Madanaganka Aya Maipapan iti Buokmo?

MABALIN a maysaka kadagiti adu nga inaldaw a sumango iti sarming tapno siaannad a sukimatenda ti buokda. Agpadpada nga interesado dagiti lallaki ken babbai iti buokda, ket no dadduma, mabalin a madanaganda iti dayta.

Ammuem ti Sumagmamano a Kinapudno Maipapan iti Buokmo

Ammom kadi no mano ti buok iti kudil ti ulom? Iti promedio, adda agarup 100,000. Ti buok ti tunggal tao ket agtultuloy nga agtubo iti dua agingga iti innem laeng a tawen, saan nga agnanayon. No agurot, ken kalpasan ti maysa a baet, adda baro a buok a mangrugi nga agtubo manipud iti isu met la nga abut. Ti siklo ti biag ti tunggal buok ket maawagan a siklo ti buok. (Kitaem ti kahon iti panid 27.) Gapu iti daytoy a siklo, uray no awan ti problema ti maysa a tao iti buokna, agarup 70 agingga iti 100 a buok ti gagangay nga agurot iti kada aldaw.

Apay a nadumaduma ti makitatayo a kolor ti buok? Kastoy ti ilawlawag ti The World Book Encyclopedia: “Ti kolor ti buok ket nangnangruna nga ikeddeng ti kaadu ken pannakaiwaras ti kayumanggi-nangisit a kolor a maawagan a melanin.” Ti melanin ket maysa a biolohikal a kolor nga adda kadagiti buok, kudil, ken mata. No ad-adu ti melanin, nataytayengteng ti buok. No bumasbassit ti melanin, agbalin a kayumanggi, kolor ti lati, wenno olandes ti dati a nangisit a buok. No awanen a pulos ti melanin ti buok, interamente nga agbalinen nga uban dayta.

Malaksid iti lasi, maseknan ti adu iti panagurot ti buokda wenno panagubanda.

Agub-ubanka Kadin?

Ti panaguban ket masansan a maibilang a pagilasinan ti kinalakay wenno kinabaket. Ket gagangay a maibilang ti uban a pakailasinan dagiti lallakay ken babbaket. Wen, umad-adu ti uban bayat a lumaklakay wenno bumakbaket ti maysa a tao. Ngem malaksid iti panaglakay ken panagbaket, naammuan nga adda pay dadduma a makagapu a kas iti nakaro a panagdieta, a pakaigapuan ti panaguban. Mapasamak ti panaguban iti lalaki man wenno babai wenno aniaman ti natural a kolor ti buok, nupay mabalin a mas nakadkadlaw dayta kadagidiay nangisngisit ti buokda.

Agsipud ta agubanda, dadduma ti mangmatmat a laklakay wenno bakbaketda ngem iti aktual nga edadda isu a medio madanaganda iti dayta. Iti kasumbangirna, adda tattao a nupay awan a pulos ti ubanda, madanaganda ta di maibagay ti langada iti aktual nga edadda.

Ti panaguban dina kaipapanan a matay ti buok. Kinapudnona, natayen ti amin a makita a paset ti buok. Tunggal buok ket rummuar manipud iti rabaw ti kudil. Daytoy a pungto ket maawagan a bulb, wenno pannakabagasna, ken ti kakaisuna a sibibiag a paset. Ti bulb ket agan-andar kas ti paktoria ti buok. No tumaud ti buok babaen ti napartak a panagbingay dagiti selula iti bulb, agsepenna ti melanin, a patauden dagiti selula a mangkolor. Gapu iti dayta, no dagiti selula a mangkolor ket agsardeng nga agpataud iti melanin, agtalinaeden a puraw ti buok.

Awan pay ti makaammo no apay a dagiti selula a mangkolor ti kellaat nga agsardeng nga agpataud iti melanin. Isu nga awan pay ti nasukisok a masnup a pangagas iti panaguban. Naammuan met a mabalin nga agandar manen dagiti nagsardeng a selula a mangkolor. Makapainteres ta adu a sasao ti dakamaten ti Biblia maipapan iti buok. Maysa kadagiti ilustrasion nga inted ni Jesus ket maipapan iti uban. Kinunana: “Dika mapagbalin a puraw wenno nangisit ti maysa a buok.” (Mateo 5:36) Ipasimudaag dagitoy  a sasao a ti proseso ti panaguban ket nabayagen a naipabigbig a di kabaelan ti tao a lapdan wenno agasan.

