Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Kasapulak Aya ti Cell Phone?

“Masuron ken mariknak a saanak unay a natalged no diak maitugot ti cell phone-ko.”​—Akiko. *

LUMATLATAK dagiti cell phone iti adu a pagilian. Nalaka nga usaren dagitoy. Maawagandaka dagiti gagayyem ken dadakkelmo iti aniaman nga oras ken lugar​—ken kasta met laeng ti maaramidan kadakuada. Kadagiti dadduma a modelo, mabalinmo pay ketdi ti maki-text, a dayta “ti kabaruan a pangpennek dagiti agtutubo iti essemda a makikomunikar,” kuna ti The Times ti London. Adda pay ketdi dagiti cell phone a mangikonektar kenka iti Internet, tapno malukatam ti nadumaduma a Web site ken mabalinmo ti agipatulod iti E-mail.

Mabalin nga addaankan iti cell phone, wenno panggepmo ti maaddaan. Aniaman ti panggepmo, nalabit nasayaat no utobem ti pagsasao nga: “Adda dua a nagduma nga aspeto iti tunggal situasion.” Mabalin nga adda sumagmamano a pagimbagan ti cell phone. Nupay kasta, mabalin a kayatmo nga usigen dagiti pagdaksanna, agsipud ta uray no kayatmo ti gumatang, ti naan-anay a pannakaammom  kadagiti pagdaksanna ket makatulong tapno mausarmo dayta a nainsiriban.

‘Pattapattaem ti Magastos’

Imbaga ni Jesus ti nainsiriban a prinsipio a ti maysa a tao rumbeng a “pattapattaenna ti magastos” sakbay a mangaramid iti napateg a proyekto. (Lucas 14:28) Mabalin kadi a mayaplikar dayta a prinsipio kadagiti cell phone? Wen. Agpayso a mabalin a kabaelam itan ti gumatang iti cell phone iti nakalaklaka a presio, wenno libre pay ketdi dayta. Nupay kasta, kas iti naduktalan ti 17 ti tawenna a ni Henna, “mabalin a kellaat a dumakkel ti magastosmo.” Mabalin a kanayon a mapilitanka a mangakseptar kadagiti kanayonan a programa ken gumatang kadagiti nanginngina a modelo. Isu a kinuna ni Hiroshi: “Adda paset-tiempo a trabahok ken agur-urnongak iti igatangko iti barbaro a modelo iti kada tawen.” Kasta ti ar-aramiden ti adu nga agtutubo. *

Uray no umanamong dagiti dadakkelmo nga isuda ti agbayad iti gastosmo, kaskasdi a napateg a maammuam dagiti magastos. Kinuna ti maysa nga agdaldaliasat a Kristiano a ministro idiay Japan: “Dadduma nga inna ti addaan iti kanayonan a paset-tiempo a trabaho tapno mabayadanda laeng ti cell phone ti annakda, uray no mabalin a saan met unay a kasapulan dayta.” Sigurado a saanmo a kayat ti mangted iti kasta a pakadagsenan kadagiti dadakkelmo!

Manangsayang iti Oras

Mabalin a maamiris dagidiay kalkalainganna ti damo a panagusarda iti cell phone nga adu gayam nga oras ti ibusenna ngem iti ninamnamada​—ken ad-adu nga oras ti kissayanna kadagiti napatpateg a banag. Dati nga adu ti panawen ni Mika a makilanglang iti pamiliana. “Ita,” kunana, “kalpasan a nangankami, agsublikamin kadagiti kuartomi a tugotmi dagiti bukodmi [a cell phone].”

“Kakatlo kadagiti agtutubo nga adulto nga agtawen iti 16 agingga iti 20 ket kaykayatda ti ag-text ngem iti dadduma a kita ti naisurat a pannakikomunikar,” kuna ti The Guardian ti London. Makasalimetmetka iti kuarta no ag-text-ka ngem iti pannakisaritam a mismo, ngem mabalin nga ad-adu nga oras ti mabusbosmo a mangi-type kadagiti i-text-mo. Kastoy ti admitiren ni Mieko: “No adda ti nangi-text kaniak iti ‘naimbag a rabiim,’ kasta met laeng ti isungbatko. Kalpasanna, maysa nga oras nga itultuloymi ti ag-text iti maysa ken maysa. Awan unay ti serserbina dagita a saritaan.”

