Agpatingganto Aya ti AIDS? No Kasta, Kasano?

ITI sumagmamano a tiempo, iliblibak ti adu a pagilian iti Africa ti epidemia ti AIDS. Di kayat ti dadduma a tattao a pagsasaritaan dayta a tema. Ngem kadagiti kallabes a tawen, addan dagiti panangikagumaan a mangisuro a nangnangruna kadagiti agtutubo ken mangparegta iti prangka a pannakisarita. Limitado ti naaramidan dagitoy a panangikagumaan. Nairuamen dagiti tattao iti estilo ti panagbiag ken ugalida, ket narigat a balbaliwan dayta.

Irarang-ay ti Medisina

Iti tay-ak ti medisina, nagadun ti naammuan dagiti sientista maipapan iti HIV ket nakaaramiddan kadagiti agas a mangpaunday iti biag ti adu a tattao. Maus-usaren a naimbag ti nasamay unay nga agas a kombinasion ti di kumurang a tallo nga agas nga antiretroviral.

Nupay saan a mangpaimbag dayta, pinabassit dagitoy a droga ti bilang dagiti matmatay nga addaan iti HIV, nangruna kadagiti napanglaw a pagilian. Adu ti mangipaganetget iti panangipaay kadagitoy nga agas kadagiti napanglaw a pagilian. Nupay kasta, nangina dagiti agas, ket saan a kabaelan ti kaaduan kadagiti umili kadagitoy a pagilian.

Daytoy ti nangpataud iti sumaganad nga isyu: Napatpateg  kadi ti ganansia ngem iti biag ti tao? Kastoy ti inamin ti direktor ti programa ti Brazil maipapan iti HIV/AIDS, a ni Dr. Paulo Teixeira, maipapan iti kasasaad: “Saanmi nga ipalubos a mabaybay-an ti rinibu a tattao nga agbukbukod lattan a mangikagumaan nga agbiag nga awanan iti agas, gapu laeng iti ganansia a dakdakkel ngem iti kadawyan a mabirokan.” Kinunana pay: “Maseknanak unay ta saan koma a mayun-una dagiti nakomersialan a pagimbagan ngem iti naimbag a kababalin ken pannakaseknan iti pada a tao.”

Sumagmamano a pagilian ti nangikeddeng a dida ikankano ti dadduma a patente dagiti dadakkel a parmaseutikal a kompania tapno agaramid wenno gumatangda kadagiti generic a kita ti dadduma nga agas a nalaklaka nga amang ti presioda. * Sigun iti maysa a panagadal, “dagiti kalkalainganna a presio [dagiti agas a generic] ket natakuatan a 82% a nalaklaka ngem ti kadawyan a presio ti EU,” kuna ti South African Medical Journal.

 Dagiti Lapped iti Panangagas

Kalpasan ti sumagmamano a tiempo, rinugianen dagiti dadakkel a parmaseutikal a kompania nga itukon dagiti agas ti AIDS iti nababbaba nga amang a presio kadagiti napanglaw a pagilian nga agkasapulan. Mainanama nga iti kastoy a pamay-an, ad-adu a tattao ti agtomar kadagiti agas. Ngem adda dagiti serioso a lapped tapno dagita nga agas ket talaga a magun-odan dagiti napanglaw a pagilian. Ti maysa ket nangina dagitoy. Uray no dakkel ti nakissayen a presiona, nakanginngina pay laeng dagiti agas para iti kaaduan a tattao a makasapul kadagitoy.

Ti sabali pay a parikut ket narigat nga ireseta. Adu a pildoras ti masapul nga inaldaw a tomaren iti naikeddeng nga oras. No di umiso ti panagtomar wenno maisardeng ti panagtomar, mabalin nga agtungpal daytoy iti itataud dagiti naandur a kita ti HIV. Narigat a masigurado no umiso ti kaadu ti tomaren ti pasiente gapu kadagiti kasasaad iti Africa, a sadiay mabalin a bassit ti taraon, bassit ti nadalus a danum nga inumen, ken manmano dagiti ospital ken klinika.

Kasta met a masapul a mapaliiw dagidiay agtomtomar ti agas. No di mamki ti virus, masapul a masukatan ti kombinasion dagiti agasda. Kasapulan dagiti nasanay a nars wenno doktor a mangipatomar iti daytoy, ket nangina dagiti panangeksamen. Adda met pagdaksan dagiti agas, ken tumaud dagiti naandur a kita ti virus.

Idi Hunio 2001, iti naisangsangayan a miting ti UN General Assembly maipapan iti AIDS, naisingasing ti Sangalubongan a Pondo a Maipaay iti Salun-at tapno makatulong kadagiti napanglaw a pagilian. Napattapatta a kasapulan ti gatad a $7 a bilion agingga iti $10 a bilion. Dagiti naikari a tulong ket nababbaba nga amang ngem ti ninamnama a maurnong.

