Papanan ti Danum?

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY AUSTRALIA

NATARANTAAK idi damo! Ngamin, adda dapuen a likido a pimsuak iti abut a pagayusan ti danum iti suelo ti baniok. Posible a pagbalinenna ti apartmentko a nabuyok nga aluguog. Dagus a nangayabak iti tubero a tumulong. Bayat a nadismayaak unay nga agur-uray, nga uray la nga agnernerbiosak ken in-inut a marusrusepen dagiti mediasko, pinampanunotko, ‘Naggapuan amin dayta a danum?’

Bayat a siaanus nga inikkat ti tubero ti nagbará iti pagayusan ti danum iti suelo, inlawlawagna: “Agus-usar ti ordinario a taga siudad iti 200 agingga iti 400 a litro [50 agingga iti 100 a galon] a danum iti kada aldaw. Para iti tunggal lalaki, babai, ken ubing, agarup 100,000 a litro [25,000 a galon] iti kada tawen ti mayayus iti kanal.” Dinamagko: “Kasano a mausarko ti kasta kaadu a danum? Sigurado a diak in-inumen dayta!” “Saan,” kinunana, “ngem iti kada aldaw, agbuyat wenno agdiguska, usarem ti inidoro, ken nalabit ti washing machine wenno dishwasher. Kadagitoy ken iti dadduma pay a pamay-an gapu iti moderno nga estilo ti panagbiag, mamindua nga ad-adu a danum ti us-usarentayo ngem iti inusar idi dagiti apongtayo.” Simmiplot a dagus iti panunotko ti saludsod a, ‘Papanan amin dayta a danum?’

Naduktalak a ti danum nga ibellengtayo iti kada aldaw ket madalusan iti naiduma unay a pamay-an sigun iti pagilian wenno siudad a pagnanaedantayo. Iti dadduma a pagilian, peligroso unay nga isyu daytoy. (Kitaem dagiti kahon iti panid 27.) Kaduaendak nga agpasiar iti planta a mangdalus iti narugit a danum iti lugarmi ket sika a mismo ti mangammo no papanan ti danum ken no apay a rumbeng nga agpanunotka a naimbag sakbay nga adda iyanudmo iti kanal, wenno inidoro, sadinoman ti pagnanaedam.

Iti Planta a Mangdalus iti Narugit a Danum

Ammok a pampanunotem a saan a makaay-ayo a pagpasiaran ti planta a mangdalus iti narugit a danum. Umanamongak. Ngem agpannuray ti kaaduan kadatayo iti kasta a planta tapno saan a malapunos ti siudadtayo iti mismo a basurana​—isu nga addaantay amin iti rebbengen a tumulong tapno mayat ti panagandar dagitoy a planta. Mapantayo iti kangrunaan a planta a mangdalus idiay Malabar, iti abagatan laeng ti nalatak a Sydney Harbor. Kasano a makadanon iti dayta a planta ti danum nga aggapu iti baniok?

No usarek ti inidoro, agdigusak, wenno ibellengko ti danum iti lababo, agayus ti danum iti planta a mangdalus iti narugit a danum. Kalpasan ti panagayusna iti 50 a kilometro, maitipon daytoy iti 480 a milion a litro iti kada aldaw nga agayus iti planta a mangdalus​—a katupag iti kada minuto ti kaadu ti danum a kasapulan a mangpunno iti dua a paglanguyan para iti Olimpiada.

Iti panangilawlawagna no apay a saan a naalas a buyaen ken angoten daytoy planta a mangdalus, kinuna kaniak ni Ross, ti community liaison officer ti planta: “Ti kadakkelan a paset ti planta ket naikali iti uneg ti daga. Gapu iti dayta, makagun-odkami kadagiti gas ken maiturongmi dagitoy kadagiti air scrubber (naintar a nagdadakkel ken sukog banga a simburio), a mangikkat iti nabuyok nga angot. Kalpasanna, ti nadalusan nga angin ket mairuar iti atmospera. Nupay ti planta ket nalikmut  iti rinibu a balbalay, agarup sangapulo laeng ti agreklamo kaniak iti kada tawen gapu kadagiti parikut maipapan iti nabuyok nga angot.” Di maliklikan a ti simmaganad a nangipanan kadakami ni Ross ket ti pagtataudan dagidiay a “nabuyok nga angot.”

Ania ti Narugit a Danum?

