No Sumipnget ti Agmatuon

BABAEN KADAGITI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ANGOLA KEN ZAMBIA

‘SUMIPNGET ti agmatuon? Imposible!’ nalabit kuna ti dadduma. Saan laeng a posible no di ket mapasamak pay iti sumagmamano a daras iti tunggal dekada​—kada adda naan-anay nga eklipse ti init. Ania ti makagapu nga ageklipse ti init, ken apay a naisangsangayan a buya dayta? Maammuantayo ti sungbat no usigentayo nga umuna ti bulan.

Ammom kadi ti pamay-an ti panagbalbaliw ti langa ti bulan bayat a rikrikusenna ti daga? No adda ti bulan ken ti init iti agsipungto ti langit, makitatayo ti awagantayo a kabus a sumingsingising iti daya bayat a lumlumnek ti init iti laud. Bayat nga aglabas dagiti aldaw, sumingising ti bulan iti adalem a paset ti tunggal rabii, sa in-inut a tumangtangkayag iti tangatang agingga iti ayan ti sumingsingising nga init. Bumasbassit ti malawagan a paset ti bulan, isu nga inton agangay, marasagaysay laengen dayta. No agmalmalem nga adda ti bulan iti tangatang a kadua ti init, mapukaw uray dayta a marasagaysay ket dandani saan a makita ti bulan agraman ti nasipnget a pasetna a sumango iti daga. Maawagan daytoy iti lutuad. Kalpasanna, agbaliw ti proseso, ta umadayo ti bulan manipud iti init ket kamaudiananna, agbalin manen a kabus. Maulit daytoy a siklo iti agarup kada 28 nga aldaw.

Ti lutuad ti mangikeddeng iti eklipse ti init. Masansan a basta ditay mapupuotan a labsanna ti init iti tangatang no aldaw agsipud ta naiduma ti pagrikusanna. Ngem no dadduma, agbibinnatog ti init, ti bulan, ken ti daga. Kalpasanna, ti anniniwan ti bulan ket maibatog iti rabaw ti daga isu a tumaud ti eklipse.

Dagiti eklipse ti init ket resulta ti naisangsangayan a panagkakanaig ti init, bulan, ken daga. Nakadakdakkel ti init. Addaan dayta iti diametro nga agarup 400 a daras a dakdakkel ngem iti bulan. Ngem nakaskasdaaw ta ti init ket agarup 400 a daras nga ad-adayo kadatayo ngem iti bulan. Kas resultana, no kitaentayo, kasla agkadkadakkel ti init ken ti bulan. Isu a no dadduma, ti bulan ket mabalin a kasla naan-anay nga abbonganna ti init.

Tapno mapasamak ti kasta a naan-anay nga eklipse ti init, masapul a saan laeng nga agbibinnatog ti init, ti bulan, ken ti daga no di ket masapul met a kasta ti kasasaadda no ti bulan ket adda iti paset ti pagrikusanna nga asideg iti daga. * Kadagitoy a panawen, ti murdong ti sukog apa nga anniniwan ti bulan ket mangpataud iti kinasipnget iti akikid a paset ti rabaw ti daga.

Iti napasamak a naan-anay nga eklipse idi Hunio 21, 2001, inggat’ 200 a kilometro ti sinaknapan ti anniniwan. Ti desdes ti kinasipnget ket nangrugi idi simmingising ti init iti taaw ti makindaya a kosta ti Abagatan nga America ken limmabas iti Abagatan nga Atlantico, agingga iti dandani lima a minuto a kabayagna. Kalpasan ti ilalabasna iti Angola, Zambia, Zimbabwe, ken Mozambique, nagpatingga dayta idi limnek ti init iti taaw ti makindaya a kosta ti Madagascar. Kitaentayo no kasano a nagparang daytoy naisangsangayan a buya iti langit kadagiti nakapaliiw idiay Angola ken Zambia.

