Vanilla​—Rekado a Nabayagen ti Pakasaritaanna

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY MEXICO

DAYTAT’ pinanaganan dagiti Aztec iti tlilxochitl, wenno “nangisit a sabong” gapu iti kolor ti napreserba a bungana. Nagusarda iti vanilla a pangpananam iti naaramid iti kakaw nga inumen a xocoatl, wenno tsokolate. Kasta kano ti indasar ni Montezuma nga emperador dagiti Aztec ditoy Mexico iti Español a manangparmek a ni Hernán Cortés idi 1520. Kalpasanna, nangyawid ni Cortés iti bunga ti kakaw ken vanilla idiay Europa. Limmatak ken nagbalin nga uso ti napudot a tsokolate a nalaokan iti vanilla kadagiti naarian a sangakabbalayan ti Europa, ngem idi laeng 1602 nga insingasing ni Hugh Morgan, a parmasiutiko ni Reyna Elizabeth I, ti pannakailaok ti vanilla iti dadduma pay a banag. Kalpasanna idi dekada ti 1700, nangrugin a nailaok ti vanilla kadagiti naingel nga inumen, sigarilio, ken bangbanglo.

Nupay kasta, nabayagen sakbay pay a nangrugi ti Imperio dagiti Aztec, agmulmula, agap-apit, ken agprespreserban dagiti Totonac Indian iti Veracruz, Mexico kadagiti bukel ti vanilla. * Idi laeng rugrugi ti dekada ti 1800 a naipan ti mula a vanilla idiay Europa tapno maimula ket manipud sadiay, naipan dagitoy kadagiti isla iti Taaw Indiano. Ngem saan a nagballigi ti panggep dagiti agmulmula a pagbungaen daytoy gapu ta awan ti klase dagiti uyokan a maawagan iti Melipona a natural a mangaramid iti polinasion. Isu a binukbukodan idi ti Mexico ti agnegosio iti vanilla nanipud idi maika-16 a siglo agingga idi maika-19 a siglo. Idi 1841, ni Edmond Albius, a dati nga adipen iti isla ti Réunion a kolonia ti Francia, ket naan-anay a nagballigi a nangaramid iti praktikal a manomano a polinasion kadagiti sabong tapno agbunga dagitoy. Dayta ti gapuna a naimula ti vanilla iti ruar ti Mexico para iti komersial a panggep. Ita, dagiti dati nga isla a kolonia ti Francia, a kas iti Réunion ken ti Comoros ti kangrunaan nga agpatpataud iti vanilla ket ti Madagascar ti kaaduan ti mapagbungana.

Panagmula iti Vanilla

Kinapudnona, ti bunga ti vanilla ket bunga ti maysa nga orkidia. Ti orkidia a vanilla ket maysa kadagiti 20,000 a kita ti orkidia a naimas ti bungada. Ti mula ket maysa a lanut nga agkasapulan iti pagkalatkatan ken linong. Gagangay nga agkalatkat dayta iti kaykayo kadagiti kanayon a matuduan ken tropikal a bakir iti kapatagan. Ditoy Mexico, agus-usar dagiti tradisional a plantasion kadagiti katutubo a mula a kas iti pichoco kas pagkalatkatan, ngem itay nabiit, maus-usaren dagiti puon ti naranghita para iti daytoy a panggep ket medio agkurri met.

Agsabong ti orkidia a vanilla iti kasla allid ken rinaay a berde-duyaw. Agukrad ti tunggal sabong iti sumagmamano la nga oras maminsan iti makatawen. Makaay-ayo a buyaen dagiti Totonac Indian a mangar-aramid iti delikado a polinasion kadagiti sabong. Sumagmamano laeng ti aramidenda a polinasion iti tunggal rinaay tapno saan a magagara ti mula, a mabalin a mangpakapuy ken mamagbalin iti dayta a nalaklaka a makaptan iti sakit. Manomano ti pannakaburas dagiti kasla bitsuelas a bungana nga addaan kadagiti babassit a bukel, nga innem agingga iti siam a bulan kalpasanna, sakbay a naan-anay a maluomda.