Bayat nga immulogkami iti naun-uneg a paset ti planta, kinuna kadakami ti giyami: “Ti narugit a danum ket 99.9 a porsiento a danum agraman ti ibleng ti tao, dagiti kemikal, ken nadumaduma pay a babassit a banag. Ti narugit a danum a naurnong manipud iti balbalay ken industria iti intero a 55,000 nga ektaria [130,000 nga akre] a lugar, a nagayus iti 20,000 a kilometro [12,000 a milia] a tubo, ket mapan iti planta a dua a metro [6 a pie] ti kaunegna manipud iti patar ti baybay. Manipud dita, lumasat iti nadumaduma a pagsagat kadagiti rigis, bato, papel, ken plastik. Sumaganad, iti  pagkargaan iti graba, ti organiko a banag ket tumpaw iti danum gapu kadagiti tarabutab, idinto ta agarinsaed dagiti nadagdagsen a graba. Maurnong amin daytoy saan nga organiko a basura sa maipan iti pagtambakan. Mabomba ti nabatbati a narugit a danum manipud iti 15 a metro [50 a pie] sa maipan kadagiti tangke ti lan-ak.”

Saklawen dagitoy a tangke ti lugar a kas iti kalawa ti tay-ak a pagay-ayaman iti soccer, ket ditoy a maamirismo a talaga a kasta unay ti reklamo ti sangakaarrubaan no saan unay nga epektibo ti sistema a mangdalus iti angin. Bayat nga in-inut nga agayus ti danum kadagiti tangke, tumpaw ken maikkat ti lana ken grasa. Agarinsaed dagiti pino a solido, a maawagan iti pitak, ket karasen dagiti dadakkel a mekanikal a tadem ti arinsaed agingga iti disso a pakabombaanna tapno ad-adda pay a madalusan.

Ti naproseso a narugit a danum ket agayus iti baybay babaen ti usok iti uneg ti daga a 3 a kilometro ti kaatiddogna. Sadiay nga agluab ti danum agingga iti lansad ti taaw ken agsalnap iti baybay, 60-80 a metro iti baba dagiti allon. Ti napigsa nga agus iti kosta ti mangiwaras iti narugit a danum, ket ti natural a panangdis-impekta ti asin ti mangiringpas iti proseso a panangdalus. Ti pitak a nabatbati iti planta a pagdalusan ket maibomba iti dadakkel a tangke a maawagan iti anaerobic digester wenno dagiti tangke a mangrunaw kadagiti nabiag a banag nupay awan ti oksihena. Kadagitoy a runawen dagiti mikroorganismo ti organiko a banag a pagbalinenda a methane gas ken pitak a saan nga agbalbaliw ti kemikal a pakabuklanna.

Agbalin a Daga ti Pitak

Nabang-aranak unay idi sinurotko ni Ross nga agsubli iti ngato a nakalang-abak iti presko nga angin, ket immulikami iti ngatuen ti maysa kadagiti nairut ti pannakaserrana a tangke ti pitak. Kinuna: “Ti methane a patauden dagiti mikroorganismo ket mausar a mangpaandar kadagiti generator ti koriente ken mangsuplay iti nasurok nga 60 a porsiento ti koriente a mangpaandar iti planta. Madis-impekta ti pitak a saan nga agbalbaliw ti kemikal a pakabuklanna, ken manayonan iti apug, ket agbalin nga adu ti pakausaranna a material a nabaknang kadagiti sustansia ti mula a maawagan iti biosolid. Ti Malabar Sewage Treatment Plant laeng ket agpataud iti 40,000 a tonelada a biosolid iti kada tawen. Sangapulo a tawenen ti napalabas, ti saan a nadalusan a pitak ket maipisok iti incinerator wenno maibasura iti taaw; ngem ita ad-addan a makagunggona ti pakausaran daytoy a gameng.”

Inikkannak ni Ross iti broshur a nangilawlawag iti kastoy: “Dagiti kabakiran iti [New South Wales] ti pakakitaan ti 20 agingga iti 35 a porsiento nga irarang-ay kalpasan a nausar dagiti biosolid.” Kunana pay a kadagiti agtubtubo a ‘trigo a naabunuan iti biosolid, immadu ti apit inggat’ 70 a porsiento.’ Nadlawko a dagiti nagbalin a guano a biosolid ket natalged itan a pangganaganko kadagiti masetas iti mismo a paraangak.

Nalaka a Malipatan ti Saan a Makita?