 Panagsagana iti Dayta a Pasamak

Nagagaran unay dagiti propesional a managsirarak, astronomo a pagesmanda ti makipaset, ken adu a sabsabali pay a nagdadarison idiay Africa para iti daytoy kaunaan a naan-anay nga eklipse iti baro a milenio. Tangay ti Lusaka, Zambia, ti kakaisuna a kabesera a siudad a madalanan ti eklipse, adu a sangaili ti napan sadiay tapno paliiwenda dayta.

Nalabit daytoy ti kadakkelan pay laeng a nakaallukoyan dagiti turista a tinagiragsak ti Zambia. Sumagmamano la nga aldaw sakbay ti eklipse, rinibu a sangaili ti nagdadarison idiay Lusaka. Adu a bulan a nasaksakbay dagiti panagsagana. Awanen ti bakante kadagiti otel, pagkaseraan, pagkampuan, ken pribado a pagtaengan, a nagdagusan dagiti nagdadarison a sangaili.

Ti eropuerto ti Lusaka ket nairaman kadagiti lugar a pagbuyaan ti publiko. Dayta a pasamak ket nakita dagiti simmangpet a sangaili iti dayta nga agsapa sada pimmanaw met laeng karabiyanna. Adu a lawas nga inyanunsio dagiti estasion ti telebision ken radio ti mapaspasungad idi a pasamak, ken namin-adu a namakdaarda maipapan kadagiti peggad ti panangperreng iti init. Ad-adu dagiti nailako nga espesial a pangbuya nga antipara ngem iti ninamnama, ket naibus ti adu nga abasto kadagiti tiendaan.

Nupay kasta, ti eklipse ket mapasamak iti kontinente ti Africa, umuna idiay Angola, iti ili ti Sumbe nga adda iti kosta. Sadiay a nakita dagiti nagbuya ti naan-anay nga eklipse a nagpaut iti uppat ken kagudua a minuto, ti kabayagan a nabuya iti takdang.

Adu a bulan sakbayna idiay Luanda, a kabesera a siudad ti Angola, ken iti dadduma pay a dadakkel nga ili, adda dagiti naipaskil a pakaammo maipapan iti eklipse a namakdaar maipapan kadagiti peggadna. Limmabas ti anniniwan ti bulan iti tengnga ti pagilian, isu nga uray kaskasano, nakita ti amin a taga Angola ti dandani naan-anay nga eklipse. Naimatangan idiay Luanda ti 96 a porsiento a pannakaabbong ti init. Inyurnos ti gobierno, babaen ti itutulong dagiti pribado a kompania, ti pannakagatang manipud sabali a pagilian dagiti maibunong a minilion nga espesial nga antipara a salaknib iti makasisirap nga init. Adu ti naipaay a libre kadagiti awanan iti igatang.

Ti sentro ti eklipse idiay Angola ket idiay Sumbe, a masarakan iti napintas ken akikid a kapatagan iti kosta a nagbaetan ti Abagatan nga Atlantico ken makintengnga a bantay ti Angola a patad ti tapawna. Naliklikan ti Sumbe dagiti kakaruan nga enkuentro idiay Angola, isu a nakita dagiti sangaili a di naan-ano ti ili nga addaan iti agarup 25,000 a nadungngo, nainggayyeman, ken naganaygay nga umili. Tapno adda pagdagusan ti amin a sangaili, naisagana dagiti kanayonan a pasilidad para kadagiti turista, ken napapintas dagiti planta ti koriente. Nayurnos ti espesial ken makaisuro a programa maipapan iti eklipse para kadagiti sientista, ministro iti gobierno, ken manangsaranay a taga Angola ken manipud iti dadduma pay a pagilian. Naipasdek ti nagdakkel nga entablado iti igid ti baybay tapno maiparang ti engrande a manglinglingay a programa nga idi pay la a napasamak idiay Sumbe.

