Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .

Panangpilit Dagiti Kapatadan​—Talaga Aya a Nakabilbileg ti Impluensiana?

“Ti panagkunak, diak marikna a pilpilitendak dagiti kapatadak.”​—Pamela, maysa nga estudiante iti haiskul.

“Ti panagkunak, saanen a nabileg ti impluensia kaniak ti panangpilit dagiti kapatadak. Ti bagik ti kaaduan a mangpilit kaniak.”​—Robbie, maysa nga agtutubo.

NARIKNAM met kadin ti kasta? Mabalin nga ammom nga ibagbaga ti Biblia a: “Dagiti dakes a pannakitimpuyog dadaelenda dagiti makagunggona nga ugali.” (1 Corinto 15:33) Kaskasdi, mabalin a pampanunotem, ‘Di umiso aya ti panangipagarupko iti kinabileg ti panangpilit dagiti kapatadan​—nalabit saan a kas iti ibagbaga dagiti dadakkelko ken ti dadduma pay a nataengan?’

No pasaray agduaduaka maipapan iti dayta, saan a sika ti damo nga agtutubo a nakarikna iti kasta. Ngem awisendaka a mangpanunot iti maysa a posibilidad. Saan ngata a nabilbileg ti impluensia dagiti kapatadam ngem iti pagarupem? Nasdaaw ti adu nga agtutubo iti nabileg nga impluensia ti panangpilit dagiti kapatadanda. Kas pagarigan, aminen ni Angie a nalabit ad-adda nga ar-aramidenna ti kayat ti kagimongan ngem iti kayatna koma a maaramid. Kinunana: “No dadduma, nakabilbileg ti impluensia ti panangpilit ti kagimongan ta saanmo pay ketdin a madmadlaw a daytat’ panangpilit gayamen dagiti kapatadam. Pagarupem a sika a mismo ti mangpilpilit iti bagim.”

Umasping iti dayta, kinuna ti nadakamat iti ngato a ni Robbie a ti bagina ti kangrunaan a mangim-impluensia kenkuana. Ngem admitirenna a narigat ti agnaed iti asideg ti dakkel a siudad. Apay? Gapu iti panangpilit dagiti kapatadanna iti materialistiko nga aglawlawna. Kinunana: “Nagpateg ditoy ti panagbalin a nabaknang.” Nalawag a ti panangpilit dagiti kapatadan ket maysa a puersa a rumbeng a maamiris. Apay ngarud a nagadu nga agtutubo ti mangipagarup a saanda a maapektaran iti panangpilit dagiti kapatadanda?

Makaallilaw ti Kinabileg ti Impluensiana

Mabalin a makaallilaw ti panangpilit dagiti kapatadan​—kinapudnona, mabalin a ditay pay madlaw a pulos dayta. Kas pagarigan: No addatayo iti patar ti baybay, napigsa ti mangiduron kadatayo a puersa ti angin iti atmosperatayo nga agarup 1 a kilo iti kada sentimetro kuadrado. * Mabalin nga  agbibiagka iti sidong dayta a puersa iti kada aldaw, ngem saanmo a madlaw dayta. Apay? Nairuamka ngaminen iti dayta.

Ipapantayon a di makadangran ti puersa ti angin iti atmospera. Ngem no ditay madmadlaw nga impluensiaandatayo dagiti tattao, mabalin nga in-inut a balbaliwandatayo. Naawatan ni apostol Pablo ti dakkel nga impluensia ti panangpilit dagiti kapatadan. Pinakdaaranna dagiti Kristiano idiay Roma: “Diyo ipalubos a ti lubong iti aglawlawyo ti mangpilit kadakayo iti bukodna a pagsukogan.” (Roma 12:2, The New Testament in Modern English) Ngem kasano a mabalin a mapasamak daytoy?

No Kasano nga Agtignay ti Panangpilit Dagiti Kapatadan

Kayatmo kadi nga anamongan ken awatendaka dagiti tattao? Admitiren ti kaaduan kadatayo a kayattayo dayta. Ngem mabalin nga adda pagimbagan ken pagdaksan ti nainkasigudan a tarigagaytayo a manggun-od iti kasta a pananganamong. Ania dagiti banag nga ipalubostayo tapno magun-odantayo ti pananganamong a tartarigagayantayo? Uray no agtalektayo a ditay tumulok iti dakes a panangpilit dagiti kapatadan, dagidiay ngay adda iti aglawlawtayo? Ikagkagumaanda met aya ti agkedked iti panangpilit dagiti kapatadanda wenno ipalpalubosda a daytat’ mangtubay kadakuada?

