Panaglayag Babaen ti Panangigiya Dagiti Bituen

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY HAWAII

ADU a siglo sakbay a binallasiw ni Christopher Columbus ti Taaw Atlantico, aglaylayagen iti rinibu a kilometro dagiti biahero a taga Polynesia iti Taaw Pacifico babaen kadagiti barangay. Aglaylayagda iti nagbabaetan dagiti isla iti uneg ti Polynesian triangle. Kasano a natakuatan dagiti nagkauna a taga Polynesia ti pinullo a grupo dagiti isla iti daytoy nalawa a rehion? Naiparna laeng aya?

No adda idi ti masnup a plano a turongen dagiti taga Polynesia, kasanoda a naiturong dagiti barangayda nga awanan kadagiti mapa, magnetiko a kompas, wenno dadduma pay nga instrumento nga us-usaren dagiti managsukisok a taga Laud?

Ti sungbat iti saludsod saanna la nga ipakaammo ti kinaepektibo dagiti pamay-an ti panaglayag dagiti taga Polynesia no di ket paunegenna met ti apresasiontayo iti kinaurnos ken estruktura ti lubong ken ti unibersotayo.

Dua a Nagkauna a Teoria

Saan a sidadaan nga akseptaren ti amin a sientista ken eskolar ti kapanunotan a panggep dagiti taga Polynesia ti aglayag iti nadumaduma nga isla. Sigun iti teoria ti taga Norway a managsukisok a ni Thor Heyerdahl, dagiti taga Polynesia ket dati a taga Abagatan nga America. Nakadanonda kadagiti isla ti Pacifico babaen ti pannakayagusda a maibuyog iti dalluyon ken angin iti taaw.

Tapno masubok daytoy a teoria, ni Heyerdahl ken ti lima a tripulante a taga Scandinavia ket nagbalsa manipud iti makinlaud a kosta ti Peru. Nagrubbuatda iti Taaw Pacifico agingga a ti balsada ket inyagus dagiti makinlaud a dalluyon. Kalpasan ti 101 nga aldaw ken 7,000 a kilometro a panaglayagda, simmanglad ni Heyerdahl ken dagiti tripulantena iti isla ti Raroia nga aduan iti baknad ti korales iti Tuamotu Archipelago. Isu nga iti naisangsangayan a wagas, indemostra ni Heyerdahl a mabalin nga iti Abagatan nga America ti naggapuan dagiti taga Polynesia babaen ti pannakayagusda a maibuyog kadagiti dalluyon. Ngem di namati ti amin nga eskolar iti indemostra ni Heyerdahl.

Ti historiador a taga New Zealand a ni Andrew Sharp ti maysa kadagita a managduadua. Iti librona nga Ancient Voyagers in Polynesia, a naisurat idi 1963, dinakamatna ti adu a nasirarakan dagiti arkeologo ken nagadal kadagiti lenguahe kas ebidensia a mangsuportar iti mas tradisional a panangmatmat dagiti historiador ken eksperto nga iti laud ti orihinal a naggapuan dagiti taga Polynesia. Nupay kasta, inyaleng-alengna met ti aniaman a panangmatmat a mangidayaw kadagiti taga Polynesia kas nalalaing a managlayag.

Nupay immannugot ni Sharp a mabalin a nabaelan dagiti managlayag nga inggiya ti bagida kadagiti assideg a panagbiahe, imbagana nga awan a pulos idi ti masnup a plano dagiti taga Polynesia a turongen ti panagdaliasatda iti nasurok a 500 a kilometro. Patienna a bin-ig a naiparna laeng ti aniaman a nasarakanda nga isla iti naun-unday a panagbiaheda.