Dimtengen ti Segseggaan nga Aldaw

Maysa kadagiti pagimbagan ti panangpaliiw iti eklipse idiay Angola ket saan a matutudo no Hunio. Ngem agasem ti pannakadismayada idi pimmuskol ti ulep idiay Sumbe idi aldaw sakbay ti eklipse! Iti intero a rabii ken iti simmaganad nga agsapa, pimmuskol ti ulep iti ili. Natungday aya ti namnama ti amin a mayat a makakita iti eklipse? Idi dandani agmatuon, simmirnaaten, ket idi umal-aldaw, naariwanasen. Anian a bang-ar! Kasta met laeng ti makapadanag idi a kasasaad idiay Zambia, ta idi pumarbangonen, nakuyem ti langit. Ngem uray sadiay ket immariwanas iti apag-isu nga oras. Denggenyo ti panangiladawan dagiti nakasaksi kadagiti agsasaruno a napasamak.

Angola: “Inkeddengmi a paliiwen ti eklipse manipud iti nangato a disso a sumango iti baybay. Bayat nga umas-asideg ti oras, nagaaripuno ti bunggoy kadagiti aplaya iti ili ken kadagiti nairanta a pagbuyaan iti dayta a pasamak. Idi agmatuonen, idi asidegen a mangrugi ti eklipse, adun ti nangisuot kadagiti mangsalaknib nga antiparada ken rinugiandan a kitaen ti damo a panangabbong ti bulan iti init. Di nagbayag kalpasan ti agmatuon, nangrugin ti eklipse. Babaen kadagiti teleskopio, makitan ti sumagmamano a piglat iti rabaw ti init. Nakita dagiti agbuybuya nga in-inut a naabbongan dagitoy a piglat. Bayat a nagtultuloy ti eklipse, nakadkadlaw ti ilalamiis ti temperatura sa nagbalinen a karkarna ti kolor ti aglawlaw. Kamaudiananna, bayat a naan-anayen a naabbongan ti init babaen ti anniniwan ti bulan, simmipngeten.”

Zambia: “Gapu ta adda idiay Makeni, Lusaka, ti sanga nga opisina dagiti Saksi ni Jehova idiay  Zambia ket nagsayaat a pagbuyaan iti naan-anay nga eklipse ti init. Idi alas 3:07 ti malem, rinugianen ti bulan nga abbongan ti init. In-inut nga adda dagiti anniniwan a nangabbungot kadagiti diding ti pasdek, isu a kunam la no adda agallo-allon a lawag. Limmamiis ti pul-oy ti angin ken awanen ti arimekmek dagiti tumatayab. Nagsaganan a maturog dagiti atap nga animal ta impagarupda no rabiin. Idi alas 3:09 ti malem, sumagmamano a segundo sakbay ti naan-anay nga eklipse, babassit laengen a sinamar ti makita iti maab-abbongan nga init, ket idi agangay maymaysan. Dagitoy a nakaskasdaaw a pasamak ket naammuan kas Baily’s beads ken ti diamond ring. * Simmaganad, kalpasan a nagminaren ti chromosphere, adda makitan a dumerosas-nalabaga a lawag, agingga a naan-anayen a simmipnget!”

Angola: “Adu ti nagamanga ken nagpukkaw gapu iti nakitada a sumilapsilap a diamond ring. Kalpasanna, idi ala 1:48  ti malem iti dayta a lugar, nangrugin ti naan-anay nga eklipse. Nagduduma ti reaksion dagiti tattao. Nakumikom ti dadduma iti panangretrato. Dadduma ti sangsangkagiddan a nangipukkaw iti, ‘Nagbinnatogdan! Nagbinnatogdan! Nagbinnatogdan!’ Ti dadduma ket nagsagawisiw ken nangidir-i met iti siddaawda bayat a simmipnget iti agmatuon. Agparangen iti amin a direksion ti sangamilion ti kapudotna nga atmospera ti init a nangporma iti corona a nanglawlaw iti bulan. Nakitami dagiti immarko a gumilgil-ayab a gas iti aglawlaw ti nangisit a bulan. Pagammuan ta kasla pimmartak ti oras, nalpasen ti naan-anay nga eklipse ken nasilnagan manen ti sikigan ti anniniwan.

