Panangmatmat iti Lubong

Kinalukmeg​—Dumegdegdeg a Pakaseknan ti Lubong

“Napartak nga umad-adu iti intero a lubong” dagiti nalukmeg nga adulto ken ubbing ken karaman itan ti dadduma kadagiti kapanglawan a pagilian, kuna ti The Lancet. Sigun iti ekonomista ken nutrition epidemiologist iti University of North Carolina a ni Barry Popkin, ti irarang-ay iti teknolohia ti maysa a makagapu iti daytoy. Ngamin, kabaelandan nga alaen dagiti pagtaraon a lana manipud kadagiti bukel ti mais, soya, ken kapas. “Kadagiti pagilian iti Asia ken Africa, dagitoy a lana ti kangrunaan a pagtaudan dagiti sobra a calorie a mainaynayon iti inaldaw a taraon,” kuna ti The Lancet. Maysa pay, limmaka ti presio ti asukar a mailako iti sabali a pagilian gapu kadagiti paglintegan ti gobierno a mainaig iti agrikultura ken panagnegosio, isu a dagiti kompania ti taraon nalakada laeng a mapaimas dagiti produktoda. Gapu iti teknolohia iti adu a tay-ak, naksayan met ti trabaho ken ti mabusbos nga enerhia, ket dayta ti in-inut a mangpalpalukmeg kadagiti tattao. Maseknan unay dagiti eksperto iti taraon ken salun-at gapu ta ti kinalukmeg ti mabalin a pakaigapauan dagiti nakaro a sakit a kas iti diabetes, alta presion, ken sakit iti puso.

 Karkarna a Baro nga Organismo a Natakuatan

Natakuatan dagiti sientista iti University of Regensburg, Alemania, ti makapainteres a mikrobio iti bulkaniko a tukok ti taaw iti amianan ti Iceland. Agbiag laeng dayta kadagiti makalamaw ken awanan oksihena a danum nga aduan iti asupre, kuna ti magasin a Der Spiegel. Napanaganan dagitoy a bakteria iti Nanoarchaeum equitans, wenno nagkauna a nakasakay nga ansisit, gapu ta agbibiagda iti rabaw ti dakdakkel nga amang nga organismo a naawagan Ignicoccus, wenno bola nga apuy, nga agparang a pagpannurayan ti panagdakkelda. Yantangay 400 a nanometer, wenno kakasangabilion ti maysa a metro laeng ti kadakkelda, nakabasbassit dagitoy a mikrobio ta, sigun iti report, “umanay ti nasurok nga innem a milion iti tulnek ti maysa a dagum.” Naisangsangayanda met gapu ta awan pay 500,000 a base pair ti linaon ti DNA-da. “Gapuna, daytoy a nagkauna nga ansisit ket isu ti parsua nga addaan iti kabassitan a genome,” kuna ti Der Spiegel.

“Panagrukbab Kadagiti Nalatak a Tattao”

“Ipasimudaag ti baro a sikolohikal a panagsirarak a ti panagrukbab kadagiti nalatak a tattao sinuktannan ti lugar ti relihion iti biag ti adu a tattao,” kuna ti sikiatrista a ni Dr. Raj Persaud. Kuna ni Persaud iti suratna iti The Sunday Times ti London a no nakapkapuy ti narelihiosuan a pammati ti maysa a tao, ad-adda nga “agrukbab” kadagiti nalatak a tattao. Maiparparangarang ti kastoy a kita ti panagrukbab babaen kadagidiay situtulok nga agbayad iti nangina tapno makaurnongda kadagiti banag a dati a kukua wenno iniggaman dagiti nalatak a tattao. Kinuna pay ni Persaud a dagidiay “agrukrukbab kadagiti nalatak a tattao” tultuladenda ti kababalin ken estilo ti panagbiag dagidiay paboritoda nga idolo, a masansan a maibilbilang a di makaaramid iti dakes ken “agtigtignayda a maitunos kadagiti naiduma a pagalagadan a di matarusan dagiti ordinario a tattao ken masapul a mapanuynoyan.” Makita met ti kapigsa ti impluensia dagiti nalatak a tattao iti resulta ti panangyanunsioda kadagiti produkto no idilig iti umasping a panangyanunsio dagiti ordinario a tattao kadagiti nasken a desision iti panangaywan iti salun-at, kuna ni Dr. Persaud. Kunana pay: “Daytoy ti mangipasimudaag a ti panagrukbabtayo kadagiti nalatak a tattao ket pudno a pinagbalinna ida a kabibilgan a tattao ditoy daga​—a kasda la didios iti nagtetengngaantayo.”