Ti Proseso ti Panangpreserba

Makapainteres ta awan raman wenno ayamuom dagiti kappuros a bunga ti vanilla. Masapul a maipasidong dagitoy iti nabayag a proseso ti panangpreserba tapno rummuar ti vanillin agraman ti nagpaiduma nga ayamuom ken ramanna. Gapu iti daytoy a proseso ken ti manomano a panangaramid iti polinasion, ti vanilla ket maysa kadagiti kanginaan a rekado. Ditoy Mexico, ti tradisional a proseso ti panangpreserba ramanenna ti panangiwaras kadagiti bunga kadagiti natayengteng nga ules sa maibilag dagitoy para iti damo a panangpagango. Mas gagangay itan a maipagango dagitoy kadagiti pugon. Kalpasanna, maikabil ti vanilla kadagiti espesial a kahon a nabalkut iti ules ken esteras, wenno ikamen, tapno agagneb. Sumaganad, mamin-adu a maipagango ken mapagagneb iti sumagmamano nga aldaw agingga nga agbalin a natayengteng a kolor tsokolaten dagiti bunga. Kalpasanna, maipisok dagitoy kadagiti mangpaagneb a kahon wenno iti papag a naarpawan iti papel parafinado, wenno wax paper, tapno in-inut nga agmaga sigun iti temperatura ti aglawlaw iti unos ti 45 nga aldaw. Inton agangay, makondision dagitoy iti agarup tallo a bulan kadagiti serrado a pagkargaan tapno tumaud ti naingel nga ayamuomda. No kasta, talaga a narigat a proyekto ti panangpataud iti vanilla.

 Natural Wenno Artipisial a Vanilla?

Mapatpataud met ti vanillin iti sintetiko a pamay-an manipud iti dadduma pay a produkto ti ngula ti kayo. Nalabit masdaawka no basaem ti etiketa dagiti produkto a maipagarup a naaramid iti vanilla. Idiay Estados Unidos, kas pagarigan, nupay naaramid iti puro a vanilla ken/wenno bunga ti vanilla ti sorbetes nga addaan iti etiketa a “vanilla,” mabalin nga aglaon iti agingga iti 42 a porsiento nga artipisial a pangpananam ti sorbetes a “vanilla ti ramanna” idinto ta ti sorbetes a ti etiketana ket “artipisial ti ramanna” ti aglaon kadagiti artipisial laeng a pangpananam. Ngem kas paneknekan dagiti eksperto iti raman dagiti taraon ken inumen, awan ti maipadis iti raman ti pudno a vanilla.

Nupay saanen a ti Mexico ti kangrunaan nga agpatpataud iti vanilla gapu ta naapektaran ti pannakapataudna kadagiti banag a kas iti pannakadadael dagiti napuskol a kabakiran iti kosta ken ti nabiit pay a panaglayus, kaskasdi nga addaan dayta iti napateg a gameng​—dagiti orkidia nga agbunga iti vanilla. * Ti vanilla ti Mexico, sigun iti tradision, ket maibilang a nasaysayaat nga amang ti ayamuom ken ramanna. Kasla umanamong dagiti turista, yantangay masansan a mapanda kadagiti tiendaan iti ketegan ti Mexico ken iti adu a paglakuan kadagiti di mapatawan iti buis a produkto kadagiti eropuerto ti Mexico tapno gumatangda iti tubbog ti natural a vanilla iti nalaka laeng a presio. Inton manganka manen iti sorbetes a naaramid iti natural a vanilla, panunotem ti nabayagen a pakasaritaanna, ken ti trabaho a nainaig iti pannakapataudna, tapno matagiragsakmo ti ramanna!

[Footnotes]

[Dagiti Ladawan iti panid 15]

Maysa a Totonac Indian a mangar-aramid iti polinasion kadagiti sabong (kannigid) ken panangpili kadagiti bukel ti vanilla kalpasan ti proseso ti panangpreserba (kannawan). Ti orkidia a vanilla (baba)

[Credit Line]

Copyright Fulvio Eccardi/vsual.com