Ti Dalan nga Usok a Kaatiddogan iti Lubong

BABAEN TI MANNURAT ITI AGRIIGKAYO! IDIAY NORWAY

NO KAYATMO ti makakita kadagiti nakaskasdaaw a bantay ken luek, umayka ditoy makinlaud a Norway! Masdaawkanto! Maysa pay, dagiti akikid, agsikkosikko a kalsada ken adu nga usok patalgedanda ti kinalaing ti tao. Nabiit pay a nakompleto ti maysa a baro nga usok​—dakkel a nagapuanan ti inhenieria a mangartap iti aniaman nga usok. Dayta ti Laerdal Tunnel, ti dalan nga usok a kaatiddogan iti lubong​—maysa a kalsada a 24.5 a kilometro ti kaatiddogna, a nangsalput iti solido a bato! Panunotem nga agmanmanehoka a sumrek iti wangawangan ti usok ket ammom nga iti sumagmamano la a minuto, addakan iti sirok ti 1,000 a metro a bantay!

Apay a kasapulan ti kasta kaatiddog nga usok? Daytat’ nagpateg a paset a mamagkamang iti dua a kadakkelan a siudad ti Norway nga isu ti Oslo (ti kabesera iti daya) ken ti Bergen (nga adda iti makinlaud a kosta). Narigat ti agmaneho kadagiti kalsada iti bantay a mapan kadagitoy a siudad no tiempo ti kalam-ekna gapu iti niebe ken angin. Isu a kasapulan unay ti baro a dalan a mabalin a lasaten uray dakes ti paniempo. Idi 1992, inkeddeng ti Parliamento iti Norway a ti kabarbaro a kalsada ket maaddaan iti usok iti nagbaetan dagiti babassit a komunidad iti Aurland ken Laerdal. Kalpasan ti lima a tawen a panangibangon, opisial a nalukatan ti usok idi Nobiembre 2000. Kasano a naaramid daytoy pagsidsiddaawan iti inhenieria? Kasano katalged ti usok? Ania ti mariknam no agmanehoka a lumasat iti dayta? Kitaentayo.

Dagiti Parikut iti Panagibangon

Ti usok pagkamangenna ti Laerdal ken Aurland, ngem aktual a naggigiddan ti panangrugi dagiti trabahador iti tallo a lugar. Nangrugi ti tunggal grupo iti agsipungto, ket nangrugi a nagtrabaho ti maikatlo a grupo iti 2 a kilometro nga usok para iti bentilasion. Kumamang daytoy iti kangrunaan nga usok nga 6.5 a kilometro ti kaadayona manipud iti pagserkan idiay Laerdal. Kasano a napagtutunos dagiti grupo ti panagsundada tapno sigurado nga agsasabetda iti kaunggan ti bantay? Tapno maikeddeng ti eksakto a pangrugian ti tunggal grupo, nausar ti satellite navigation system wenno sistema a mangikeddeng iti lugar nga ayan ti maysa a tao, ket laser beam ti nangiturong iti panagsunda. Dagitoy a laser beam ti nangkontrol iti pagturongan ti pagsunda tapno sigurado dagiti lugar a naabutan ken nakaikabilan dagiti eksplosibo.

Kada panagbettak, agarup 100 nga abut a 5.2 a metro ti kaunegda ti naabutan. Dagitoy ti nakargaan iti 500 a kilo nga eksplosibo a nangrumek iti agarup 500 a metro kubiko a bato. Kalpasanna, dagitoy narumek a bato ket binunag ti trak iti ruar. Sakbay a nangrugi manen ti panagsunda, masapul a mapalagda ti atep ken diding ti usok. Nausar dagiti atitiddog a landok a tornilio, ket naispreyan ti rabaw daytoy iti mangpalagda a semento, a maawagan a shotcrete, wenno mayisprey a semento imbes a maikabil daytoy iti nagbabaetan dagiti pormasion. Immabante ti tunggal grupo iti 60-70 a metro iti linawas. Idi Setiembre 1999, nasalputen ti maudi a benneg idi nagsabeten ti  dua a grupo nga agtartrabaho iti kangrunaan nga usok nga agarup 50 laeng a sentimetro ti nagsiasianda! Sangapulo ket uppat a bulan kalpasanna, nalukatan ti usok sigun iti eskediul. Iti daydi a kanito, addan $120 a milion a doliar a nagasto.

Kasano a Naaddaan iti Bentilasion?

