a lipstick ken dadduma pay a kosmetiko? Nalabit masdaawka no maammuam a ti carmesi a tina nga adda iti sumagmamano a kolorete ti pingping ken lipstick ket agtaud iti cochineal, maysa a bassit ngem nalaing nga agpaadu nga insekto a mangmangan iti makatudok a pear cactus. Usigentay a naimbag daytoy naisangsangayan unay nga insekto.

Makadangran Wenno Makatulong?

Agarup kakatlo ti maysa a sentimetro ti rukod ti maysa nga adulto a kabaian a cochineal, a dandani kas iti kadakkel ti ulo ti gurabis. Dagiti kalakian a cochineal ket dandani kagudua laeng iti kadakkel ti kabaian. Ngem dika agpaallilaw iti kabassit dagiti cochineal. Kuna ti maysa a reperensia: “Karaman dagitoy kadagiti makadadael unay nga insekto.” Ngem agpapan pay iti daytoy a reputasion, kinaagpaysuanna, dagitoy ket papaaduen ti dadduma a mannalon. Apay? Tapno makaalada iti napintas ken nalabaga a tina a maawagan carmine manipud iti nayangyangan ken nabegbeg a bagi dagiti kabaian a cochineal.

Maus-usaren dagiti cochineal a pagkolor nanipud pay idi kaaldawan dagiti nagkauna nga umili a Mixtec, nga agnanaed idi iti estado itan ti Oaxaca, Mexico. Nagustuan dagiti manangparmek nga Español ti carmesi a kolor ti cochineal, isu a di nagbayag, napnek ti tarigagay ti adu a taga Europa kadagiti natayengteng a maris daytoy natural a tina. Ti cochineal ket inusar ti Britania para iti tradisional nga eskarlata a kolor ti uniporme dagiti soldado. Simmaknap ti pannakausar ti cochineal ta agarup nga idi 1650 agingga iti 1860, ti balitok ken pirak laeng ti nangartap iti dayta kas ti kapatgan a produkto ti Mexico a nailako iti ballasiw taaw.

Pannakapukaw ken Kaaddana Manen

Idi ngalay ti maika-19 a siglo, dagiti sintetiko a tina ti nangsukat kadagiti natural a pagkolor. Adu ti makagapu iti daytoy. Kastoy ti inlawlawag ni John Henkel iti magasin nga FDA Consumer: “Nalaklaka nga aramiden, nababbaba ti presio, ken nasaysayaat ti epekto dagiti sintetiko a kemikal a kolor.” Isu nga iti apagbiit a tiempo, dagiti sintetiko a kolor ti nangsukat kadagiti natural a pagkolor kadagiti taraon, agas, ken kosmetiko. “Ngem,” kuna ni Henkel, “bayat nga immadu ti nangusar kadagitoy, immadu met dagiti maseknan no natalged met laeng dagita kadagiti tattao.”

Sigun kadagiti panagadal idi dekada 1970, nalabit makapakanser ti sumagmamano a sintetiko a pagkolor. Bayat a nairakurak dagitoy a posible a peggad iti salun-at, nangrugi a nausar manen dagiti natural a tina. Kas pagarigan, agpatpataud itan ti pagilian iti Peru iti agarup 85 a porsiento iti sangalubongan a suplay ti cochineal. Agdinamag ti Canary Islands gapu iti panagapitda iti cochineal a kas met laeng iti makin-abagatan nga España, Algeria, ken dagiti pagilian iti Sentral ken Abagatan nga America. Nupay kasta, ad-adu dagiti agkasapulan iti carmine ngem iti magun-odan, isu a pangpanggepen ti gobierno iti Mexico a paaduen ti produksionna.

No Kasano a Mapataud ti Tina a Carmine

Busbosen ti cochineal ti intero a biagna iti makatudok a pear cactus. Tapno masalaknibanna ti bagina kadagiti agkaan kenkuana, mangiruar iti kasla pulbos ken allid a substansia. Daytoy kasla kapas a material ti mangbalkut iti bagina ken agserbi kas pagtaenganna. Ngem gapu met laeng iti dayta, ti cochineal ket nalaka a masarakan no panawenen a maala dayta.

 Ti laeng kabaian ti addaan iti nalabaga a tina a maawagan carminic acid. Dagiti dandanin agitlog a cochineal ti aduan iti dayta. Isu a tapno magun-odan ti kasayaatan ti kalidadna a tina, nakaan-annad dagiti trabahador no agalada kadagiti dandanin agitlog a cochineal sakbay nga agitlog dagitoy. Iti Andes ti Peru, ti panagala ket maaramid iti agarup mamitlo iti las-ud ti pito a bulan. Maikkat dagiti cochineal manipud iti mula babaen iti natibker a sipilio wenno nangudel a kutsilio. Kalpasan a mayangyangan, madalusan, ken mabegbeg, ti napulbos a bagi dagiti insekto ket maproseso iti ammonia wenno sodium carbonate. Masagat tapno maikkat dagiti solido a paset ti insekto, isu a nadalusen ti nabatbati a pluido. Mabalin met a manayonan iti apug tapno mapataud ti nadumaduma a kita ti kolor a lila.

Nupay mabalin a di makaay-ayo a panunoten ti panagusar iti kosmetiko a nagtaud kadagiti insekto, masiguradom a dagiti natural “a kolor a pagtimpla ket karaman kadagiti masuksukimat unay,” kuna ni Henkel. “Dagita a kolor ket namin-adun a naadal ken nasukimat a naimbag.” Isu nga inton adda mangdayaw iti makaay-ayo a langam, mabalin a ti maysa a makagapu ket ti cochineal, ti naisangsangayan unay nga insekto!

[Dagiti Ladawan iti panid 23]

1. Dagiti cochineal iti cactus

2. Asideg a pannakaretrato dagiti dandanin agitlog

3. Dagiti nayangyangan a cochineal

4. Panangproseso iti likido a maus-usar kadagiti kosmetiko

[Credit Lines]

Dagiti retrato iti panid 23: #1: The Living Desert, Palm Desert, CA; #3 ken dagiti produkto: Cortesía del Centro de Investigaciones Económicas, Sociales y Tecnológicas para la Agroindustria y la Agricultura Mundial, Universidad Autónoma de Chapingo, fotografía de Macario Cruz; #4: David McLain/AURORA

[Ladawan iti panid 23]

Dagiti produkto a naaramid babaen iti tina