“Bayat a nangrugin nga agparang ti init, dagiti piglat ti init a maawagan a sunspot, a datin a naabbongan, ti in-inut a makitan manipud iti kinasipnget bayat nga in-inut a nagparang ti nagtimbukel a sukog ti init.”

Zambia: “Ti naan-anay nga eklipse ditoy ket nagpaut iti 3 a minuto ken 14 a segundo, isu nga adda tiempo a mangutob iti kinanaisangsangayan ti pasamak. Nasipnget, ngem agag-agaw ti sipnget ken lawag iti nagtugmokan ti langit ken daga. Nupay  asul pay laeng ti langit, makitan dagiti planeta a gagangay a di madlaw gapu iti lawag ti init. Kas pagarigan, nalawag a makita ti Jupiter ken Saturn. Nalabit ti naisangsangayan unay nga aspeto ti eklipse ket ti corona nga isu ti makinruar nga atmospera ti init. Kasla dumerosas a puraw ti lawag a nanglawlaw ti nangisit a timbukel. Gapu ta naikuleng dagiti agpalpaliiw, dineskribirda dayta kas ‘talaga a nakaskasdaaw ken nangayed.’ In-inut a simmiasi ti bulan, isu nga ad-addan nga agparang ti init ken nagsinamar manen a nanglawag iti daga. Idi alas 4:28 ti malem, nalpasen ti eklipse!”

Dagiti Masursurotayo Maipapan iti Eklipse

Kalpasanna, adu ti nangibaga a napikapikda iti nakitada. Idiay Angola, imbaga ti maysa a babai a dandani nakasangit. Adda met nangutob maipapan iti kinapintas ti sagut nga impaay ti Dios. Imbaga met ti sabali pay a ti naayat laeng a Namarsua ti makapartuat iti kastoy a buya tapno maapresiar dagiti tattao ti nakaskasdaaw nga init a pagtataudan ti enerhia ti daga.

Nalawag nga adu a tattao idiay Africa ti addaan iti nauneg a panagraem iti Namarsua ken iti Biblia. Bayat a kinasarita dagiti Saksi ni Jehova iti ili ti Sumbe ti sabsabali maipapan iti eklipse ken dinakamatda a maysa laeng daytoy kadagiti nakaskasdaaw nga aramid ni Jehova a Namarsua kadatayo, talaga a naginteres dagiti umili iti dayta a banag. Adu ti naragsakan nga immawat kadagiti baro a magasin a Pagwanawanan a nangilawlawag maipapan kadagitoy a nakaskasdaaw nga aramid.

Daytoy a pasamak iti langit ti nakatulong iti minilion a tattao a manglipat kadagiti parikutda uray iti sumagmamano la a minuto tapno isentroda ti atensionda iti maysa a banag a talaga a makaibuyog ken makapaamanga. Gapu iti pannakakitada kadagiti nalawag a maaramidan ti init a gagangay a di makita, pinanunot ti dadduma ti di makita ngem ad-adda pay a nakaskasdaaw a kinadayag ni Jehova a Dios a Namarsua iti dayta.

[Footnotes]

[Diagram iti panid 21]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

→ →

Init → Bulan ⇨ Nasipnget a paset ⇨ Daga

→ →

[Credit Line]

© 1998 Visual Language

[Dagiti Ladawan iti panid 23]

Baily’s beads

Nagbinnatogdan

Diamond ring

[Credit Line]

Courtesy Juan Carlos Casado, www.skylook.net

[Ladawan iti panid 23]

Dagiti agpalpaliiw iti eklipse idiay Lusaka, Zambia