Padasen ti dadduma dagiti barbaro a panangagas, kas iti panangineksion iti melanin. Kayat ti dadduma a tinaan ti buokda, ket saanen a baro daytoy nga aramid. Ti tina ti buok ket us-usaren idin dagiti nagkauna a Griego ken Romano. Nagusar dagiti nagkauna nga Egipcio iti dara dagiti toro a pangkolor iti buokda. Sigun iti rekord, ni Herodes a Dakkel, a kasadaran ni Jesu-Kristo, tininaanna ti buokna tapno di madlaw ti agpayso nga edadna.

Nupay kasta, adu a tiempo ken bannog ti kasapulan iti kanayon a panagtina iti buok, ket para iti dadduma, mabalin a mangpataud dayta kadagiti sakit iti kudil wenno allergy. Uray no ikeddengmo a tinaan ti ubanmo, mabalin nga addanto tiempo a kayatmo nga isardeng, isu a sigurado nga awanton ti problemam inton dagiti baro a nagtubo a buok ket kapadan ti agpayso a kolor ti buokmo. Ti makaparegta a maammuan ket nangayed a kitaen ti uban ken ikkannaka iti dayaw nga awan a pulos kenka idi. Kuna ti Biblia: “Ti kinaubanan ket korona ti kinapintas no masarakan dayta iti dalan ti kinalinteg.”​—Proverbio 16:31.

Iyiingpis ti Buok ken Panagkalbo

Ti iyiingpis ken panagkalbo ti dadduma pay a gagangay a parikut iti buok. Nabayag metten a rimsua dagitoy a parikut. Iti kadaanan nga Egipto, ti taba dagiti leon, hippopotamus, buaya, pusa, serpiente, ken ganso ket nairaman kadagiti ramen ti agas a kontra iti panagkalbo. Iti kaaldawantayo, nagadu ti mailaklako a nasamay kano a pangpasayaat iti buok ken kudil ti ulo, ket nagadu a kuarta ti mabusbusbos kadagitoy iti kada tawen.

Mapasamak ti panagkalbo no agbalin nga abnormal ti siklo ti buok. Ti gagangay a siklo ti buok ket mabalin a madadael no adda abnormal a mapasamak iti bagi, kas iti malnutrision, napaut a nangato a gurigor, wenno dadduma a kita ti sakit iti kudil. Mabalin met nga apektaran ti panagsikog ken panagpasngay ti siklo ti buok, isu nga agurot ti nagadu a buok iti kudil ti ulo sakbay nga agtubo manen dagiti baro a buok. Ngem no awanen dagiti makagapu, agsardeng daytoy a kita ti panagurot ken agbalin manen a normal ti siklo ti buok.

Ti sabali pay a kita ti panagurot ket maawagan nga alopecia. * Gapu iti daytoy a sakit, masansan nga agurot ti sumagmamano laeng a paset iti kudil ti ulo. Naammuan kadagiti nabiit pay a medikal a panagsukisok a ti alopecia ket nalabit maysa a sakit iti sistema ti imiunidad.

Ti gagangay unay nga iyiingpis ti buok ket maawagan a male pattern baldness. Kas ipamatmat ti naganna, mapasamak daytoy kadagiti lallaki. Mangrugi dayta babaen ti panagkalbo ti buok iti ngatuen ti muging wenno iyiingpis ti kuppokuppo, ket in-inut a lumawlawa daytoy. Agbalin nga abnormal ti siklo ti buok iti naapektaran a paset isu a sumardeng inton agangay. Ilawlawag ti The Encyclopædia Britannica: “Kadagiti naapektaran a paset ti kudil ti buok, adda pino a buok a maawagan iti vellus a mangsukat iti nabayagen nga atiddog, nalagda, ken adda kolorna a buok.” Kaipapanan daytoy a bayat nga agtultuloy ti siklo ti buok, uming-ingpis ken umab-ababa ti biag ti buok ket inton agangay awanen ti agtubo. Daytoy ket epekto dagiti natawid a kasasaad ken dagiti hormone ti lallaki.

Mabalin a mangrugi ti male pattern baldness no barito pay laeng, ngem ad-adda a mapasamak dayta no nasuroken a 30 wenno 40 ti tawen ti maysa a lalaki. Nupay adu a lallaki ti makapasar iti daytoy a kita ti panagurot, agduduma ti kapartakna iti nadumaduma a puli ken tattao. Nakalkaldaang ta awan pay agingga ita ti naan-anay a pangagas iti daytoy a sakit. Mabalin nga ikeddeng ti dadduma ti agpeluka wenno agpa-transplant iti buok. Para iti adu, mabalin a makatulong ti panangtaripatoda a naimbag iti nabatbati a buokda tapno bumannayat ti panagurot.