Dakkel ti namnama dagiti sientista a makatakuatda iti bakuna, ket masubsubok ti nadumaduma a kita iti nadumaduma a pagilian. Uray pay no agballigi dagitoy a panangikagumaan, sumagmamano pay a tawen ti mapalabas sakbay a mapataud ti maysa a bakuna, masubok, ken mapaneknekan a natalged a mayineksion iti kaaduan.

Iti dadduma a pagilian a kas iti Brazil, Thailand, ken Uganda, rumangrang-ay ti programada iti panangagas. Kaguduan ti binassitan ti bilang dagiti matmatay gapu iti AIDS idiay Brazil gapu iti panagtomarda kadagiti agas nga inaramid ti pagilianda. Ti bassit a pagilian ti Botswana, nga addaan pinansial a kabaelan, ikagkagumaanna nga ipaayan ti amin nga agkasapulan iti agas nga antiretroviral iti pagilianna ken ikagkagumaanna ti mangipaay kadagiti nasken a pasilidad a pagpaagasan.

Ti Pannakaparmek ti AIDS

Naiduma ti AIDS iti dadduma nga epidemia iti maysa a napateg a pamay-an: Dayta ket malapdan. No mayat dagiti indibidual a mangipangag kadagiti simple a prinsipio ti Biblia, kaaduanna wenno naan-anay pay ketdi a maliklikanda ti maakaran.

Nabatad ti moral a pagalagadan ti Biblia. Rumbeng a di makidenna dagidiay di naasawaan. (1 Corinto 6:18) Dagiti naasawaan ket rumbeng nga agmatalekda iti asawada ket dida makikamalala. (Hebreo 13:4) Ti panangipangag iti balakad ti Biblia nga umadayo iti dara salaknibanna met ti maysa a tao.​—Aramid 15:28, 29.

Dagidiay naakaranen ket maragsakan ken maliwliwada a makaammo maipapan iti awanan iti sakit a lubong nga inkari ti Dios iti asidegen a masakbayan, ken kalpasanna iti panangsurotda kadagiti kalikaguman ti Dios.

Ipanamnama ti Biblia kadatayo nga inton agangay, amin a pakarigatan ti sangatauan, agraman ti sakit, ket agpatingganton. Naikari daytoy iti libro nga Apocalipsis: “Nangngegko ti maysa a natbag a timek manipud iti trono a kunana: ‘Adtoy! Ti tolda ti Dios adda iti sangatauan, ket isu makipagnaedto kadakuada, ket isudanto dagiti ilina. Ket ti Dios a mismo addanto kadakuada. Ket punasennanto ti amin a lua kadagiti matada, ket awanton ni patay, awanto metten ti panagleddaang wenno panagsangit wenno ut-ot. Ti immuna a bambanag naglabasdan.’”​—Apocalipsis 21:3, 4.

Dayta a pammatalged ket saan laeng nga agpaay kadagidiay makabael iti nangina nga agas. Daytoy naimpadtuan a kari iti Apocalipsis kapitulo 21 ket pinatalgedan ti Isaias 33:24: “Awanto ti agtataeng nga agkuna: ‘Masakitak.’” Kalpasanna, amin a sibibiag ditoy daga ti mangannurot kadagiti linteg ti Dios ket sagrapendanto ti perpekto a salun-at. Iti kasta, agpatingganton nga agnanayon ti makapapatay a panagsaknap ti AIDS ken amin a dadduma pay a sakit.

[Footnote]

 [Kahon/Dagiti Ladawan iti panid 9, 10]

DAYTOY TI HUSTO NGA AGAS A BIRBIROKEK IDI

Agtawenak iti 23, ket agnanaedak iti makin-abagatan nga Africa. Malagipko ti aldaw idi naammuak nga addaanak iti HIV.

Kaduak ni nanangko iti siled a pagkonsultaan idi imbaga ti doktor dayta kaniak. Daydi pay laeng ti kalilidayan a damag a nangngegko iti intero a panagbiagko. Mariribukanak. Diak mamati. Impagarupko no nagkamali ti laboratorio. Diak ammo ti ibagak ken aramidek. Makasangsangitak, ngem diak makalua. Rinugianen ti doktor nga inlawlawag ken ni nanangko dagiti agas nga antiretroviral ken dadduma pay a banag, ngem naimayengak unay isu a diak naawatan ti aniaman.

