Magna Carta ken ti Panagsapul ti Tao iti Wayawaya

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY BRITANIA

AGAY-AYUS ti karayan Thames a lumasat iti nakapimpintas a buya ti Surrey a probinsia ti Inglatera. Iti maysa kadagiti naruot a takdangna adda monumento a nakaisuratan ti pakalaglagipan ti maysa a pasamak idi maika-13 a siglo. Ditoy Runnymede, nagtitipon da King John iti Inglatera (nagturay idi 1199-1216) ken dagiti bumusbusor a baron wenno natan-ok a tattao a makinkukua iti daga, a marurod iti panaglablabes ti ari. Kayat dagiti baron nga ep-epen ti ari ti sakit ti nakemda babaen ti panangipalubosna iti sumagmamano a kalinteganda. Gapu iti nakaro a panangpilitda, sinelioan ti ari ti dokumento a naawagan idi agangay iti Magna Carta (ti Natan-ok a Karta).

Apay a nadeskribir daytoy a dokumento a “kakaisuna a kapatgan a legal a dokumento iti pakasaritaan ti Laud”? Adu ti ipalgak ti sungbat maipapan iti panagsapul ti tao iti wayawaya.

Ti Tulag Kadagiti Baron

Adda parikut ni King John iti Iglesia Katolika Romana. Kinaritna ni Papa Innocent III babaen ti dina panangbigbig ken Stephen Langton kas Arsobispo ti Canterbury. Kas resulta, saan a tinulongan ti simbaan ket nagbanaganna, nailaksid ti ari. Ngem inkagumaan ni John ti makikappia. Immanamong nga itedna iti papa ti Inglatera ken Ireland a pagarianna. Ngem insubli ti papa dagitoy ken John gapu ta pinatalgedan ti ari ti kinasungdona iti simbaan ken nagbayad iti tinawen a buis. Nagbalin ni John a basalio ti papa.

Kimmaro dagiti problema ti ari gapu kadagiti pinansial a parikut. Iti 17 a tawen a panagturayna, namin-11 nga inngato ni John ti buis dagiti makinkukua iti daga. Gapu kadagiti pannakisubangna iti simbaan ken gapu kadagiti pinansial a parikutna, adu ti mamati a saan a mapagtalkan ti ari. Nabatad a ti kababalin ni John dina naep-ep dagita a pakadanagan.

Idi agangay, nakarurod dagiti baron nga adda iti makin-amianan a paset ti pagilian ket saandan a kayat ti agbayad iti kanayonan a buis. Napanda idiay London ket impakaammoda a saandan nga agtulnog iti ari. Naaramid ti adu a panagsasarita tapno agtunos dagiti agsumbangir a partido. Adda ti ari iti palasiona idiay Windsor ket nagkampo dagiti baron iti daya iti ili nga asideg ti Staines. Dagiti di napanayag a negosasion ket nagbanag iti panagsangoda iti nagbaetan ti dua nga ili, idiay Runnymede. Ditoy, idi Lunes, Hunio 15, 1215, sinelioan ni John ti maysa a dokumento a nakailistaan ti 49 a tulag. Kastoy ti rugina: ‘Dagitoy ti tulag a kinalikaguman dagiti baron ken inanamongan ti ari.’

Wayawaya iti Sidong ti Linteg

Ngem pinagduaduaanda a dagus dagiti panggep ni  John. Nupay adu ti mangbusor iti ari ken iti papa, nangibaon ti ari kadagiti pannakabagina a makipagkita iti papa idiay Roma. Dagus a nagbilin ti papa nga awan ti serbi ti katulagan idiay Runnymede. Di nagbayag, nangrugi ti gerra sibil idiay Inglatera. Ngem iti simmaganad a tawen, kellaat a natay ni John, ket simmuno iti trono ti siam ti tawenna nga anakna a ni Henry.