Mabalin a masdaaw ti adu nga addaan iti cell phone no agsardengda biit ken dagupenda ti amin nga oras a nabusbosda a nagusar iti cell phone-da iti makabulan. Inadmitir ti maysa a 19 ti tawenna a balasitang nga agnagan iti Teija: “Para iti adu a tattao, ti cell phone ket manangsayang iti oras imbes a manangsalimetmet.” Uray no nainkalintegan dagiti rason tapno maaddaanka iti kasta, napateg nga ammom no kasano kaadu ti mabusbosmo a panawen a mangusar iti dayta.

Kinuna ti maysa nga agtutubo a Kristiano nga agnagan iti Marja: “Kadagiti Nakristianuan nga asamblea, adu nga agtutubo ti kanayon nga ag-text kadagiti saan unay a napateg. Gagangay unay dayta!” Kasta met laeng ti napaliiw kadagiti agtutubo a makipaspaset iti Nakristianuan a ministerio. Bagbagaan ti Biblia dagiti Kristiano a gatangenda ti panawen para kadagiti naespirituan nga aktibidad. (Efeso 5:16) Anian a nakalkaldaang no ti kasta a nagpateg a panawen ket mabusbos iti pannakisarita iti telepono!

Nalimed a Pannakikomunikar

Kastoy ti nakuna ni Marie maipapan iti maysa pay a palab-og: “Yantangay ti awag ket maawat a mismo ti maysa a tao, saan nga iti telepono a kukua ti pamilia, adda peggad a saan nga ammo dagiti nagannak no siasino ti kasarsarita ti annakda wenno no makisarsarita dagiti annakda iti cell phone wenno saan.” Dadduma nga agtutubo ti agusar ngarud kadagiti cell phone tapno sililimed a makisaritada a kanayon kadagiti dida kasekso. Dadduma ti saan a nagannad, ket sinukirda dagiti pagalagadan a gagangay nga an-annurotenda no makikomunikarda iti sabsabali. Kasano a kasta?

“Ti panag-text kaipapananna nga awan ti mangsiput iti ar-aramiden [dagiti agtutubo],” kuna ti The Daily Telegraph ti London. Maapektarannaka ti saanmo a pannakakita wenno pannakangngeg iti ka-text-mo. “Pagarupen ti dadduma a ti panag-text ket saan unay a personal a pamay-an ti pannakikomunikar,” kuna ni Timo. “Iti maysa a mensahe, dadduma ti mabalin a mangi-type kadagiti ibilangda a di maitutop no ibagada a mismo dayta iti imatang ti kasarsaritada.”

Idi nangrugi a nagusar iti cell phone ti 17 ti tawenna a Kristiano a balasitang a ni Keiko, impalubosna a maammuan ti adu kadagiti gagayyemna ti numerona. Di nagbayag, inaldawen a maki-text iti maysa a barito a kakongregasionna. Kastoy ti kuna ni Keiko: “Idi damo, dagiti ordinario laeng a banag ti nagsaritaanmi, ngem idi agangay, nagrinnanudkamin kadagiti parikutmi. Nangpataudkami iti bukodmi a bassit a lubong babaen kadagiti cell phone-mi.”

Naimbag laengen ta tinulongan dagiti dadakkelna ken dagiti Kristiano a panglakayen sakbay a  kimmaro unay dagiti bambanag. Admitirenna itan: “Sakbay pay nga inikkandak dagiti dadakkelko iti bukodko a cell phone, kasta unay ti panangpakdaarda maipapan iti pannaki-text-ko iti diak kasekso. Inaldaw idi ti panag-text-ko kenkuana. Saan a dayta ti kasayaatan a pamay-an ti panangusar iti cell phone.” *

Bagbagaannatayo ti Biblia a ‘salimetmetantayo ti naimbag a konsiensia.’ (1 Pedro 3:16) Ti panangaramid iti kasta kaipapananna a no agusarka iti cell phone, masapul a siertuem a kas iti imbaga ni Koichi, “awan ti aniaman nga ibainmo iti dayta,” uray no adda makabasa kadagiti mensahem wenno makangngeg kenka. Kanayon a laglagipem nga awan ti mailimedmo iti nailangitan nga Amatayo. Ilawlawag ti Biblia: “Awan ti parsua a saan a sibabatad iti imatang [ti Dios], no di ket amin a bambanag lamolamoda ken sipapanayagda a naiparang kadagiti mata daydiay pagidatagantayo.” (Hebreo 4:13) Apay ngarud a makirelasionka a sililimed?