Masarakan iti India ti 25 Porsiento Kadagiti Bulsek Ditoy Lubong

“Agdindinamag ti India gapu iti nakalkaldaang a 12 a milion a bulsek nga umilina, a buklen ti 25 a porsiento iti dagup dagiti bulsek iti intero a lubong,” kuna ti Deccan Herald ti India. Sigun iti impormasion a naala kadagiti unibersidad ken eskuelaan iti nasurok nga 40 a siudad iti intero nga India, ipakita met ti report ti Youth Vision India, 2002, a “nasurok a 50 a porsiento kadagiti agtutubo a masapul a maagasan ket dida pay ketdi ammo nga adda depekto ti panagkitada.” Sigun kadagiti panagsirarak, dagiti depekto ti panangipokus iti retina ken katarata ti kaaduan a sakit ti mata iti pagilian, ket mabalin a paimbagen dagitoy. Dinakamat ti artikulo iti periodiko a ti kangrunaan a makagapu iti parikut ti India ket “saan nga ammo dagiti tattao nga adda sakitda” ken “bassit dagiti mangngagas iti mata.” Kunana pay: “Adda laeng 5,000 nga optometrist iti India, no idilig iti 40,000 nga insingasing ti WHO.”

Naileppasen ti Biblia Dagiti Inuit

Naileppasen ti Canadian Bible Society ti 23 a tawen a trabahona a panangipatarus iti kompleto a Biblia iti Inuktitut, ti pagsasao dagiti Inuit nga umili ti Canada. Narigatanda a nangipatarus iti dayta. “Ti sasao nga us-usaren ti kultura nga addaan kadagiti karnero, kamelio, asno ken kaykayo a palma ket narigat nga ipatarus iti kultura dagidiay makakitkita laeng kadagiti seal, walrus, ken sumagmamano la a mulmula,” kinuna ni Hart Wiens, direktor ti panagipatarus iti Kasuratan iti Canadian Bible Society. “Kas pagarigan, adu ti sasao iti Biblia para kadagiti kayo a palma. Ngem idiay Nunavut [kaamiananan a teritoria ti Canada], awan a pulos ti kaykayo, isu a narigat a deskribiren dagita.” Inuktitut ti pagsasao ti agarup 28,000 a taga Canada. Sigun iti National Post, “magun-odanen ti Biblia iti nasurok a 2,285 a nagduduma a lenguahe.”

Dagiti Peggad iti Internet

Sigun iti Relate a kadakkelan nga organisasion a mangiwanwanwan iti panagasawa idiay Britania, ti di umiso a panagusar iti Internet ket masansan a mangibunga iti susik kadagiti agassawa, kuna ti The Times ti London. “Agreklamo dagiti assawa a lallaki ken babbai a gapu iti Internet, mabaybay-anda nga agmaymaysa bayat nga agkomkompiuter ti asawada iti adu nga oras, nga agipatpatulod iti mensahe kadagiti estranghero iti chat room, agkopkopia kadagiti musika ken ay-ayam, wenno agbuybuya iti pornograpia.” Dagiti site iti Internet a mangipalagip kadagidi nagkauna nga estoria ti ayan-ayat babaen ti E-mail, ken dagiti kapadasan iti cybersex, ket mamagpeggad met ti panagtunos dagiti agassawa. Mamalbalakad ti Relate kadagiti 90,000 a pagassawaan iti kada tawen, a 10 porsiento kadakuada ti agkuna a ti Internet ti makagapu kadagiti parikutda. Ket kumarkaro ti parikut. Kuna ti hepe ehekutibo ti Relate a ni Angela Sibson: “Ipadamag dagiti mamalbalakadmi a dumegdegdeg ti panangdadael ti Internet iti relasion.”

