Panagnaed iti Managibelleng a Kagimongan

AGLAPLAPUSANAN a basura ti ibelleng dagiti tattao kadagiti nabaknang a pagilian. Usigem kas pagarigan ti tinawen a basura ti Estados Unidos. Naikuna a “katupag dayta ti kadagsen ti danum a mabalin a mangpunno ti 68,000 a paglanguyan a nausar iti Olimpiada.” Sumagmamano a tawenen ti napalabas, napattapatta a tinawen a nangpataud ti New York City laeng iti basura nga umdas a manggabur iti nagdakkel a Central Park ti siudad iti kangato nga 4 a metro! *

Awan duadua a naawagan ti Estados Unidos a “pagarigan a mangpakdaar iti dadduma a paset ti lubong” no maipapan iti panagbalinna a “managusar ken managibelleng a kagimongan.” Ngem saan laeng a dayta a pagilian ti kasta ti kasasaadna. Mapattapatta nga iti kada tawen, agibasura met ti tattao iti Alemania iti mabalin a mangpunno iti bagon ti tren nga aggapu iti kabeserana a Berlin, agingga iti kosta ti Africa, nga agarup 1,800 a kilometro ti kaadayona. Sa napattapatta idi a ti kadawyan a pamilia idiay Britania nga uppat ti miembrona ket agibelleng iti papel a katupag iti innem a kayo iti kada tawen.

 Nairaman met dagiti napanglaw a pagilian iti aglaplapusanan a basura. Kinuna ti maysa a magasin ti damdamag: “Ti talaga a dakes a damag ket kaaduan iti 6 a bilion a tattao iti planeta ti mangrugrugi pay la a mangpataud iti nakaad-adu a basura a kas iti E.U. ken iti dadduma pay a nabaknang a pagilian.” Wen, kayatmo man wenno saan, kaaduan kadatayo itatta ket paset ti managibelleng a kagimongan.

Siempre, kanayon nga adda bambanag nga ibelleng ti tattao. Ngem nalaklaka itan a gatangen dagiti de lata ken naikarton a taraon ken tagilako ngem kadagiti napalabas a tawen, isu a makita iti amin a lugar dagiti maibelbelleng a nagkargaan. Immadu met dagiti diario, magasin, polieto ti anunsio, ken dadduma pay a nayimprenta a pakaammo.

Nakapataud met ti industrialisado unay ken nasientipikuan a lubongtayo kadagiti baro a kita ti basura. Kuna ti periodiko nga Aleman a Die Welt nga “agarup siam a milion a lugan ti maibelleng idiay European Union iti kada tawen.” Saan a kaskarina ti mangibelleng kadagitoy. Ti nakarkaro pay a parikut ket, Kasano ti natalged a pannakaibelleng dagiti nuklear wenno kemikal a basura? Idi 1991, naipadamag a “nagabsuonen ti radioaktibo a basura [ti Estados Unidos] ket awan ti permanente a pakaipempenan dayta.” Adda sangamilion a bariles a makapapatay a substansia a temporario kano a naipempen ket kanayon a “posible a mapukaw, matakaw ken mangdadael ti aglawlaw no di umno ti pannakaasikaso dagitoy.” Idi 1999 laeng, agarup 20,000 a negosio ken pasilidad ti gobierno ti nangpataud  iti nasurok nga 40 a milion a tonelada a makadangran a basura.

Maysa pay a makagapu ket ti iyaadu unay ti populasion iti lubong iti napalabas a siglo. No umad-adu ti tattao, umad-adu met ti basura! Ket kaaduan a tattao ti agannayas a maaddaan kadagiti material a banag. Nabiit pay a kinuna ti Worldwatch Institute: “Ad-adu a tagilako ken serbisio ti nausartayo nanipud idi 1950 ngem iti amin a panawen iti historia ti tao.”

Ipapantayon a manmano laeng kadagidiay agnanaed kadagiti nabaknang a pagilian ti mayat a mangidian kadagidiay amin a “tagilako ken serbisio.” Kas pagarigan, panunotem laengen no kasano ti kinalaka ti mapan iti tiendaan ken gumatang iti groseria a naikartonen ket kalpasanna iyawidmo dagitoy a nakasupoten iti papel wenno plastik nga inted ti tiendaan. No kellaat nga awanton ti kasta a moderno a panangikarton, mabigbigto dagiti tattao no kasano a nagpannurayda unay iti dayta. Ket malaksid a nadaldalus, nupay saan a direkta, daytat’ ad-adda a makapasalun-at pay.

Nupay adda dagita a pagimbagan, maseknantay aya nga aglaplapusananen ti basura a patpatauden ti managibelleng a kagimongan iti kaaldawantayo? Wen, ta ti nadumaduma a solusion a nairanta a mangsolbar iti kinaaglaplapusanan ti basura dandani saannan a makissayan ti kaadu ti basura a patauden ti tattao. Ti nakarkaro pay, ita ad-adda a makapadanag ti kababalin ti managibelleng a kagimongan.

[Footnote]

[Ladawan iti panid 4]

Adda dagiti nakaro a parikut iti natalged a pannakaibelleng dagiti makadangran a basura