Idi nagpatingga ti panagpasiarmi, impalagip kaniak ti giyami a ti panangibelleng iti pintura, pestisidio, agas, wenno lana iti kanal ket mabalin a pakatayan dagiti adda iti planta a mikroorganismo a mangdalus iti danum isu a madadael ti proseso a panag-recycle. Inggunamgunamna a ‘dagiti lana ken taba ti in-inut a mangbarbarà kadagiti tubo a kas iti panangbaràda kadagiti mismo nga arteriatayo, ken saan a mapukaw dagiti maibebelleng a diaper, lupot ken plastik a maipaanud iti kasilias. Imbes ketdi, agbarà dagitoy kadagiti tubo.’ Kas iti nasursurok, mabalin a saanmonton a makita ti inyanudmo a basura, ngem inton maurnong ti danum ken agsubli iti kanal, malagipmonto manen dagiti imbasuram. Isu nga inton sumaganad nga agdiguska, usarem ti inidoro, wenno ti lababo, laglagipem no papanan ti danum.

[Kahon/Ladawan iti panid 25]

Agbalin a Danum nga Inumen ti Dati a Narugit a Danum

Ti sumagmamano a milion nga umili ti Orange County​—maysa a lugar a manmano a matuduan idiay California, Estados Unidos​—ti agnumnumar iti moderno a solusion ti parikut maipapan kadagiti narugit a danum. Imbes a minilion a galon a narugit a danum ti direkta a maibelleng iti taaw iti kada aldaw, kaaduan ti maisubli iti suplay a danum. Iti adun a tawen, daytoy naisangsangayan a gapuanan ket inaramiden ti maysa a planta a mangdaldalus iti narugit a danum. Kalpasan ti umuna a panangdalus, ti narugit a danum ket maipasidong iti maikadua ken maikatlo a panangdalus. Ramanen daytoy ti panamagbalin iti danum a puro tapno agbalin a nadalus a kas iti gagangay nga inumen. Kalpasanna, mailaok dayta iti danum iti uneg ti bubon ken agayus iti labneng iti uneg ti daga. Sadiay a sukatanna ti danum iti labneng nga adda iti uneg ti daga ken lapdanna ti iyaagsep ti naapgad a danum ken ti panangdadael daytoy iti pagurnongan iti danum iti uneg ti daga. Agingga iti 75 a porsiento iti amin a danum a kasapulan ti distrito ket aggapu iti daytoy a suplay manipud iti uneg ti daga.

[Kahon iti panid 27]

Lima a Pamay-an Tapno Makasalimetmetka iti Danum

◼ Sukatam dagiti agub-ubo a washer​—ti agtedted a gripo sayangenna ti 7,000 a litro iti kada tawen.

◼ Siertuem a saan nga agubo ti kasiliasmo​—mabalin a sayangenna ti 16,000 a litro iti kada tawen.

◼ Mangikabitka iti shower a makasalimetmet iti danum. Ti pangkaaduan a shower ket mangiruar iti 18 a litro iti kada minuto; ti shower a nabannayat ti iruarna a danum ket mangiruar iti 9 a litro iti kada minuto. Ti maysa a pamilia a buklen ti uppat a miembro ket makasalimetmet iti agingga iti 80,000 a litro iti kada tawen.

◼ No addaanka iti dua ti maaramidanna nga inidoro, usarem ti half-flush button no maitutop​—makasalimetmet daytoy iti nasurok a 36,000 a litro iti kada tawen para iti pamilia a buklen ti uppat a miembro.

◼ Mangikabitka iti aerator kadagiti gripom​—saan unay a nangina dagitoy ken kagudua ti makissay iti agayus a danum a di maksayan ti praktikal a pakausaranna.

[Kahon iti panid 27]

Sangalubongan a Krisis a Nainaig iti Narugit a Danum

“Nasurok a 1.2 a bilion a tattao ti saan pay la a makagun-od iti nadalus a mainum a danum idinto ta 2.9 a bilion ti saan a makagun-od iti serbisio dagiti pasilidad nga agkolekta ken agproseso iti basura, isu nga iti kada tawen, 5 a milion a tattao, a kaaduanna ti ubbing, ti makaptan kadagiti sakit a maalada iti danum.”​—Ti Maikadua a Sangalubongan a Miting Maipapan iti Danum a naangay idiay The Hague idiay Netherlands.

[Diagram/Dagiti Ladawan iti panid 26]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Ti Proseso ti Pannakadalus ti Narugit a Danum Idiay Malabar (Napasimple a buya)

1. Ti narugit a danum ket sumrek iti planta

2. Panangsagat

3. Pagkargaan iti graba

4. Maipan iti pagtambakan

5. Dagiti tangke ti arinsaed

6. Maiturong iti taaw

7. Mangrunaw kadagiti nabiag a banag nupay awan ti oksihena

8. Generator ti koriente

9. Tangke dagiti maipempen a biosolid

[Dagiti Ladawan]

Dagiti tangke a mangrunaw kadagiti nabiag a banag nupay awan ti oksihena pagbalinenda a ganagan ken methane gas ti pitak

Mauram ti methane gas tapno agbalin a koriente