Panangmatmat iti Lubong

Panamagbalin iti Basura a Balitok

Nakatakuat ti maysa a kompania ti panagminas idiay Japan iti nalaka ken ad-adda a pakaganansiaan iti pananggun-od kadagiti napateg a metal. Imbes a mangbusbos ti maysa a kompania a mangtunaw ken mangpasudi idiay Akita Prefecture iti nagadu nga oras ken kuarta iti panagsapulna iti naba, mangtuntunaw itan kadagiti basura manipud kadagiti naibellengen a cell phone ken computer tapno makaalada kadagiti agkakapateg a metal, impadamag ti periodiko nga IHT Asahi Shimbun ti Tokyo. Sigun iti presidente ti kompania, “makapataud iti sumagmamano a gasut a gramo a balitok ti 1 a tonelada a naibasura a cell phone nga awanen dagiti bateriana.” No idilig kadagiti tradisional a panagminas, ti maala iti kada tonelada iti daytoy “minas iti siudad” ket mabalin nga agarup maminsangapulo nga ad-adu ngem iti maala iti naba. Maysa pay, saanen a kasapulan ti kanayonan a panagipuonan tapno magun-odan ti naiduma nga alikamen a pangproseso, ta saan unay a naiduma ti panagminas kadagiti cell phone tapno makagun-od iti balitok manipud iti panagala kadagiti metal manipud iti naba.

 Dagiti Llama a Para Bantay

Tapno mabantayan dagiti ransero iti Amianan nga America ti nagadu a karneroda, agpampannuraydan kadagiti llama, a babbabassit a kabagian ti kamelio ken awan iti bungkatolna. Sigun iti The Globe and Mail ti Canada, para kadagiti llama, “kabagianda ti dadduma nga animal a kanayon a kaduada.” Bantayanda a naimbag ti pangenda babaen ti mamakdaar a panagunida, panangaywanda kadagiti karnero, panangkamatda kadagiti agbasakbasak, ken panangkugtar wenno panangkemmegda kadagiti agkaan iti padada nga animal. Dagiti llama ket kaykayat ti dadduma nga agtartaraken kadagiti animal ngem kadagiti para bantay nga aso agsipud ta nalaka laeng ti gumatang kadagitoy. Kanayonanna, kuna ti periodiko, “agsipud ta agarab ken maturog dagiti llama a kadua dagiti karnero, awan ti ekstra a paggastuan iti pannakaaywanda​—ken napapaut iti sumagmamano a tawen ti panagbiagda ngem iti puli ti dadduma a para bantay nga aso.” Kastoy ti panangdeskribir ti maysa a taga Canada nga agtartaraken kadagiti karnero ken agtagikua iti adu a llama maipapan kadagiti pagimbaganna: “Awan ti paggastuam kadakuada,” ken “dida agtaul.”

Natural a Pagpalamiis a Substansia

Nadiskobre ti maysa a grupo dagiti managsirarak idiay Alemania ti maysa a natural a kemikal a mamin-35 ti kinasamayna a pagpalamiis a kas iti maaramidan ti menthol, ngem saan a kas iti yerbabuena ti ramanna. Nadiskobre idiay German Research Centre for Food Chemistry idiay Garching, Munich, ti kemikal a natural a tumaud iti serbesa ken whiskey. Kastoy ti inadaw ti magasin a New Scientist nga imbaga ti direktor ti grupo dagiti managsirarak a ni Thomas Hofmann: “Pagbalinenna a makarepresko unay ti raman ti nagadu a produkto, a pakairamanan ti serbesa, naibotelia a danum, inumen a nagtaud iti citrus, tsokolate ken kendi.” Ket gapu ta mamin-250 a makarepresko iti kudil dayta a substansia ngem iti yerbabuena, agbalin a makaay-ayo nga usaren kadagiti kosmetiko wenno losion.

Ibleng ken Dagiti Managdadael nga Insekto

“Kontaminado dagiti tay-ak iti intero a Europa iti napeggad a kaadu dagiti antibiotiko a naipatomar kadagiti animal a pagtalon,” kuna ti magasin a New Scientist. Iti kada tawen idiay European Union ken Estados Unidos, nasurok a 10,000 a tonelada nga antibiotiko ti maipatomar kadagiti pagtalon nga animal tapno nadarasda a dumakkel ken dida agsakit. “Ngem natakuatan kadagiti kabaruan a panagsirarak nga adda direkta a pakainaigan ti masansan a pannakaipatomar dagitoy nga agas kadagiti animal ken ti panagparang dagiti insekto a naandur iti antibiotiko a makaakar iti tattao,” kuna ti magasin. “Dagiti agas, nga adda iti ibleng ken mapagbalin a ganagan dagiti talon, ket mabalin nga umagsep iti taraon ken mailaok iti danumtayo . . . , [ken] kontaminaranda dagiti mula a kanentayo inton agangay,” kuna ti New Scientist.

