Luglugan, Idi ken Ita
Luglugan, Idi ken Ita
MANIPUD pay idi un-unana, interesadon dagiti tao iti panagbiahe. Idi damo, dagiti animal ti inusarda a pagdaliasat. Ngem kasapulanda dagiti naparpartak a pagluganan. Gapu iti pilid, napataud dagiti kalesa. Ngem dagiti imbension iti maika-19 a siglo binalbaliwanda ti panagbiahe kadagiti pamay-an a kasla imposible idi.
Napasayaat a Makina
Iti naudi a kagudua ti maika-19 a siglo, maysa nga Aleman nga agnagan iti Nikolaus August Otto ti nakaimbento iti four-stoke a makina ti lugan a paandaren ti gas, a nangsukat idi agangay kadagiti makina a paandaren ti alibungubong ken koriente. Dakkel ti gapuanan dagiti Aleman a da Carl Benz ken Gottlieb Daimler no maipapan iti panagaramid iti lugan idiay Europa. Idi 1885, inaramid ni Benz ti tallo ti pilidna a lugan a paandaren ti two-stroke a makina a maysa ti cylinder-na ken agpusipos ti segunialna iti 250 a daras kada minuto. Sipud idi 1872, agar-aramiden ni Daimler iti permanente a makina a paandaren ti gas. Nasurok a maysa a dekada kalpasanna, nagtinnulongda ken ni Wilhelm Maybach a nagaramid iti makina a nakaparpartak nga agandar, nga addaan iti karburador a mabalin a paandaren ti gasolina.
Di nagbayag, nagaramid da Daimler ken Maybach iti makina nga agpusipos ti segunialna iti 900 a daras kada minuto. Idi agangay, nagaramidda iti maikadua a makina, nga implastarda iti maysa a bisikleta ket damo nga inusarda idi Nobiembre 10, 1885. Idi 1926, nagkappon ti kompania da Daimler ken Benz ket inlakoda dagiti produktoda iti nagan a Mercedes-Benz. * Makapainteres ta di pulos nga agam-ammo daytoy dua a lallaki.
Ti uppat ti pilidna a lugan a nakaplastar ti motorna iti tengnga ti chassis ket inaramid ti dua a Pranses a da Emile Levassor ken René Panhard iti talyerda idi 1890. Iti simmaganad a tawen, inkabilda ti motorna iti makinsango a paset ti lugan, ta ad-adda a protektado kadagiti tapuk ken pitak kadagiti saan a nasimpa a kalsada.
No Kasano a Limmaka ti Pananggun-od iti Lugan
Nangina idi dagiti immun-una a lugan isu a di kabaelan a gatangen ti kaaduan a tattao. Ngem nagbalbaliw daytoy idi 1908, idi rinugian ni Henry Ford ti paktoria ti Model T, a naam-ammo idi agangay kas ti tin lizzie. Daytoy a lugan ti nangyeg iti dakkel a panagbalbaliw iti industria dagiti lugan. Saan a nangina, adu ti usarna, ken nalaka a manteneren. Kabaelan a gatangen uray dagidiay kalkalainganna laeng ti sueldoda. * Sigun iti libro a Great Cars of the 20th Century, ti Model T “ti makagapu a kabaelan dagiti Americano, ken kamaudiananna ti amin a tattao, ti gumatang iti lugan.”
Ita, kalpasan ti nganngani maysa a siglo, adu ti mangibilang a nesesita imbes a luho ti maaddaan iti lugan. Kinapudnona, sigun iti maysa a panagadal a naipablaak iti inaldaw a diario nga Independent idiay London, no dadduma, aglugan pay ketdi dagiti tattao uray maysa la a kilometro ti papananda.
Gapu iti irarang-ay ti teknolohia, saan laeng a naparpartak dagiti lugan no di pay ket nataltalged. Kinapudnona, kadagiti kallabes a tawtawen, bimmassit ti bilang dagiti makapapatay nga aksidente iti sumagmamano a pagilian. Para iti dadduma, ad-adda a gatangenda ti lugan maibatay iti kinatalgedna, saan nga iti itsurana. Kas pagarigan, napasayaat ti dadduma a paset ti chassis ti lugan tapno dayta ti papanan ti kaaduan a puersa no bilang ta maidungpar ti lugan, ket naaramid met a salaknib ti aglikmut ti drayber ken dagiti pasahero. Adda met dagiti nadisenio a paset ti lugan a mangkontrol kadagiti pilidna a maipanget no bigla nga agpreno ti lugan kadagiti nagalis a dalan. Ti tallo ti nakaikapetanna a seat belt protektaranna ti barukong ken ti padingpading, bayat a dagiti air bag protektaranda ti ulo manipud pannakaitugtog iti manibela wenno iti dashboard. *
Siempre, nasaysayaat met laeng ti naannad a panagmaneho. “Awan serserbina a pagbalinen a nataltalged dagiti lugan no saan met a naannad ti panagmanehotayo; uray ti kasayaatan a teknolohia ti kinatalged dinatay masaluadan no salungasingentayo ti sumagmamano a linteg a nainaig iti natural a siensia,” kinuna ti El Economista, iti Mexico City.