Kanayon a parikut dagiti inheniero nga agar-aramid iti usok ti panangisierto a nadalus ti angin. Agsipud ta agarup 20 a minuto ti panagmaneho a lumasat iti Laerdal Tunnel, nasken a nadalus ti angin nga angsen iti dayta a lugar. Kasano a naibanag daytoy?

Ti 2 a kilometro nga usok a para iti bentilasion ket makagteng iti asideg a tanap ken agserbi a kas simburio wenno pagruaran ti angin. Daytoy ket 6.5 a kilometro ti kaadayona manipud iti pagserkan idiay Laerdal. Iti agsipungto ti usok masultop ti nadalus nga angin, ket rummuar ti narugit nga angin iti usok a para iti bentilasion. Adda dua a nagpipigsa a bentilador a naikabil iti usok a para iti bentilasion. Dagitoy ti makaipaay iti 1.7 a milion a metro kubiko nga angin iti maysa nga oras. Mabalin a papartaken dagitoy ti pannakairuar ti angin no nakaro ti kinarugit ti angin. Daytoy a sistema ti mangipaay iti umdas a nadalus nga angin iti pungto ti usok idiay Laerdal; ngem masapul nga adda pay maaramid iti pungtona idiay Aurland ta at-atiddog. Naisaad ngarud ti 32 a babbabassit a bentilador a kellaat nga agandar iti atep ti usok tapno pumartak ti panagturong ti angin iti usok a para iti bentilasion. Ngem bayat nga agturturong ti angin nga aggapu iti nawatiwat a pungto ti usok idiay Aurland agingga a makagteng iti usok a para iti bentilasion, rumugrugit ti angin. Kasano a narisut daytoy a problema?

Ti solusion isut’ pannakaibangon ti planta a pakadalusan ti angin iti 100 a metro nga usok a mayabay iti kangrunaan nga usok. Maaramid daytoy 9.5 a kilometro manipud iti pagserkan ti usok idiay Aurland. Agsipungto a maisilpo daytoy iti kangrunaan nga usok. Ti angin iti kangrunaan nga usok ket maiturong iti daytoy nayabay nga usok. Sadiay a maikkat ti 90 a porsiento a tapuk ken nitrogen dioxide a nailaok iti angin.

Babaen iti kastoy a bentilasion ken pannakadalus ti angin, mabalin a lumasat ti inggat’ 400 a lugan iti Laerdal Tunnel iti las-ud ti maysa nga oras. Adda dagiti naikabit a pangammo iti kasasaad ti angin iti usok ken mangtimbeng iti epekto ti bentilasion. No narugit unay ti angin, maiserra ti usok kadagiti lugan, ngem agingga ita saan pay met a kasapulan a maaramid daytoy.

Kasano Katalged Dayta?

Maamak ti dadduma a tattao nga agmaneho a lumasat iti usok. Gapu iti daytoy agraman dagiti nabiit pay a nakaro nga aksidente ken uram a napasamak iti sumagmamano nga usok iti Europa, ti kinatalged ti nagbalin a kangrunaan a pakaseknan  iti usok ti Laerdal. Ania ti naaramiden tapno agbalin a natalged ti usok?

Idiay Laerdal, adda pasdek a mangkonkontrol iti nadumaduma a sistema ti kinatalged iti uneg ti usok, ket no adda peggad, maserraan ti usok. Naaramiden ti adu a panagannad tapno napartak ti panangserra ken panangpanaw iti usok. Naikabit metten dagiti telepono iti tunggal 250 a metro, ket adda dua a pagiddep iti apuy iti kada 125 a metro. Ti pasdek a mangkonkontrol automatiko nga irekordna ti disso ti aniaman a naikkat a pagiddep ti apuy. No adda maysa a naikkat, dagiti nalabaga a silaw pakdaaranda dagiti tsuper a dida sumrek iti usok, ket dagiti pagilasinan ken silaw iti uneg ti usok iturongda dagiti tsuper a rummuar iti usok nga agturong iti natalged a dalan, nga adayo iti peggad. Mabalin nga agbuelta dagiti tsuper ta adda pagbueltaan ti lugan iti kada 500 a metro ken 15 a lugar a mabalin a pagbueltaan dagiti daddadakkel a lugan. Ti usok ket addaan met iti antena ti radio tapno mapakaammuan dagiti tsuper babaen kadagiti radio iti luganda. Ti sistema a mangbilang ken mangretrato ti mangsiput kadagiti amin a lugan a sumrek ken rummuar iti usok. Ibilang dagiti autoridad a daytoy ket nagsayaat a pamay-an ti kinatalged gapu ta bassit ti bilang dagiti lugan a lumaslasat iti usok.

