“Ti Kakaruan a Didigra iti Pakasaritaan ti Tao”

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY SOUTH AFRICA

“Awan ti gubat iti lubong a nakarkaro ngem iti nasaknap a panangdidigra ti AIDS.”​—SEKRETARIO TI ESTADO TI E.U. A NI COLIN POWELL.

TI DAMO nga opisial a report maipapan iti AIDS (acquired immunodeficiency syndrome) ket nagparang idi Hunio 1981. “Saan a napanunot ti siasinoman kadatayo a nangtaming iti daytoy ti kinakaro ti parikut idi nangrugi ti epidemia ti Aids,” kuna ni Peter Piot, direktor ehekutibo iti Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (UNAIDS). Iti las-ud ti 20 a tawen, daytat’ nagbalinen a kasasaknapan pay laeng a didigra, ket adda dagiti ebidensia nga agtultuloy ti ikakarona.

Napattapatta a nasurok a 36 a milion ti naakaran iti HIV (human immunodeficiency virus), ket 22 a milion pay ti natayen gapu kadagiti epekto ti AIDS. * Idi tawen 2000, tallo a milion ti natay gapu iti AIDS iti intero a lubong, ti kangatuan a tinawen a pakadagupan ti bilang dagiti natay sipud idi nangrugi ti epidemia. Napasamak daytoy nupay maus-usaren ti agas nga antiretroviral wenno ti kombinasion dagiti kontra virus nga agas, nangnangruna kadagiti nabakbaknang a pagilian.

Agsaksaknap ti AIDS iti Africa

Dagiti pagilian iti abagatan ti Sahara, nga addaan iti napattapatta a 25.3 a milion a naakaran, ti nagbalinen a kakaruan a naapektaran iti daytoy nga epidemia. Iti daytoy laeng a rehion, 2.4 a milion ti natayen gapu kadagiti epekto ti AIDS idi tawen 2000. Walopulo a porsiento dayta iti dagup iti intero a lubong. Ti AIDS ti kangrunaan a pakaigapuan ti ipapatay iti dayta a rehion. *

Ti South Africa ti kaaduan kadagiti naakaran iti  aniaman a pagilian iti lubong. Mapattapatta nga adda 4.7 a milion. Iti kada bulan, 5,000 a maladaga ditoy ket maipasngay nga addaan iti HIV. Iti palawag ti dati a Presidente ti South Africa a ni Nelson Mandela iti maika-13 nga International AIDS Conference, a naangay idiay Durban idi Hulio 2000, kinunana: “Nakigtotkami idi naammuanmi a ditoy South Africa, 1 iti kada 2, kayatna a sawen kagudua, kadagiti agtutubotayo ti matayto gapu iti AIDS. Ti nakaam-amak unay ket amin dagitoy nga impeksion, nga ibagbaga ti estadistika kadatayo, ken ti kakuykuyogna a panagsagaba ti tao . . . ket mabalin koma a nalapdan.”

Ti Panangraut ti AIDS iti Dadduma Pay a Pagilian

Sipapartak met nga umad-adu dagidiay naakaran idiay Makindaya a Europa, Asia, ken dagiti isla iti Caribe. Idi arinunos ti 1999, 420,000 dagiti naakaran idiay Makindaya a Europa. Idi dimteng ti arinunos ti 2000, napattapatta nga immadun ti bilang inggat’ 700,000.

Sigun iti surbey a naaramid iti innem a dadakkel a siudad ti America, agtutubo a binabai ti 12.3 a porsiento kadagiti naimpektaran iti HIV. Kasta met a 29 a porsiento laeng kadagidiay addaan iti HIV ti makaammo a naakaranda. Kinuna ti epidemiologo a nangidaulo iti surbey: “Kasta unay ti pannakaupaymi idi naammuanmi a sumagmamano laeng kadagiti lallaki nga addaan iti HIV ti makaammo a naakaranda iti kasta. Kayatna a sawen a dagiti kabbaro a naakaran dida ammo nga iyak-akarda gayamen ti virus.”

Iti maysa a miting dagiti eksperto iti AIDS idiay Switzerland idi Mayo 2001, daytoy a sakit ket naiwaragawag a “kakaruan a didigra iti pakasaritaan ti tao.” Kas napaliiwen, nakarkaro ti panangraut ti AIDS kadagiti pagilian iti abagatan ti Sahara iti Africa. Amirisen ti sumaganad nga artikulomi no apay.

[Footnotes]

[Blurb iti panid 3]

“Ti nakaam-amak unay ket amin dagitoy nga impeksion . . . ken ti . . . panagsagaba ti tao . . . ket mabalin koma a nalapdan.”​—NELSON MANDELA

 [Ladawan iti panid 2, 3]

Adu a tattao a naakaran iti HIV ti di makaammo a naakaranda

[Picture Credit Line iti panid 3]

UN/DPI Photo 198594C/Greg Kinch