Dadduma kadagiti lugan ita ket umarngi kadagiti lugan a pagtaengan. Adu a lugan ti addan iti CD player, telebision, telepono, ken nagsina a kontrol para kadagiti ispiker ken temperatura iti sanguanan ken likudan. Adda met dagiti lugan a nakabalan iti maysa a sistema ti teknolohia a tumulong kadagiti drayber a mangbirok kadagiti kasayaatan a ruta nga agturong iti destinasionda. Dadduma a sistema ti mangted kadagiti baro nga impormasion mainaig kadagiti parikut iti kalsada. Siempre, para iti adu a tattao, pakabigbigan a nabaknang ken natan-okda no addaanda kadagiti kabaruan a teknolohia ken modelo ti lugan. Dayta a pagannayasan ti gunggundawayan dagiti agar-aramid iti lugan ken manangipablaak.
Kas nakitatayon, dakkel ti nagbaliwan dagiti lugan sipud iti damo a pannakaimbento dayta nasurok a maysa a siglon ti napalabas. No usaren buyogen ti panagannad ken kinatalged, nagsayaat dayta nga instrumento iti panagbiahe mainaig iti negosio wenno panaglinglingay.
[Footnotes]
^ Ni Emil Jellinek, maysa a dakkel ti puonanna iti kompania ni Daimler, insingasingna a mapanaganan dagiti produktoda iti nagan ti balasangna a ni Mercedes. Maamak di la ket ta saan unay a malako idiay Francia ti Aleman a nagan a Daimler.
^ Ti damo a presio ti Model T ket $850, ngem idi 1924, magatang ti baro a lugan a Ford iti kalaka a $260. Nagtultuloy ti panangaramid iti lugan a Model T iti 19 a tawen, ket iti las-udna, nasurok a 15 a milion a lugan ti naaramid.
^ Napeggad dagiti air bag no dayta laeng ti mausar a proteksion, nangnangruna kadagiti ubbing ken babassit nga adulto.
[Tsart/Dagiti Ladawan iti panid 22-25]
Dagiti tawen a nadakamat ket panawen ti panagaramid
1885 Benz Motor Car
Ti kaunaan a praktikal a lugan iti lubong
1907-25 Rolls-Royce Silver Ghost
Napartak, napigsa, naulimek, nangina, ken mapagpannurayan
1908-27 Ford Model T
Dayta ti makagapu nga adu ti naaramid a lugan; nasurok a 15,000,000 a lugan ti nailako
Iti likudan: Ti pagaramidan kadagiti Ford a lugan
1930-7 Cadillac V16 7.4-L
Ti kaunaan ken kaballigian iti lubong a naaramid a 16-cylinder a makina
1939–ita Volkswagen Beetle
Nasurok a 20,000,000 ti naaramid. Ti baro a Beetle (kannigid iti baba) ket nairuar idi 1998
1941–ita Jeep
Mabalin a daytoy ti kalatakan a lugan iti lubong
1948-65 Porsche 356
Naibasar iti Volkswagen Beetle; ti rugi ti balligi ni Porsche
1952-7 Mercedes-Benz 300SL
Gapu ta nabirngasan met iti Gullwing, dayta ti kaunaan a lugan nga addaan iti space frame ken makina a di agusar iti karburador para iti kombustion
1955-68 Citroën DS 19
Adda hydraulic power iti manibela, preno, 4-speed a kambio, ken naisangsangayan a suspensionna
1959–ita Mini
Nakalatlatak met idi daytoy baro ken popular a lugan kadagiti karera ken lumba ti lugan
1962-4 Ferrari 250 GTO
Maysa a 300-horsepower V-12 a nagpigsa a panglumba a lugan
1970-3 Datsun 240Z Mapagpannurayan ken nalaka nga sports car
1970–ita Range Rover
Naibilang kas ti kapigsaan a de-dual a lugan iti lubong
1984–ita Chrysler Minivan
Nakatulong a nangipauso iti minivan
Thrust SSC
Idi Oktubre 15, 1997, bayat nga agtartaray iti desierto ti Black Rock, Nevada, E.U.A, nakaaramid dayta iti mabigbigbig a naisangsangayan a kinapartak a 1,228 kilometro kada oras
[Credit Lines]
Benz-Motorcar: DaimlerChrysler Classic; iti likudan: Brown Brothers; Model T: Impaay ti VIP Classics; Rolls-Royce: Retrato nga impaay ti Rolls-Royce & Bentley Motor Cars
Jeep: Impaay ti DaimlerChrysler Corporation; black Beetle: Impaay ti Vintage Motors of Sarasota; yellow Beetle: VW Volkswagen AG
Citroën: © CITROËN COMMUNICATION; Mercedes Benz: PRNewsFoto
Chrysler Minivan: Impaay ti DaimlerChrysler Corporation; Datsun: Nissan North America; Thrust SSC: AP Photo/Dusan Vranic