Kasano a Naiduma Daytoy nga Usok?

Ania ti mariknam no agmanmanehoka a lumasat iti usok? Ti maysa a napateg a kalat dagiti inheniero isut’ panamagbalinda a makaay-ayo a kapadasan ti panagmaneho a lumasat iti usok tapno marikna dagiti tsuper a natalgedda ken natalged met ti panagmanehoda. Tapno maibanag daytoy, nadisenio ti uneg ti usok babaen iti tulong ti adu a tao agraman dagiti mangad-adal iti trapiko iti maysa nga institusion nga agsirsirarak ken dagiti propesional a diseniador ti silaw, agraman ti maysa nga alikamen a mangtulad iti agpaypayso a panagmaneho.

Ania ti resulta? Bueno, saan unay a nalinteg ti usok. Nakatulong dagiti kalkalainganna a kurba tapno saan nga agdungsa dagiti tsuper, ngem kaskasdi a makitada ti masungadda a 1,000 a metro. Nalaklaka met a maammuan ti distansia ti sumungsungad a lugan gapu kadagiti pagkurbaan. Adda tallo a dadakkel a kasla kueba a siled iti uneg iti bantay tapno saan unay a makauma ti nawatiwat a panagbiahe. Daytoy ti mangiparikna iti tsuper a kasla agmanmaneho iti uppat nga ab-ababa nga usok imbes a maysa nga atiddog nga usok. Dagiti espesial a silaw kadagitoy a siled, a duyaw wenno berde a silaw iti suelo ken asul a silaw iti ngato, ti mangiparikna iti tsuper nga agsapa ken sumingisingen ti init. Dagitoy naisangsangayan nga epekto ti lawag agraman ti nagsayaat a pannakasilaw ti intero a kawatiwat ti usok ti mamagbalin a komportable ken natalged ti kaaduan a tsuper.

Mabalin itan a tagiragsaken dagiti biahero ti naisangsangayan a kapadasan a lumasat iti dalan nga usok a kaatiddogan iti lubong. Daytoy dakkel a nagapuanan ti moderno nga inhenieria ket nagbanag iti pannakaputar ti mapagpannurayan a dalan a mamagkamang iti makindaya ken makinlaud a Norway. Daytoy ket nagbileg nga ebidensia ti magapuanan ti tao no usarenna ti laing ken kinamanagparnuayna iti makagunggona a pamay-an.

 [Diagram/Ladawan iti panid 25]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Route of the tunnel

Laerdal ← → Aurland

[Diagram/Mapa iti panid 27]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Ti Laerdal Tunnel

Dagiti kalsada

↑ Mapan idiay Laerdal

→ E16 a mapan idiay Oslo

* Lugar dagiti kellaat nga agandar a bentilador

Ruta ti usok

↓

siled iti bantay

↓

Lugar dagiti bentilador → usok para iti bentilasion

↑

*

↑

siled iti bantay

↑

*

planta a pakadalusan ti angin

↑

*

siled iti bantay

*

↑

*

↑

Turongen ti angin

Aurland

↓ E16 a mapan idiay Bergen

1 a milia

1 a kilometro

[Credit Line]

Statens vegvesen, Sogn og Fjordane

[Mapa iti panid 24]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

NORWAY

Laerdal Tunnel

Bergen E16 OSLO

[Ladawan iti panid 25]

Pagserkan iti Laerdal

[Ladawan iti panid 25]

Balabala ti planta a pakadalusan ti angin

[Ladawan iti panid 25]

Ladawan ti paset ti usok a mangipakita kadagiti tornilio a mangpalagda kadagiti diding ken atep

[Ladawan iti panid 26]

Ti usok ket addaan iti 100 a pang-emerhensia a telepono ken dandani 400 a pagiddep iti apuy

[Ladawan iti panid 26]

Adda tallo a siled iti bantay nga addaan kadagiti espesial a silaw

[Picture Credit Lines iti panid 24]

Buya manipud iti tangatang: Foto: Leiv Bergum; planta a pakadalusan ti angin: ViaNova A/S; amin a dadduma pay a ladawan iti panid 24-6: Statens vegvesen, Sogn og Fjordane