Dagiti Eksperimento a Panaglayag

Gapu iti panamatina a saan nga umdas ti panangbigbig da Heyerdahl ken Sharp kadagiti  nagkauna a taga Polynesia kas managlayag ken nabigador, inkeddeng ni Dr. David Lewis, a taga New Zealand, nga idemostra ti kinaumiso dagiti kadaanan a pamay-an ti panaglayag. Babaen ti panaglayagna iti moderno a balsa nga awanan iti kompas ken naglayag laeng babaen ti panangigiya dagiti bituen, init, ken agallo-allon a dadakkel a dalluyon iti taaw, sibaballigi a naglayag manipud Tahiti agingga iti New Zealand idi 1965. Nasurok a 3,000 a kilometro dayta a panagdaliasat! Gapu iti dayta a panaglayag ni Lewis, adu ti naginteres iti tradisional a pamay-an ti panaglayag ken kadagiti kadaanan a ruta ti iyaakar iti sabali a lugar. Ni Ben Finney ti maysa a naginteres iti daytoy a gapuanan.

Kas propesor ti antropolohia idiay University of Hawaii, adu a tawen nga inadal ni Finney ti kadaanan a panagdisenio ken panagaramid dagiti taga Polynesia iti barangay. Isu ken ti sumagmamano a kakaduana idiay Polynesian Voyaging Society ket nagaramid iti 20 a metro ti kaatiddogna a doble ti bagina a barangay a pinanagananda iti Hokule‛a a “Bituen ti Rag-o” ti kaipapananna iti lenguahe dagiti taga Hawaii. Nupay ti Hokule‛a ket naaramid kadagiti sintetiko a material imbes a kadagiti tradisional a kas iti kayo a koa, ti disenio ti barangay ket kaasping dagiti nagkauna a barangay sigun iti estruktura, langa, ken kinaepisiente.

Idi Mayo 1, 1976 ti kaunaan a panaglayag ti Hokule‛a. Nagrubbuat dayta manipud iti Maui nga isla ti Hawaii sa nagturong idiay Tahiti. Gapu ta din maammuan ti kinalaing dagiti taga Polynesia nga agsapul iti dalan ken aglayag babaen ti panangigiya dagiti bituen, adda la ketdi dagiti nalaing nga aglayag iti ruar dagiti Isla ti Hawaii. Dayta ti gapuna a ti nalaing a managlayag a taga Micronesia a ni Mau Piailug ti napili a mangigiya iti Hokule‛a iti damo a panagdaliasatna. Tallopulo ket maysa nga aldaw ti napalabas sakbay a nakompleto ti Hokule‛a ti sumagmamano a ribu a kilometro a panagdaliasatna a nagturong idiay Tahiti.

Gapu iti naballigi a biahe, adu manen ti naginteres iti kultura, kadaanan a panaglayag, ken panagaramid iti barangay iti intero a Polynesia. Kadagiti simmaruno a tawen, naaramid dagiti umasping a panaglayag iti nagbaetan dagiti isla iti Polynesian triangle, a kas iti Hawaii, New Zealand (a maawagan met kas Aotearoa), Rarotonga (iti Cook Islands), ken Easter Island (a maawagan met kas Rapa Nui). Adu kadagitoy a panaglayag ket indauluan ni Nainoa Thompson, maysa a naipasngay idiay Hawaii a managlayag a sinursuruan ni Piailug.

Dagiti Kadaanan a Pamay-an ti Panaglayag

Kasano ngamin aya a nagballigi ti rinibu a kilometro a panaglayag dagiti taga Polynesia nupay awananda kadagiti instrumento? Sigun ken ni Dennis Kawaharada iti Polynesian Voyaging Society, ti init ti kangrunaan a giyada. Dagiti eksakto a pagsingisingan ken paglennekanna ti mangisuro kadagiti direksion no aldaw. No rabii, ti barangay ket iturong ti managlayag babaen ti panangusarna kadagiti pagsingisingan ken paglennekan dagiti bituen.