Naamirisko a mabalin nga inakarannak ti maysa a kaeskuelaak iti unibersidad. Il-iliwek ti makisarita iti siasinoman a makaawat iti kasasaadko, ngem awan ti mapanunotko a kasta. Mariknak nga awanen ti serserbik ken namnamak. Nupay sinuportarannak ti pamiliak, desperado ken mabutengak. Kas iti dadduma nga agtutubo, nagadu ti arapaapko. Dua la a tawenen ket maturposkon ti degree a bachelor of science, ngem natungday amin dayta.

Rinugiakon a tomaren dagiti naireseta nga agas nga antiretroviral ken napanak met kadagiti mamalbalakad maipapan iti AIDS, ngem kaskasdi a malidlidayak. Nagkararagak iti Dios nga isurona kaniak ti pudno a Kristianidad sakbay a matayak. Maysaak a miembro ti Pentecostal Church, ngem awan ti simmarungkar kaniak a karelihionak. Kayatko a maammuan ti kinapudno maipapan iti pagtungpalak kalpasan a matayak.

Maysa nga agsapa idi rugrugi ti Agosto 1999, dua a Saksi ni Jehova ti nagtuktok iti ridawko. Masakitak unay iti daydi nga aldaw, ngem nabaelak ti agtugaw iti sala. Inyam-ammo ti dua a babbai ti bagida ket imbagada a tultulonganda dagiti tattao nga agadal iti Biblia. Anian a pannakabang-arko ta nasungbatan met laengen dagiti kararagko. Ngem nakapsutak unay idi isu a diak makabasa wenno maisentro ti panunotko iti mabayag.

Nupay kasta, imbagak kadakuada a kayatko ti agadal iti Biblia, ket nakitulagda kaniak. Daksanggasat ta sakbay dayta a tiempo, naiserrekak iti ospital dagiti addaan depekto ti panunot, emosion, wenno kababalinda gapu ta addaanak iti depression. Nakaruarak kalpasan ti tallo a lawas ket nabang-aranak a makaammo a didak nalipatan dagiti Saksi. Malagipko a maysa kadakuada ti kanayon a nakikomunikar tapno maammuanna ti kasasaadko. Naimbaganak met bassit, isu a rinugiak ti nagadal iti Biblia agingga iti arinunos daydi a tawen. Marigatanak, gapu ta agkarabaliw ti kasasaadko. Ngem mannakaawat ken naanus ti mangyad-adal kaniak.

Naginteresak unay idi naadalko ti maipapan ken Jehova ken kadagiti galadna a nailanad iti Biblia, agraman ti pudno a kaipapanan ti pannakaam-ammo kenkuana isu a segseggaak ti biag nga agnanayon. Idi pay laeng a naawatak met ti makagapu iti panagsagaba ti tao. Naragsakanak unay a makaammo maipapan iti Pagarian ti Dios, nga asidegen a mangsukat iti amin a gobierno ti tattao. Dayta ti nakagutugotak a mangbalbaliw a naan-anay iti panagbiagko.

Daytoy ti husto nga agas a birbirokek idi. Anian a makaliwliwa a maammuan nga ay-ayatennak pay laeng ken maseknan kaniak ni Jehova! Idi damo, impagarupko no kaguranak ti Dios ket dayta ti makagapu a nakaptanak iti daytoy a sakit. Ngem naammuak a siaayat a nangaramid ni Jehova iti probision tapno mapakawan ti basol babaen ti subbot a sakripisio ni Jesu-Kristo. Gapu iti dayta, naammuak a maseknan ti Dios, kas kunaen ti 1 Pedro 5:7: “Iyallatiwyo kenkuana ti isuamin a pakaringgoranyo, agsipud ta isu maseknan kadakayo.”

Babaen ti inaldaw a panagadalko iti Biblia ken itatabunok kadagiti gimong idiay Kingdom Hall, talaga nga ikagkagumaak ti agbalin a nasinged ken Jehova. Nupay saan a kanayon a nalaka, ibagbagak ken Jehova ti amin a pakasikorak babaen iti kararag ket kidkiddawek a papigsaen ken liwliwaennak. Sidadaan met dagiti kakongregasionak a mangandingay kaniak, isu a naragsakak.

Kanayon a makiramanak iti panagebanghelio a kadua ti nakaitimpuyogak a kongregasion. Kayatko a tulongan ti sabsabali iti naespirituan, nangruna dagiti kas kaniak ti kasasaadda. Nabautisaranak idi Disiembre 2001.

[Ladawan]

Maragsakanak unay a makaammo maipapan iti Pagarian ti Dios

[Ladawan iti panid 8]

Grupo dagiti mamalbalakad maipapan iti AIDS idiay Botswana

[Ladawan iti panid 10]

Iti Paraiso a daga, sagrapento ti amin ti perpekto a salun-at