Inyurnos dagiti pasurot ni agtutubo a Henry a maipaulog manen ti tulagan idiay Runnymede. Sigun iti bokleta a Magna Carta, daytoy rebisado a dokumento “a panglapped iti panangirurumen ket dagus a nagbalin a manipesto a pangyebkasan dagiti rasonable a tattao iti kapanunotanda tapno masuportaran ti pagayatan [ti ari].” Namin-adu a naipaulog ti tulagan bayat ti panagturay ni Henry. Idi pinatalgedan manen ti kasunona a ni Edward I ti Magna Carta idi Oktubre 12, 1297, naikabil idi agangay ti maysa a kopia iti listaan dagiti linteg a naisangsangayan ti pategna iti publiko.

Ti linteg limitaranna ti bileg ti ari. Sagudayen dayta a linteg a ti ari, kas iti amin nga iturayanna, ket masapul nga agpasakup itan iti linteg. Sigun ken Winston Churchill, ti nalatak a historiador ken primero ministro ti Inglatera idi maika-20 a siglo, imbinsabinsa ti Magna Carta ti “sistema a manglimitar iti autoridad ti agturay tapno malapdan ti panangabuso wenno panangirurumenna.” Talaga a nagsayaat dagitoy a kapanunotan! Ngem ania ti pateg daytoy a dokumento iti kadawyan a tao? Nakabasbassit ti pategna idi. Ti Magna Carta imbinsabinsana laeng dagiti kalintegan ti  “siwayawaya a tattao”​—kinapudnona, ti laeng mabilbilang a grupo dagiti natan-ok. *

“Iti rugrugi ti historia,” kuna ti Encyclopædia Britannica, ti Magna Carta ket “nagbalin a simbolo ti panangbusor iti panangirurumen, a mabalin nga usaren dagiti agsasaruno a kaputotan a mangsalaknib kadagiti maipangpangta a wayawayada.” Mapaneknekan ti kinapateg dayta ta malukatan ti kada sesion ti Parliamento ti Inglatera babaen ti pammatalged iti Magna Carta.

Us-usaren dagiti abogado idi maika-17 a siglo dagiti sagudayen ti Magna Carta a pakaibatayan dagiti kalintegan a kas iti panangbista ti hurado, ti habeas corpus, * panagpapada iti imatang ti linteg, nainkalintegan a pannakaaresto, ken panangkontrol ti parliamento iti panagbuis.

Agtultuloy ti Panagsapul

“Namin-adun iti napalabas, saanen a maibatay ti Konstitusion iti ibagbaga ti Magna Carta no di ket iti maipagarup nga ibagbagana,” kuna ni Lord Bingham, a kangatuan a mahistrado ti Inglatera ken Wales sipud idi 1996 agingga idi 2000. Nupay kasta, idi agangay nagsaknap iti amin a pagilian nga agus-usar iti pagsasao nga Ingles dagiti panggep ti wayawaya a mainaig iti karta.

Dagiti Peregrino a napan iti America a naggapu iti Inglatera idi 1620, intugotda ti maysa a kopia ti Magna Carta. Idi 1775, idi binusor dagiti kolonia ti Britania nga adda iti America ti panagbuisda nga awan ti pannakabagida iti gobierno, indeklara ti bunggoy nga adda iti maawagan itan nga estado ti Massachusetts a maikontra dayta iti Magna Carta. Kinapudnona, iti opisial a selio ti Massachusetts idi a tiempo, nailadawan ti maysa a lalaki a nakaiggem iti kampilan iti maysa nga ima ken ti Magna Carta iti sabali.

Idi nagtitipon dagiti pannakabagi ti kabarbaro a nasion a mangaramid iti konstitusion ti Estados Unidos ti America, intandudoda ti prinsipio ti wayawaya iti sidong ti linteg. Naibatay ti Bill of Rights ti E.U. iti daytoy a prinsipio. Isu nga idi 1957, kas panangbigbig iti Magna Carta, impatakder ti American Bar Association ti maysa a monumento idiay Runnymede a nakaisuratan ti “Pakalaglagipan iti Magna Carta​—Simbolo ti Wayawaya iti Sidong ti Linteg.”

