Panangmatmat iti Lubong

Nagpaiduma nga Orkidia a Naispal Manipud iti Pannakaungawna

Iti 50 a tawen, ti kakaisuna a kita ti orkidia a lady’s-slipper orchid (Cypripedium calceolus) nga agbibiag iti kabakiran ti Britania ket nabantayan iti 24 nga oras tapno malapdan ti pannakaungawna. Ti napintas, granate-ken-duyaw nga orkidia ket tagipatgen unay dagiti tattao idi panagturay ni Reyna Victoria ken kadagiti simmaganad a kaputotan. Isu nga idi dekada ti 1950, dandani naungaw gapu iti kanayon a panagala dagiti tattao, ket maymaysa ti nabati. Inkagumaan dagiti botanista ti makaala kadagiti bukel daytoy a mula ti North Yorkshire, ngem gapu ta manmano nga agsabong, imposible idi nga aramiden ti natural a polinasion. Nupay kasta, idi rugrugi ti 1990, natakuatan dagiti sientista idiay Kew Gardens, London, ti maysa a pamay-an a maawagan micropropagation, a nakatulong kadakuada a mangpadakkel kadagiti baro a mula manipud kadagiti bukel a naala babaen ti manomano a panangpolinasion kadagiti sabong. Kalpasanna, nayakar dagitoy a mula kadagiti gagangay a pagnanaedanda a bato nga apug. Nagbanaganna, 200 agingga iti 300 a lady’s-slipper orchid ti agbibiag itan idiay amianan ti England. Mabalinen a buyaen ti publiko ti maysa a lugar, ngem ti dadduma ket adda pay laeng kadagiti nailimed a lugar tapno sigurado a masalaknibanda, kuna ti The Independent ti London, bayat nga “itultuloy dagiti sientista a pagbalinen dagitoy nga orkidia a naandur kadagiti peste ken fungus.”

 Allergic Kadagiti Tattao

“Adu nga animal ti allergic kadagiti tattao,” kuna ti Aleman a periodiko a Leipziger Volkszeitung. Kas naipadamag sadiay, nabiit pay nga impakaammo ti German Allergy and Asthma Association (DAAB) a “ti pannakipulapolda kadagiti tattao ti makagapu kadagiti gagangay a sintomas ti allergy a kas iti panaggagatel ti kudil wenno kanayon a panagbang-es ti 1 a taraken iti kada 20.” Iti kaaduan a kaso, dagiti makagapu ket dagiti tikkab ti tattao ken ti ibleng dagiti ulmog a mangmangan kadagitoy. No kanayon nga agkudkod wenno dildilan ti maysa a taraken ti dutdotna nupay awan timelna, dayta ti pamalatpatan nga allergic ti taraken kadagiti tattao, ket maysa pay nga ebidensia no sumayaat ti kasasaadna kalpasan a nabalbaliwan ti aglawlawna wenno pimmanaw ti amona. Pakaruen met kano ti taraon ken pollen dagiti allergy kadagiti animal. Kinuna ti DAAB a kadagiti kallabes a tawen, kas pagarigan, immadu dagiti kabalio nga addaan iti hay fever.

Ania ti Makuna a “Pudno a Lalaki”?

“Dagiti lallaki . . . ket kaskasdi a mamati a ti panagbalin a nalaing iti isports, panagaruat kadagiti mabigbigbig nga etiketa a kawes ken saan a nasinged a pannakigayyem ti pagilasinan ti panagbalin a ‘pudno a lalaki,’ idinto ta ti nagaget ket ‘saan a malalaki,’” kuna ti Independent a periodiko ti London. “Raraemen ti lallaki dagiti kaklaseda a dominante, naturay ken masansan nga agsao iti dakes. Dagiti tin-edyer a saan a sumurot iti gagangay a panangiladawan ket agpeggad a maasingan wenno maawagan a binabai.” Idi sinaludsodan ti London University’s Birkbeck College ti babbarito nga agtawen iti 11 agingga iti 14, kadagiti 12 nga eskuelaan idiay London, “imbagada a masansan a mariknada a naiputputongda ken mabutengda a mangyebkas iti kinataoda gapu iti ‘malalaki a tignayda’,” kuna ti periodiko. Kinuna ni propesor Stephen Frosh, a nangidaulo iti panagsirarak: “Kasapulan ti lallaki dagiti makakombinsir a mensahe a ti kinalalaki dina kaipapanan a didan makipagrikna ken medmedanda ti riknada.”

Nababalaw ti Red Cross

Kalpasan unay dagiti iraraut idi Setiembre 11, nagtignay ti American Red Cross, sa nagur-or iti donasion a kuarta ken dara. Agarup $850 a milion a kuarta ti naidonar, ket 180,000 a litro ti dara ti naurnong. Nupay nabiit ti panagur-or, nabannayat ti panagiwaras. “Nabuntog ti American Red Cross a mangiwaras kadagiti pangsaranay a pondo kadagiti pamilia a naapektaran iti iraraut,” kuna ti The Washington Times. “Maus-usar idi dagiti pangsaranay a pondo kadagiti programa nga awan koneksionna iti Setiembre 11,” ket nailatang ti dakkel a pasetna “kadagiti agpaut a masapsapul, kas iti programa a panangikabil iti dara kadagiti pagipempenan a freezer, panangbalakad, ken masakbayan nga iraraut.” Nupay bassit ti nausar iti naurnong a dara ken nagpatinggan ti 42-nga aldaw a kinaepektibona, ti dara “awanen ti serserbina ken masapul a mauramen,” kuna ti artikulo. Impadamag ti media a dagiti mangtartarawidwid iti Red Cross, a masansan a mababalaw, ti nangpadisi iti presidenteda ken impakaammoda idi arinunos ti Enero 2002 a 90 a porsiento kadagiti pondo a naurnong ti maited kadagiti biktima ti didigra agingga inton Setiembre 11, 2002.