Mangaramidka Kadagiti Limitasion

No pangpanggepem ti maaddaan iti cell phone, apay a saanmo a tingitingen nga umuna ti kasasaadmo tapno maammuam no talaga a kasapulam dayta? Makisaritaka kadagiti dadakkelmo maipapan iti dayta. Umanamong ti dadduma iti kapanunotan ni Jenna a nagkuna: “Ti cell phone ket dakkel unay a responsabilidad para iti adu nga agtutubo.”

Uray no ikeddengmo ti maaddaan iti cell phone, napateg a kontrolem ti panangusarmo iti dayta. Kasano? Mangikeddengka kadagiti nainkalintegan a limitasion. Kas pagarigan, limitaram dagiti programa nga usarem wenno ti panawen ken kuarta a busbosem iti dayta. Yantangay mangipaay ti kaaduan a kompania iti telepono kadagiti detalyado a report maipapan iti panagusarmo, mabalin a kayatmo a pasaray ammuen ti baybayadan dagiti dadakkelmo. Para iti dadduma, nasaysayaat ti agusar iti cell phone a gatangem a nasaksakbay ti cell card-na tapno malimitaran ti panangusarmo iti dayta.

Panunotem met a naimbag no kaano ken no kasano ti panangsungbatmo kadagiti awag ken text. Mangaramidka kadagiti bukodmo a nainkalintegan a pagannurotan. Inlawlawag ni Shinji: “Maminsan laeng iti kada aldaw a lukatak ti mailbox-ko, ket masansan a sungbatak laeng dagiti mensahe no napateg dagitoy. Nagbanaganna, insardengen dagiti gagayyemko ti agipatulod kadagiti awan serserbina a mensahe. No talaga a naganat ti parikut, awagandakto met laeng uray kaskasano.” Napatpateg pay, piliem dagiti pakikomunikaram. Agannadka no pangtedam iti numerom. Iyaplikarmo dagiti isu met la a pagalagadan nga us-usarem maipapan iti nasayaat a pannakitimpuyog.​—1 Corinto 15:33.

Kuna ti Biblia: “Iti tunggal banag adda naituding a tiempo, . . . tiempo ti panagulimek ken tiempo ti panagsao.” (Eclesiastes 3:1, 7) Nalawag nga adda met dagiti tiempo ti “panagulimek” dagiti cell phone. Dagiti Nakristianuan a gimong ken ministeriotayo ti “naituding a tiempo” ti panagdayawtayo iti Dios, saan a para iti panagusar iti cell phone. Masansan a kiddawen dagiti manedyer iti restawran ken teatro kadagiti kustomerda a dida usaren dagiti cell phone-da. Buyogen panagraem a tungpalentayo dagita a kiddaw. Sigurado a maikari met ti Soberano iti uniberso iti kasta a panagraem!

No awan ti namnamaenda a napateg nga awag, dadduma ti mangiddep kadagiti cell phone-da, wenno pagulimekenda dayta no adda napateg nga ar-aramidenda. Ikabil pay ketdi ti dadduma ti cell phone-da iti disso a narigat a magaw-at. Ngamin, saan kadi a mabalin nga asikasuen ti kaaduan a mensahe inton agangay?

No ikeddengmo ti maaddaan iti cell phone, determinadoka koma a mangkontrol iti dayta ken saanmo nga ipalubos a dayta ti mangkontrol kenka. Nalawag a masapul a kanayon nga agsiputka ken ammuem dagiti ipangpangrunam. Kastoy ti pammagbaga ti Biblia kadatayo: “Ti kinanainkalinteganyo maammuan koma dagiti amin a tattao.” (Filipos 4:5) No ikeddengmo ti maaddaan iti cell phone, naan-anay koma nga ipakitam ti kinanainkalintegam iti panangusarmo iti dayta.

[Footnotes]

[Dagiti Ladawan iti panid 20]

Dadduma nga agtutubo ti addaan kadagiti nalimed a relasion babaen ti panagusarda kadagiti cell phone-da