Ti Misterioso a Panagatab ken Panagati ti Evripos

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY GRECIA

ITI makindaya a deppaar ti Grecia, iti asideg ti siudad ti Khalkís, adda strait, wenno akikid a baybay nga agayus iti dua a dakkel a baybay, a mangbingay iti kangrunaan a paset ti pagilian manipud iti isla ti Évvoia. Daytoy ti pagayusan ti Evripos. Walo a kilometro ti kaatiddogna ken agsasabali ti kaakabana. No dadduma, 1.6 a kilometro ken iti dadduma a paset, 40 a metro laeng dayta. Iti kaababawan, 6 a metro laeng ti kaadalemna. Ti nagan nga Evripos, a “Napegges nga Agus” ti kayuloganna, ket maitutop unay a mangdeskribir iti sagpaminsan a napegges a panagayus ti danum iti daytoy a pagayusan, a masansan a makadanon iti dandani 20 a kilometro iti kada oras. Nupay kasta, karkarna ta iti dadduma nga aldaw, kasla agatras ken nabannayat ti panagayusna, wenno mabalin pay ketdi a mamimpinsan nga agsardeng! Adu a sangaili idiay Khalkís ti mapan iti bassit a rangtay iti pagayusan tapno paliiwenda daytoy karkarna a pasamak a panagatab ken panagati.

Rumsua ti panagatab ken panagati gapu iti puersa iti init ken bulan kadagiti baybay ditoy daga. Gapu iti dayta, agbalbaliw ti panagatab ken panagati sigun iti posision ti daga a mainaig iti init ken bulan. No lutuad, ti init ken ti bulan ket kadeppaar met la ti daga. No kabus, ti daga ket adda iti nagbaetan ti init ken bulan. Kadagita a kasasaad, ti init ken bulan ket aggiddan a mangpataud iti puersa isu a rumsua ti kakaruan a panagatab.

Gagangay a mamindua nga agatab ken agati ti pagayusan ti Evripos iti agarup kada 24 nga oras. Innem nga oras ken 13 a minuto nga agayus iti maysa a direksion, agsardeng biit, ket kalpasanna, agbaliw ti turongenna ken agayus iti sabali a direksion. Kastoy ti regular a mapasamak iti 23 wenno 24 nga aldaw ti lunar a bulan. Nupay kasta, kabayatan ti maudi nga uppat wenno lima nga aldaw ti bulan, adda dagiti karkarna a mapasamak. Iti sumagmamano nga aldaw, mabalin a maymaysa a direksion ti pagayusanna. No dadduma, mabalin a mamin-14 a daras nga agbaliw ti pagayusanna!

Dagiti Panangikagumaan a Mangilawlawag iti Karkarna a Pasamak

Rinibu a tawenen a masmasdaaw dagiti agpalpaliiw iti karkarna a mapasamak iti Evripos. Sigun iti nalatak a tradision, nalmes ditoy ni Aristotle idi maikapat a siglo K.K.P., idi timpuak iti daytoy a pagayusan gapu ta dina marisut ti burburtia maipapan iti panagatab ken panagati. Ngem ti kinaagpaysuanna, imbes a  nalmes, inkagumaanna nga ilawlawag ti burburtia maipapan iti panagatab ken panagati. Iti libro a pinutarna a napauluan iti Meteorologica, kastoy ti insuratna: “Kasla agayus ti baybay iti akikid a pagayusan gapu iti aglawlaw a takdang. Agayus dayta manipud iti basbassit a baybay agingga iti dakdakkel a baybay gapu iti panagdayyeg ti daga.” Napagkamalian ni Aristotle nga agdayyeg ti daga a mismo gapu kadagiti dalluyon ti baybay ken gapu iti masansan a panagginggined dayta a lugar. Agarup maysa a siglo kalpasanna, naamiris ti maysa a Griego nga astronomo a ni Eratosthenes nga “iti agsinnumbangir [ti pagayusan] nadumaduma ti kaadalem ti baybay.” Impagarupna a nadumaduma ti panagayus dayta gapu ta nagduma ti kangato ti agsinnumbangir a takdang iti akikid a baybay nga agayus iti dua a dakkel a baybay.

Agingga ita, saan pay a naan-anay a maawatan ti saan a regular a panagatab ken panagati ti Evripos. Ngem kasla nalawag a ti regular a panagayusna ket gapu iti nagdumaan ti kaadalem ti danum iti dua a pungto ti pagayusan. Gapu iti daytoy, dagus nga agayus ti danum manipud iti nangatngato a disso agingga iti nababbaba a disso. Mabalin nga agingga iti 40 a sentimetro ti nagdumaanna ket makita dayta manipud iti rangtay ti Khalkís.

Apay nga Adda Nagdumaanna?

Kasano a mailawlawag ti nagdumaan ti kaadalem ti danum? Ti agus nga aggapu iti makindaya a Mediteraneo ket agbingay iti dua a waig no makadanon idiay Évvoia Island. Ti makinlaud a waig ket agayus iti makin-abagatan a pungto ti pagayusan. Nupay kasta, ti makindaya a waig ket masapul a manglikaw iti intero nga isla sakbay a sumrek iti pagayusan manipud iti amianan. Gapu iti daytoy at-atiddog a ruta, agarup maysa nga oras ken 15 a minuto a maladaw ti idadanon ti makindaya a waig idiay Evripos. Kadagitoy a kasasaad, mabalin a nangatngato nga amang ti patar ti baybay ken ti puersa ti danum iti maysa a bangir ti pagayusan ngem iti kasumbangirna. Ti kanayonan a puersa ti danum ti mangpapigsa iti regular a panagatab ken panagati dagiti agus nga agturong iti Evripos.

Ngem dagiti ngay saan a regular nga agus? Kabayatan ti umuna ken maudi a kakapat ti bulan, ti grabidad ti init subaenna ti grabidad ti bulan imbes a pabilgenna dayta. Bayat a ti bulan pataudenna ti panagati, ti puersa ti init ti mangpataud iti panagatab. Kas resultana, bassit ti nagdumaan dagiti patar ti baybay iti makin-amianan ken makin-abagatan a pungto ti pagayusan kadagitoy a panawen. Isu a saan unay a napegges ti agus. No dadduma, gapu iti angin, naan-anay nga agbaliw ken sumardeng ti agus.

Siempre, ad-adu pay ti mabalin a mailawlawag maipapan iti daytoy makapainteres ken misterioso a mapasamak kadagiti agus. No agpasiarkanto ditoy Grecia, mapanka idiay Évvoia ket paliiwem a mismo ti karkarna a panagatab ken panagati ti Evripos!

[Dagiti Mapa iti panid 12, 13]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

BAYBAY MEDITERANEO

BAYBAY AEGEANO

ÉVVOIA

Khalkís

Ti Strait ti Evriposi 

GREECE

ATHENS

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ladawan iti panid 13]

Ladawan ti Strait ti Evripos a naretrato manipud iti tangatang