Parikut Gapu iti Lumaklakayen a Populasion

“Ti panaglakay ti populasion ket maysa a sangalubongan a kasasaad a mangap-apektar wenno mangapektarto iti tunggal tao ditoy lubong. . . . Inton 2050, ad-adunton ti bilang dagiti lallakay ken babbaket ditoy lubong ngem kadagiti ubbing iti kaunaan a gundaway iti pakasaritaan ti sangatauan,” kinuna ni Ivan Šimonovic a presidente ti Economic and Social Council, idi nagdiskurso iti Second World Assembly on Ageing, a naangay idiay Madrid, España, idi Abril 2002. Ti Secretary-General ti UN a ni Kofi Annan imbagana iti asamblea nga iti nakurang a 50 a tawen, umadunto dagiti tattao nga agtawen iti nasurok nga 60 manipud 600 a milion nga agingga iti gistay 2 a bilion, ken ad-adudanto ngem kadagidiay agtawen iti nababbaba ngem 15. Kinunana pay a 80 a porsiento kadagitoy a nataengan ti adda kadagiti nakurapay a pagilian. Ti bumasbassit a bilang dagiti mayanak ken ti napapaut a panagbiag ti tao iti intero a lubong ti maysa a makagapu iti dakkel a panagbalbaliw iti pakabuklan ti populasion. Nagkiddaw dayta nga asamblea iti ad-adu a trabahador ken serbisio iti panangaywan iti salun-at tapno maipaay dagiti naisangsangayan a kasapulan dagiti lallakay ken babbaket. Iti kasta, lumakay ken bumaketda nga “addaan iti seguridad ken dignidad.”

Dagiti Makaparurod a Selio

“Dagiti panguluen ti relihion ken dagiti isyu a mainaig iti selio ket pasaray buong ti ulo,” kuna ti periodiko ti Israel a Jerusalem Post. Nadlaw ti maysa nga imigrante ti South Africa a ni Alan Silver ti maysa kadagiti selio nga inruar dagiti autoridad iti koreo a mangipabigbig kadagiti bulan iti Hebreo. “Babaen iti panagusar ni Silver iti magnifying glass, nakitana a namin-adu a nagparang ti nagan ti Dios iti selio ti bulan ti Elul, a sigun iti linteg dagiti Judio ket saan a mabalin nga usaren no saan a maigapu kadagiti nasantuan a panggep,” kuna ti Post. Impakitana dayta iti mannursurona (rabbi), a “nangipapilit a maiparit iti linteg dagiti Judio ti panangusar iti selio nga Elul. Kinunana a saan met a maipalubos a gatangen, ket no adda kasta a seliom, masapul nga ikabilmo dagita iti koleksion dagiti nasantuan a teksto tapno maikali, imbes nga ibasura.” Saan a daytoy ti kaunaan a selio a nangpataud kadagiti parikut. Adda maysa idi a selio a nairanta a panglaglagip ken ni Lubavitcher Rebbe Menahem Mendel Schneerson. Sinupiat dayta ti sumagmamano kadagiti pasurotna a nagkuna a “saan pay a natay” dayta a rabbi ken adda dadduma a “nagkuna a di umiso a madilpatan ti likud ti selio a nagparangan ti rabbida wenno mamarkaan iti sangona.” Saan a nairuar dayta a selio.