Uray no awan ti bituen a sumingising wenno lumnek iti partikular a direksion a turongen ti barangay, mabalin nga usaren ti dadduma a bituen iti langit a kas giya. Malaksid kadagiti bituen, inusar met dagiti managlayag ti bulan ken ti lima a makita a planeta kas kanayonan a giya tapno makapagdaliasatda iti umiso a direksion.

No agmatuon wenno naulep ti rabii nga awan dagiti makita a bituen, maigiya ti managlayag ti barangay babaen ti panangsurotda iti turongen ti angin ken dagiti agallo-allon a dadakkel a dalluyon iti taaw (a mainaig iti disso a pagsingisingan ken paglennekan ti init). Sigun ken ni Kawaharada, “dagiti agallo-allon a dadakkel a dalluyon isu dagiti dalluyon nga ad-adayo ti danonenda ngem iti ayan ti angin wenno bagyo a nangiturong kadagitoy, wenno dagiti dalluyon nga agtalinaed latta uray awanen ti bagyo.”

No kasta, ti padron dagiti agallo-allon a dadakkel a dalluyon ket mas mapangnamnamaan a giya ngem kadagiti dalluyon, nga agpannuray kadagiti angin iti maysa a lugar. Gapu ta nalinteg ti turongen dagiti agallo-allon a dadakkel a dalluyon, mabalin nga iturong ti managlayag ti barangay iti kayatna a direksion. Ti turongen ti barangay bayat nga agdaliasat wenno subaenna dagiti agallo-allon a dadakkel a dalluyon iti taaw ti pakaammuan ti managlayag no husto met la a direksion ti turturongen ti barangay.

Sigun kadagiti ebidensia, nabaelan dagiti nagkauna a taga Polynesia ti nagpaigiya kadagiti bituen wenno planeta ken puersa ti nakaparsuaan tapno maigiya dagiti barangayda iti rinibu a kilometro a panagdaliasatda. Ngem nupay nalaing dagiti managlayag, awan ti nagkurri kadagiti pamay-anda no awan dagiti naurnos a disenio a nangtarawidwid  kadagiti pagilasinan nga inusarda, kas iti pagsingisingan ken paglennekan dagiti bituen.

Iti napalabas a 2,700 a tawen, pinadayawan ni mammadto nga Isaias ti Naindaklan a Namarsua a ni Jehova a Dios gapu iti kinaurnos a makita iti langit idi insuratna: “Itangadyo dagiti matayo sadi ngato ket kitaenyo. Siasino ti namarsua kadagitoy a banag? Isu Daydiay mangiruruar iti buyotda sigun a mismo iti bilang, isuda amin awaganna sigun a mismo iti nagan. Gapu iti kinaruay iti dinamiko nga enerhia, kasta met a yantangay isu nakired iti pannakabalin, awan uray maysa kadakuada ti mapukpukaw.”​—Isaias 40:26; Salmo 19:1.

Napaltiingan met ti salmista a nagsurat a ti Dios “bilangenna ti dagup dagiti bituen; isuda amin awaganna babaen kadagiti naganda.” (Salmo 147:4) Binigbig dagiti taga Polynesia ti kinaurnos dagiti bituen iti langit ket nabaelanda nga inusar dagitoy iti nasaknap a panagsukisokda iti Taaw Pacifico. Saan aya a daytoy ti mangpaneknek a ti uniberso ket inaramid ti nakasirsirib ken nakaur-urnos a Namarsua?

[Mapa/Dagiti Ladawan iti panid 23]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Fiji

POLYNESIAN TRIANGLE

Hawaii

Samoa

Tonga

New Zealand

Cook Islands

Tahiti

Marquesas Islands

Tuamotu Archipelago

Tubuaï Islands

Easter Island

[Ladawan]

Ti doble ti bagina a barangay a “Hawai‘iloa” ket naaramid idi 1993 babaen kadagiti mas tradisional a material ngem iti kabsatna a barangay a ti “Hokule‘a”

[Credit Line]

Hawai‘iloa iti panid 21 ken 23: © Monte Costa