Kas pagarigan, adu ita ti mangmatmat a daanen wenno din realistiko iti moderno a lubongtayo dagiti pagalagadan ti Biblia maipapan iti moralidad. Patien ti adu a saan unay a napateg ti agdayaw iti Dios iti wagas a kidkiddawenna kadatayo iti Saona. (Juan 4:24) Apay a kasta ti pagarupenda? Mabalin a ti panangpilit dagiti kapatadan ti maysa a makagapu. Iti Efeso 2:2, saritaen ni Pablo ti sistema ti bambanag iti lubong kas addaan iti “espiritu,” wenno agraraira a kababalinna. Dayta nga espiritu ti mangim-impluensia kadagiti tattao nga agpanunot a kas iti panagpampanunot ti lubong a di makaam-ammo ken ni Jehova. Kasanotay a maapektaran?

Masansan a makipulapoltayo kadagiti tattao a naiduma kadatayo dagiti Nakristianuan a prinsipioda gapu iti inaldaw nga aktibidadtayo iti eskuelaan, panagadal, obligasion iti pamilia, ken trabaho. Kas pagarigan, idiay eskuelaan mabalin nga adu dagiti mangaramid iti amin a pamuspusan tapno agbalinda a nalatak, makipasetda iti seksual nga imoralidad, wenno uray pay iti panagdroga ken panagbartek. Ania ti mapasamak no sisisinged a makigayyemtayo kadagiti mangar-aramid iti kasta wenno kadagidiay umanamong ken mangibilang a gagangay dayta, ken madaydayaw pay ketdi? Mabalin nga iti damo, mangrugrugin​—nalabit in-inut​—​a tultuladentayon dagita a kababalin. Ti “espiritu,” wenno “angin,” ti lubong ti mangpilit kadatayo tapno tubayennatayo iti pagsukogan ti lubong.

Makapainteres ta dagiti moderno a sientista a mangad-adal iti kasasaad ti kagimongan ket nakaaramiddan kadagiti eksperimento a mangsuportar kadagitoy a prinsipio ti Biblia. Usigem ti naisangsangayan nga eksperimento ni Asch. Maysa a tao ti maawis a makikatugaw iti maysa a grupo. Impakita ni Dr. Asch ti dakkel a kard nga addaan iti nakatakder a linia, kalpasanna ti sabali pay a kard nga addaan iti tallo a nakatakder a linia a nagduduma ti katayagda. Kalpasanna, dinamagna iti grupo nga ibagada no ania kadagiti tallo a linia ti kaasping ti immuna. Nalaka ti sungbat. Ti umuna a sumagmamano a daras, umanamong ti amin. Ngem iti maikatlo a pannubok, addan nagbalbaliw.

Kas idi damo, nalaka nga ibaga no ania a linia ti agpapada ti katayagda. Ngem di ammo ti tao a naipasidong iti pannubok a natangdanan ti dadduma a miembro iti grupo tapno agbalinda a paset iti eksperimento. Agkaykaysada amin nga umanamong iti di umiso a sungbat. Ania ti mapasamak? Duapulo ket lima laeng a porsiento kadagiti naipasidong iti pannubok ti mangipilit iti ammoda nga umiso. Amin a sabsabali pay ti umanamong iti grupo iti maminsan​—uray no kaipapanan daytoy ti panangilibakda iti nalawag a makitkitada!

Nalawag a kayat dagiti tattao ti makitunos kadagiti adda iti aglawlawda​—nga uray la kaaduan ti mangilibak payen iti ammoda nga umiso. Adu nga agtutubo ti nakapadas a mismo iti daytoy a panangpilit dagiti kapatadanda. Bigbigen ti 16 ti tawenna a ni Daniel: “Mabalinnaka a balbaliwan ti panangpilit dagiti kapatadam. Ket napigpigsa ti impluensia no ad-adu ti tattao. Mabalin a panunotemto payen a husto ti ar-aramidenda.”

Salaysayen ti nadakamat itay a ni Angie ti maysa a gagangay a pagarigan ti kasta a panangpilit idiay eskuelaan: “No addaka idi iti grado 7 agingga iti 9, napateg unay no ania ti pagkawesmo. Masapul a  nalatak ti etiketa dagitoy. Talaga a dimo kayat a gastuen ti $50 para iti maysa a T-shirt​—ngem apay a kayat ti dadduma?” Kas kinuna ni Angie, narigat a madlaw ti panangimpluensia bayat nga ap-apektarannaka. Ngem ti aya panangpilit dagiti kapatadan mabalin nga apektarannatayo kadagiti nakarkaro a banag?