Dagiti Makapapatay a Natural a Didigra

“Di kumurang a 25,000 ti natay kadagiti natural a didigra iti intero a lubong idi 2001, nasurok a doble ngem iti napalabas a tawen,” impadamag ti Reuters. Sigun iti kadakkelan iti lubong a manangiserrek manen iti insurance nga isu ti Munich Re, agdagup iti $36 a bilion ti napukaw iti ekonomia​—ad-adu nga amang ngem kadagiti rimsua nanipud iraraut idi Setiembre 11 idiay Estados Unidos. Bagyo ken layus ti dua a kakatlo kadagiti 700 a dadakkel a didigra. Dagiti aglablabes a kasasaad ti paniempo ti makagapu iti agtultuloy a panagbalbaliw ti klima ti daga. “Dagiti uram kadagiti kabakiran ti Australia, layus idiay Brazil ken Turkey, napalalo a panagtudo ti niebe idiay makintengnga ken makin-abagatan a Europa ken bagyo idiay Singapore, a maipagarup idi nga imposible, ket pakakitaan amin a dagiti panagbalbaliw ti klima ket nainaig iti iyaadu dagiti didigra a gapu iti paniempo,” kinuna ti kompania. Kinunana a ti 2001 ti maikadua a kababaraan a tawen nanipud idi nangrugi a mairekord dayta 160 a tawenen ti napalabas. Dagiti ginggined ti kaaduan a nakaigapuan ti ipapatay​—nasurok a 14,000 kadakuada idi Enero laeng, a resulta ti ginggined a napasamak idiay India. No dagupen, rimsua ti 80 a dadakkel a ginggined iti intero a makatawen.

Makaispal iti Biag Dagiti Seat Belt Para Kadagiti Pasahero iti Likud

“Dagiti pasahero iti likud a saan nga ag-seat belt ket maminlima a pagpeggadenda a matay dagiti adda iti sangoda no adda panagdinnungpar,” kuna ti The Guardian ti London. Idi naadal dagiti rekord ti nasurok a 100,000 a naaksidente iti kotse iti las-ud ti lima a tawen idiay Japan, naduktalan dagiti managsirarak idiay University of Tokyo a saan koma a natay ti dandani 80 a porsiento kadagiti naka-seat belt a tsuper ken ti kaabayna no nag-seat belt dagiti pasahero iti likudanda. Iti panagdinnungpar, dagiti pasahero a saan a naka-seat belt ket maipuruak iti kasta unay isu a dakdakkel nga amang ti peggad a madangran ti tsuper ken ti kaabayna wenno mapitpitda pay ketdi nga isut’ pakatayanda. Nupay inkapilitanen ti panag-seat belt idiay Britania nanipud pay idi 1991, naammuan kadagiti surbey nga agarup 40 a porsiento kadagiti adulto sadiay ti saan latta nga ag-seat belt.

Peligro ti Polusion iti Angin iti Asia

“Idiay India, nasurok nga 40,000 a tattao ti matay iti kada tawen gapu iti polusion iti angin,” kuna ti magasin maipapan iti aglawlaw a Down to Earth. Sigun iti panagsukisok nga indauluan ti World Bank ken ti Stockholm Environment Institute, nakarkaro nga amang ti polusion ti angin iti Asia ngem iti Europa ken America no mapagtipon ken pakaigapuan ti ipapatay ti rinibu idiay Seoul, Beijing, Bangkok, Jakarta, ken Manila. Idiay Manila, kas pagarigan, nasurok nga 4,000 a tattao ti matmatay iti kada tawen gapu kadagiti sakit iti aangsan, idinto ta 90,000 ti agsagsagaba iti nakaro a brongkitis. Ad-adu pay ti matmatay idiay Beijing ken Jakarta. Ti problema ket gapu kano iti “panagusar iti saan a de kalidad a fuel a kas iti krudo, saan nga episiente a pamay-an ti panagpataud iti enerhia, panagusar kadagiti karagkarag a lugan ken ti nakaro a trapiko,” kuna ti magasin.

Panagganansia Gapu iti Pannakausar ti Euro

Idi nangrugin a nausar ti euro, ti Iglesia Katolika ti Italia “ginundawayanna ti din pannakausar ti lira tapno iremediona ti bassit a maaw-awatna a donasion,” babaen ti “panangnayonna kadagiti presio,” kuna ti Corriere della Sera. Ti vicario ti Roma ket nangipatulod iti surat iti amin a parokiana a “balbaliwanda ti ‘listaan ti presio.’ Ti kontribusion iti misa nga aggatad laeng idi iti 15,000 a lira, ket 10 itan a euro (19,363 a lira). Ti kangatuan a maikontribusion iti kasar, nga idi ket 450,000 a lira, ket 270 itan a euro (523,000 a lira).” Ngem inyespesipiko ti surat a “daytoy a presio ket para laeng kadagiti agkasar a ‘saan a miembro ti parokia,’ idinto ta kadagiti miembro ti parokia, awan ti masinunuo a gatad ti idonarda, a kas met laeng ti aramidenda kadagiti buniag ken pumpon.” Nupay kasta, problema latta ti papadi idiay Roma ti masansan a pannakakitada nga awan man la ti nagyan dagiti kahon ti koleksion, nalabit a gapu iti “maysa a kita ti kinaagum dagiti miembro, agraman ti ibabassit ti bilang dagiti makimismisa,” kuna ti periodiko.