Balolo​—Naimas a Taraon iti Pacifico

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY FIJI

KAYATMO aya ti taraon a naggapu iti baybay? No kasta, kuyogendakami a mapan iti maysa a bario iti maysa kadagiti isla ti tropikal a Fiji. Asidegen a makipasetkami iti makaparagsak ken karkarna a padaya. Bayat a dumdumngegtayo iti panagtapliak dagiti allon kadagiti pasaplak dagiti bilog, makitatayo ti maysa nga urno iti daga. Maawagan daytoy iti lovo ken nakali dayta iti igid ti baybay. Napasgedan tapno mapabara dagiti napili a naimbag a bato a pakailutuan ti kangrunaan a putahe.

Ngem siasino ngay ti mangyeg iti kangrunaan a putahe? Awan! Basta urayentayo nga umasideg kadatayo. No atapem nga adda karkarna iti daytoy a taraon, hustoka. Ti ur-urayentayo a putahe ket sangaplato nga agkuyamkuyam ken naimas nga igges! Dagitoy lumabbasit-kimmayumanggi (kalakian) ken asul-berde (kabaian) nga igges iti baybay ket maawagan a naimas a taraon iti Pacifico. Ditoy Fiji Islands, daytoy naisangsangayan a putahe ket maawagan iti balolo. *

Maminsan wenno mamindua iti makatawen, iti maysa  agingga iti tallo a rabii kabayatan ti maikatlo a kakapat ti panawen ti panagrikus ti bulan iti daga, sangsangkagrupo a tumpaw iti baybay dagiti igges a balolo. * Saan a naan-anay a maawatan daytoy maipakpakauna a panagbugi, ngem patien dagiti sientista a mabalin a nainaig dayta iti panagbara ti temperatura ti baybay, ti bulan, panagatab ken panagugot, wenno ti naunday a lawag iti agmalem. Dagiti pamay-an ti panangipakpakauna ket pakairamanan ti panangpaliiw iti paniempo, panagsabong ti sumagmamano a mula, ken nadumaduma a kasasaad ti baybay. Itay nabiit pay, adda impakpakauna dagiti biologo iti taaw maipapan kadagiti balolo a naibasar iti nadumaduma a sukog ti bulan ken ti Metoniko a siklo, wenno siklo ti bulan. *

Agsublitayo iti purok. Ti uni dagiti agkankanta nga ak-akompaniaran ti adu nga ukulele ken gitara ket masinga gapu iti anunsio nga agtatapawen dagiti igges. Surotentayo dagiti lallaki, babbai, ken ubbing nga agturong iti baknad. Ti dadduma ket nagbidang iti natayengteng nga isulu (maibidang a kawes ti lallaki ken babbai) ken ti napintas a salusalu (nabanglo a sabong a naaramid a kuentas). Karkarna man ti panagkawes dagitoy a tattao iti napintas, idinto ta tumapogda iti taaw.

Inkeddeng ti dadduma nga agtalinaedda iti bilog bayat a makipasetda iti daytoy a pasken. Nupay kasta, makikaduatayo iti grupo a tumapog tapno agsagap. Di agbayag, pagassikettayon ti nabara a danum iti tropiko. Pagammuan ta madlawtayo a nalikmuttayon kadagiti tumtumpaw a rinibu nga igges!

Maragsakantayo itan a makipaset iti maawagan a “maysa kadagiti karkarna unay a pagsidsiddaawan iti natural a pakasaritaan ti Abagatan a Pacifico.” Ipakat dagiti magagaran a makipaset ti tunggal pamuspusan a mapanunotda tapno matiliwda dagiti agkuyamkuyam a parsua. Agusarda kadagiti timba, pino nga iket, moskitero, nalaga a bulong ti niog ken uray pay dagiti mismo nga imada. Adda sangaili a nakapaliiw iti maysa a lalaki a taga Fiji a napuskol ken kingki ti buokna. Insagapna ti ulona kadagiti agkuyamkuyam nga igges sana inwagsak iti maysa a bilog dagiti naisalat iti buokna! Ti dadduma a magagaran a makipaset ket ramramanandan a dagus dayta, ket makitam nga im-imasenda ti agngalngal bayat nga agsagsagapda.

Kasla nagbiit a nangrugi daytoy nakaskasdaaw a buya ket ita, nalpasen dayta. Uray ta addanto manen inton umay a tawen. Inkeddengmi ti saan pay laeng a mangan iti di naluto nga igges, ngem makipangantayo kadagiti gagayyemtayo iti takdang iti damo a panangramantayo iti daytoy naimas a taraon iti Pacifico, a kaad-adaw manipud iti urno iti daga. Ti balolo ket nabaknang kadagiti bitamina ken mineral. Mabalin met nga ilingta, iyurno, wenno iprito. Apaman a maluto, saan a mabangles uray makalawas wenno nasurok pay. Ngem aminenmi a saan a magustuan ti amin ti kinalang-esna.

Orasen tapno agawidtayo ket agyamantayo kadagiti nangpasangbay kadatayo iti dayta a bario gapu iti nainkasigudan a nabara a kinamanagpadagusda. Bayat a mennamennaentayo dagiti timpaw nga igges a balolo, ti maipakpakauna a panawenda, ken ti panagpannuray ti amin a sibibiag a banag iti maysa ken maysa iti baknad, agsiddaawtayo iti Namarsua kadagita a nadumaduma a siklo ti biag.​—Apocalipsis 4:11.

No planoyo ti agpasiar ditoy Fiji Islands, mabalin a kayatyonto a ramanan ti sample a putahe dagitoy naimas nga igges a polychaete. Iti kasumbangirna, mabalin a kayatyonto ti agbalon iti pangaldaw! Aniaman ti kayatyo, sigurado a masiertoyo nga inton tiempo dagiti balolo, agur-urayto dagiti taga isla iti tumpaw a naisangsangayan a naimas a taraon iti Pacifico.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 11]

Agpayso Aya a Mangmanganda Kadagiti Igges?

Mabalin nga agpadpada a masdaaw ken mabang-aranka no maammuam a daytoy karkarna a panagsagap ket saan a talaga a kasta. Amirisem no apay.

Ti seksion iti ipus dagiti igges a balolo ket insigida nga agbalbaliw ken nagbiit nga agbalin a paspaset ti bagi a mausar iti panagpaadu. Maawagan dagitoy iti epitoke ken aglaonda kadagiti selula ti sekso a maawagan iti gamete. Ti seksion iti ipus a kompleto kadagiti mata ken kasla gaud a saka ket sumina manipud iti igges ken tumpaw iti baybay. No saan a sagapen ti mabisin a tao wenno animal nga agnanaed iti taaw, bumtak dagiti marunaw nga ukisda, isu a rummuar dagiti itlog ken semilia para iti nagsayaat ti pannakaiplanona a “naiparna” a panagsabetda. Ti nagadu a bilang ti mangipasigurado nga umdas ti mapertilisado, uray no adu ti mapukaw gapu ta kanen ti tao ken animal. Dagidiay makalasat nga igges a siwayawaya nga aglanglangoy ket makasarakto iti maitutop a korales a pagnaedanda tapno mangrugi ti siklo ti panagbiagda.

Isu a no mangmangantayo iti balolo, kankanentayo laeng dagiti seksion iti ipus dagiti igges nga agbibiag pay laeng iti baknad.

[Picture Credit Lines iti panid 10]

Ngato: Sekove Bigitibau; kannigid, tengnga, ken panid 11: Paul Geraghty