Idi 1948, timmulong ti Americana nga estadista a ni Eleanor Roosevelt, a nangaramid iti United Nations Universal Declaration of Human Rights, a ninamnamana nga agbalin dayta “nga internasional a Magna Carta ti amin a tattao iti amin a lugar.” Wen, ipakita ti pakasaritaan ti Magna Carta a kasta unay ti panagtarigagay ti sangatauan iti wayawaya. Nupay nagsayaat ti kasta a tarigagay, maipangpangta pay laeng dagiti kangrunaan a kalintegan ti tao iti adu a pagilian. Maulit-ulit a naipakita a saan a maipanamnama dagiti gobierno ti tao ti wayawaya para iti amin. Dayta ti makagapu no apay nga ipatpateg ti minilion a Saksi ni Jehova ti natantan-ok a kita ti wayawaya iti sidong ti linteg ti naiduma a gobierno, ti Pagarian ti Dios.

Adda naisangsangayan nga ibagbaga ti Biblia maipapan iti Dios: “No sadino ti ayan ti espiritu ni Jehova, adda wayawaya.” (2 Corinto 3:17) No interesadoka a makaammo iti wayawaya nga ituktukon ti Pagarian ti Dios iti sangatauan, apay a saanmo a damagen dayta kadagiti Saksi iti sumaganad nga isasarungkarda kenka? Mabalin a maragsakan ken mabang-aranka no maammuam ti sungbat.

[Footnotes]

[Kahon/Ladawan iti panid 13]

TI NATAN-OK A KARTA

Nangrugi ti Magna Carta (Latin “ti natan-ok a karta”) kas “Ti Tulag Kadagiti Baron.” Sinelioan ni King John daytoy 49-a-tulag a dokumento. Bayat ti simmaganad a sumagmamano nga aldaw, nagbalin dayta nga 63 a tulag, ket sinelioan manen ti ari ti dokumento. Nainayon iti pannakaipaulogna manen idi 1217 ti maikadua a basbassit a karta maipapan iti linteg a mainaig iti pannakaaywan dagiti bakir. Sipud idin, ti tulag ket nagbalinen a Magna Carta.

Nabingay ti 63 a tulag iti siam a grupo, a dadduma kadagitoy ti mainaig iti reklamo dagiti baron, ti reporma ti linteg ken hustisia, ken ti wayawaya iti simbaan. Kastoy ti mabasa iti Tulag 39, a pakaibatayan dagiti sibil a kalintegan dagiti Ingles: “Awan ti tao a matiliw wenno maibalud, wenno mapaidaman iti kalintegan wenno sanikua, wenno mapaidaman iti proteksion ti linteg wenno maidestiero, wenno mapaidaman iti reputasion iti aniaman a pamay-an, wenno mangbusor kenkuana, wenno maibaon ti dadduma a tao a mangbusor kenkuana, malaksid no nainkalintegan ti panangukom dagiti kapatadanna wenno ti linteg ti pagilian.”

[Ladawan]

Background: Maikatlo a rebision ti Magna Carta

[Credit Line]

Iti pammalubos ti British Library, 46144 Ladawan ti panangipaulog manen ni King Henry III iti Magna Carta idi 1225

[Ladawan iti panid 12]

King John

[Credit Line]

Manipud iti libro nga Illustrated Notes on English Church History (Tomo I ken II)

[Ladawan iti panid 12]

Insuko ni King John ti koronana iti emisario ti papa

[Credit Line]

Manipud iti libro a The History of Protestantism (Tomo I)

[Ladawan iti panid 13]

Nakipagkita ni King John kadagiti baronna ket immanamong a selioanna ti Magna Carta, 1215

[Credit Line]

Manipud iti libro a The Story of Liberty, 1878

[Ladawan iti panid 14]

Ti Pakalaglagipan iti Magna Carta idiay Runnymede, Inglatera

[Credit Line]

ABAJ/Stephen Hyde

[Picture Credit Lines iti panid 12]

Background iti ngato: Iti pammalubos ti British Library, Cotton Augustus II 106 Ladawan ti Magna Carta ni King John idi 1215; Selio ni King John: Public Record Office, London