No Apay a Mabalin a Napeggad ti Panangpilit Dagiti Kapatadan

Iladawam iti panunotmo nga aglanglangoyka iti baybay. Bayat nga aglanglangoyka ken maibuyog kadagiti allon, adda dadduma a puersa a mabalin a dimo madmadlaw nga agtigtignay. Idurdurondaka dagiti allon nga agpatakdang, ngem mabalin nga adda pay met makin-uneg nga ayus. In-inut nga iyad-adayonaka iti kannawan wenno kannigidmo. Inton kumitakan iti takdang, saanmon a makita ti pamilia wenno gagayyemmo. Dimo pulos nadlaw no kasano kaadayon ti nangiturongan kenka ti danum! Umasping iti dayta, bayat nga ar-aramidentayo dagiti inaldaw nga aktibidadtayo, ti panunot ken riknatayo ket kanayon a maimpluensiaan. Sakbay a maamiristayo dayta, mabalin nga iyadayodatayo dagitoy nga impluensia manipud kadagiti pagalagadan a kanayon idi nga ipagaruptayo a naynay a tungpalentayo.

Kas pagarigan, natured a tao ni apostol Pedro. Situtured nga inusarna ti maysa a kampilan iti imatang ti nauyong a bunggoy idi rabii ti pannakaaresto ni Jesus. (Marcos 14:43-47; Juan 18:10) Nupay kasta, adu a tawen kalpasanna, ti panangpilit dagiti kapatadanna ti nangisungsong kenkuana nga agaramid iti agdadata a panangidumduma. Liniklikanna dagiti Gentil a Kristiano​—nupay addan sirmata a naawatna kasakbayanna manipud ken Kristo a mangisursuro kenkuana a saanna nga ibilang a narugit dagiti Gentil. (Aramid 10:10-15, 28, 29) Para ken ni Pedro, mabalin a narigrigat a sarangten ti pannakaibabain iti dadduma a tattao ngem iti panangsarangetna iti tirad ti kampilan! (Galacia 2:11, 12) Kinapudnona, mabalin a napeggad ti panangpilit dagiti kapatadan.

Napateg ti Panangbigbig iti Nabileg nga Impluensia Dagiti Kapatadan

Adda napateg a leksion a masursurotayo iti napasamak ken ni Pedro. Nupay napigsatayo iti dadduma a wagas, dina kayat a sawen a napigsatayo iti amin a wagas. Addada pagkapuyan ni Pedro a kas met laeng kadatayo. Siasinotayo man, nasken nga ammotayo dagiti pagkapuyantayo. Nalabit iyimtuodtayo a naimbag iti bagitayo: ‘Ania ti kangrunaan a pagkapuyak? Il-iliwek aya ti nanam-ay nga estilo ti panagbiag? Ti aya aglablabes a panangipasindayaw iti langa ken magapuanak ti mangrugrugin a mangim-impluensia iti pusok? Sisasaganaak aya a mangaramid iti uray aniaman tapno maidaydayawak, maitan-ok, ken agbalinak a nalatak?’

Nalabit ditay igaggagara nga isarsarak ti bagitayo babaen ti pannakikaduatayo kadagiti imoral a managdroga wenno dagidiay nalulok iti seksual. Ngem dagiti ngay ditay unay madmadlaw a pagkapuyantayo? No sisisinged a makikaduatayo kadagiti mangisungsong kadatayo iti pagkapuyantayo, no kasta ipalpalubostayo a ti panangpilit dagiti kapatadan ti mangkontrol kadatayo​—nalabit agingga iti manayon a pakadangranantayo.

Ngem naimbag laengen ta saan a dakes ti amin a panangpilit dagiti kapatadan. Mabalintayo aya a kontrolen ken usaren pay ketdi dayta a pakabenepisiarantayo? Ken kasanotay a masarkedan ti makadangran a panangpilit dagiti kapatadan? Masungbatan dagita a saludsod iti masakbayan nga artikulo iti “Agimtuod Dagiti Agtutubo . . .”

[Footnote]

[Ladawan iti panid 12, 13]

Ti materialistiko nga aglawlaw ket mangpataud iti nakaro a panangpilit dagiti kapatadan