Dina kayat a sawen a no uming-ingpis ti buok ti maysa a tao ket agur-uroten ti buokna. Imbes ketdi, mabalin a kaipapananna a ti tunggal buok ket agbalin a napimpino, wenno naing-ingpis, isu a saanen a napuskol a kitaen. Kasano kapuskol ti maysa a buok? Sigun iti maysa a surbey, mabalin a 50 a micron iti dadduma a tattao  agingga iti 100 a micron iti sabsabali. * Uming-ingpis ti buok bayat a lumaklakay wenno bumakbaket ti maysa a tao. Mabalin a kasla di madlaw ti nagdumaanna a sumagmamano la a micron. Ngem pangngaasim ta laglagipem nga adda 100,000 a buok. Isu a ti medio iyiingpis laeng ti tunggal buok ti maysa a tao ket mabalin a dakkel ti epektona iti intero a kapuskol ti amin a buok.

Panangaywan iti Buokmo

Umatiddog ti buok iti nasurok a sangapulo a milimetro iti kada bulan, ket daytat’ maysa kadagiti kapartakan nga umatiddog a paset ti bagi. No madagup ti iyaatiddog ti amin a buok, makadanon dayta iti nasurok a 20 a metro iti kada aldaw!

Nupay awan pay dagiti naduktalan a medikal a panangagas a naigagara a mangpasardeng iti panaguban ken panagkalbo, nagadu ti maaramidantayo a mangaywan iti nabatbati a buoktayo. Nasken a mangipaunegtayo iti umdas a sustansia ken pasayaatentayo ti sirkulasion ti dara iti kudil ti ulotayo. Ti nakaro a panagdieta ken di balanse a pannangan ket mabalin a mangpapartak iti panaguban ken iyiingpis ti buok. Isingasing dagiti propesional a regular a gulgolantayo ti buoktayo ken masahientayo ti kudil ti ulotayo. Ditay kudkoden dayta kadagiti kukotayo. Daytoy ti mangtignay iti umno a sirkulasion ti dara iti kudil ti ulo. Kalpasan a nagulgolam ti buokmo, siguraduem a belnasan a naimbag dayta.

An-anatem a sagaysayen ti buokmo. No atiddog dayta, nasaysayaat no iti damo pay laeng ket dimo sagaysayen manipud iti puon agingga iti murdongna. Imbes ketdi, iggamam nga umuna ti buokmo ken usarem ti sagaysay a mangunnat kadagiti nakulkol a murdongna. Sumaganad, sagaysayem manipud iti tengnga agingga iti murdong. Kalpasanna, in-inut nga ibbatam ti buokmo ken sagaysayem manipud iti puon agingga iti murdongna.

Mabalin a madanaganka no agubankan wenno adu ti agurot a buokmo. Ngem laglagipem a masansan a di maseknan ti sabsabali maipapan iti buokmo a kas iti pannakaseknanmo. Sika a mismo ti mangikeddeng no tinaam ti buokmo wenno saan, agpelukaka wenno saan, wenno agsapulka iti sabali pay a pangagas. Aniaman ti kolor ti buokmo ken kasano man kapuskol wenno kaingpis ti buokmo, ti napateg ket nadalus ken naurnos dayta.

[Footnotes]

[Kahon/Diagram iti panid 27]

SIKLO TI BUOK

Adda siklo ti panagtubo ti buoktayo. Buklen dayta ti panagtubo, apagbiit a panagbalbaliw, ken panaginana. Ilawlawag ti The World Book Encyclopedia: “Ti buok ket sumardeng nga agtubo iti tunggal panaginana. Aginana ti daan a buok agingga iti sumaganad a panagtubona. Kabayatan ti panagtubo, agurot ti daan a buok bayat nga agtubo ti baro a buok.” Iti aniaman a tiempo, nupay 85 agingga iti 90 a porsiento kadagiti buok ti agtubo, 10 agingga iti 15 a porsiento ti aginana ket 1 a porsiento iti agbalbaliw.

[Diagram]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Nasapa a panagtubo

Aktibo a panagtubo

linabag ti buok

glandula ti lana

dagiti urat

bassit nga abut

Iyiingpis

Panaginana

Panagtubo manen

 [Dagiti Ladawan iti panid 23]