Dagiti “Maampon” a Lolo ken Lola

Inyurnos ti dadduma a pamilia idiay España nga “amponenda” ti 66 a lallakay ken babbaket nga awanen ti kabagianna, impadamag ti Español a periodiko nga El País. “Kalat daytoy a programa . . . ti mangipaay iti pagpilian kadagiti din makapagsolsolo nga agbiag imbes a maipanda iti pagtaengan dagiti lallakay ken babbaket,” kuna iti periodiko. Mairaman kadagiti aplikante a mayat nga agampon dagiti pagassawaan a nasuroken a 50 ti tawenda ken mayat nga agbalin a paset iti biagda ti maysa a baket wenno lakay. Kuna ti dadduma a pamilia nga addaan iti babassit pay nga annak a kayatda ti maaddaan iti lolo wenno lola iti pagtaenganda. Uray no adda kuarta nga awaten dagiti mangampon a pamilia, “saan a ti kuarta ti pudno a pakatignayanda,” ilawlawag ti direktor heneral ti programa a ni Marisa Muñoz-Caballero. “No kasta ngamin ti kasasaad, addanto tiempo a maumada agsipud ta narigat a trabaho ti panangaywan kadagiti lallakay ken babbaket.”

Kinaranggas Kadagiti Pagtaengan Idiay Europa

“Maysa iti kada lima a babbai idiay Europa ti ranggasan ti lalaki a kabbalayna iti sumagmamano a paset ti panagbiagna,” kinuna ni Anna Diamantopoulou, ti komisionado ti Europa a mangtamtaming iti pannakaiyempleo ken ar-aramid ti kagimongan. Iti Ministerial Conference on Violence against Women, a naangay idiay España iti nasapsapa a paset daytoy a tawen, kinuna ni Diamantopoulou: “Iti intero a lubong, dagiti babbai nga agtawen iti 15 agingga iti 44 ti ad-adda a masugatan ken mabaldado iti nakaro, wenno matay gapu iti kinaranggas dagiti lallaki, ngem iti kanser, malaria, aksidente iti kalsada, wenno gubat no mapagtitipon dagitoy.” Idiay United Kingdom, “adda babai a matay iti kada 3 nga aldaw gapu iti kinaranggas iti pagtaengan,” idinto ta “idiay Ireland, nasurok a kagudua kadagiti napapatay a babbai ket pinatay dagiti kabbalay wenno assawada.” Ket idiay Austria, ipadamag ti Pranses a periodiko a Le Monde, “kagudua iti amin a nagdiborsio ket gapu iti reklamo dagiti assawa a babbai a panangmaltrato dagiti assawada.”

Pananglapped iti Pannakalmes Dagiti Ubbing

Iti 26 kadagiti kabaknangan a nasion iti lubong, ti pannakalmes ti maikadua a masansan unay a pakatayan dagiti ubbing nga agingga iti 14 ti tawenda, kuna ti BMJ (dati a British Medical Journal). Sigun iti pagiwarnak, “iti pagtaengan (kadawyanna iti bathtub) ti kangrunaan a pakalmesan dagiti maladaga; dagiti ubbing nga agsursuro a magna ket masansan a malmes iti lugar nga ayan ti danum nga asideg iti pagtaengan kas iti paglangoyan wenno libtong; ket ti daddadakkelen nga ubbing kadagiti natural nga ayan ti danum a kas iti dan-aw ken karayan.” Tapno maliklikan dagita nga aksidente, kastoy ti isingasing dagiti eksperto: Kanayon nga aywanam dagiti maladaga iti bathtub wenno iti aglawlaw ti aniaman nga ayan ti danum; aladam ti aglawlaw ti libtong wenno paglangoyan iti hardin tapno di makapan a dagus no rummuar iti balay; dimo palubosan dagiti ubbing nga aglangoy nga is-isuda wenno aglangoy kadagiti nasulinek a lugar; agpaisuroka no kasano ti mangpaungar kadagiti nalmes.

Nasapa a Panagbaro Wenno Panagbalasang

“Nasapsapan ti panangrugi ti panagbaro wenno panagbalasang,” sigun iti Aleman a periodiko a Berliner Zeitung. Gagangayen ti panagpatingga ti kinaubing, no tawen ti pagsasaritaan, kadagiti agtawen iti 10 agingga iti 12 wenno ub-ubing pay. Sigun kadagiti panagsirarak a naaramid iti intero a lubong, napaliiw daytoy a pagannayasan ngem saan a masierto dagiti makagapu. Ti simmayaat a nutrision ken ibabassit ti bilang dagiti makaakar a sakit ti nadakamat a posible a makagapu. Sigun iti dadduma, dagiti makasabidong iti aglawlaw ti makagapu, nangruna dagiti substansia a mangtulad iti epekto ti estrogen a hormone ti babbai. Aniaman ti makagapu, ti nasapa a seksual a panagmataengan ket mangiturong iti nasapa a pannakidenna. “Masansan a nagbiit a mapasamak ti panagay-ayam laeng ti maysa nga ubing iti darat nga adda iti kahon, agingga iti damo a seksual a pannakidennana,” kuna ti periodiko.

Mabiitka a Matay no Managpudpudotka

“Nalaklaka a maistrok dagiti tattao a managpudpudot,” kuna ti Español a periodiko a Diario Médico. Nabayagen nga innaig dagiti doktor ti naranggas a kababalin iti nakaro a risgo a rumsua dagiti sakit ti puso. Sigun kadagiti nabiit pay a panagsirarak, ti kasta a kababalin degdeganna met ti risgo ti pannakaistrok. Idi nasurbey ti 14,000 nga adulto, namitlo a daras nga ad-adu dagiti naistrok kadagiti managpudpudot nga awan pay 60 ti tawenda. Apay? Agparang ngamin a ti panagpungtot mabalin a “pangatuenna unay” ti presion ti dara, pailitenna dagiti urat, ken paaduenna dagiti substansia a mamagbalay iti dara nga “inton agangay ket makaapektar iti sirkulasion ti dara iti utek,” kuna ti damag.