Pannakarana Kadagiti Marmot

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY ITALIA

KAYATMO kadi a maam-ammo ti managbabain a bassit a parsua a makapainteres ken nakaay-ayat? Palubosannak a mangestoria kenka iti pannakaranami ken ni baketko iti maysa a grupo dagiti burboran a babassit nga animal a maawagan iti marmot.

Addakami idi iti Dolomites a kabambantayan iti makin-amianan nga Italia. Matantannawaganmi ti dua a nangayed a bantay​—ti Latemar ken ti Catinaccio. Sumang-at iti Catinaccio ti napilimi a narangkis a dalan. Agtubtubo ti adu a nagduduma a sabong iti karuotan. Simmardengkami ta maayatankami iti napintas a maysa a kita ti lirio a maawagan iti Turk’s-cap lily. Naatrakarkami met iti maysa a kita ti orkidia a napanaganan iti black vanilla orchid. Daytat’ maysa a raay ti babassit a sabong a kas iti vanilla ti naisangsangayan nga ayamuomna. Idi agmatuon, nabilagen ti ukis dagiti kayo a conifer​—dagiti saleng nga arolla, spruce fir, ken larch nga adda iti nadumaduma a disso​—isu nga agadiwaran ti kasla balsamo nga ayamuomda.

Kalpasanna, nakagtengkami iti tanap nga awanan iti kaykayo. Adda rangkis a karuotan iti kannawanmi. Adu ti dadakkel ken nagbubukel a bato iti kannigidmi. Pagammuan ta kellaat nga adda naggaraw. Timaliawak, ngem nakataltalna. Idi miningmingak a naimbag, nakitak ti marmot a nagbatay iti murdong ti bato. Mabalin nga adda pangen nga agnanaed iti rengngat dagiti nagbubukel a bato.

Ti marmot ti kadakkelan a miembro ti pamilia dagiti squirrel. Ti woodchuck iti Amianan nga America ti maysa kadagiti nalatak a kita daytoy nalukmeg nga utot. Dagiti marmot a masarakan iti lugarmi ket marmot iti kabambantayan. Mannakilangenda ken pinangenda nga agnaed iti maysa a lugar.

Immadayokami iti dalan tapno maasitganmi, ngem pimmanawen ti marmot. Naguraykami, bareng no agparang manen ti managbabain a parsua. Kalpasan ti sumagmamano a kanito, maragsakan a nagsenias ni baketko. Adda marmot a sumirsirip kadakami iti likudan ti nagbukel a bato! Kakolkolor ti  bato ti dapuen a kolor kape a burborna, isu a dandani di makita. Idi kinitak a naimbag, nadlawko nga adda ub-ubing a marmot a sumirsirip met kadakami. Iti ad-adayo bassit, nakitami ti sabali pay a marmot​—ket impagarupmi a dayta ti ama. Nupay saanmi a masierto, iti panagkunami, maysa a pamilia dagiti marmot ti makitkitami.

Agarup 45 a sentimetro ti katayag ti “ama” a marmot ken nakatugaw iti kamaudina, a kasla agbambantay. Kabayatanna, agpasiapasiar ti dua a marmot iti aglawlaw ti babassit a kayo a rhododendron. No agbirok dagiti marmot iti taraon, kalienda ti daga babaen kadagiti kamaunada, nga addaan kadagiti napipigsa a kuko. No makasarakda iti bagas ti mula a kayatda, agtugawda a mangkibkib, ket usarenda ti kamaunada a mangisubo iti dayta. Bigbigat ken rabii ti pannangan dagiti marmot, ket agmalmalem a rumidepda. Malaksid iti mula, manganda kadagiti rumsa, abal-abal, igges, ken itlog dagiti tumatayab, ngem saanda nga agurnong iti taraon kadagiti abutda.

Nakaay-ayat a buyaen ti pamilia dagiti marmot, ngem no padasek ti umasideg a mangretrato, agintekda a tallo. No aggarawak, masinga ti kinaulimek ti tanap babaen ti dua a nasinggit a sagawisiw ti “ama” a marmot. Kas kapartak ti kimat a simrek ti “ina” ken ti “anak” iti dua a nailet a pagserkan ket nagpukawda iti sirok dagiti nagbubukel a bato. Kinitanak ti “ama” iti apagkanito. Kalpasan ti dua pay a sagawisiwna, sipapartak a timmaray a napan nakikadua iti pamiliana.

Iti baba pay ti tanap, nakasarakak iti dakkel a nagbukel a bato a kasla nagsayaat a disso a pagbuyaan. Nagiddaak iti tuktokna sa naguray. Di nagbayag, nagparang ti dua pay a marmot. Immuli ti maysa iti dakkel a nagbukel a bato sa nagpakleb iti dayta. Immuli ti sabali iti bangir a sikigan ti isu met la a bato. Idi nagsabetda, kasla naginnungngoda.

Intultuloyko a binuya dagiti marmot, a maay-ayatan kadagiti nasiglat a garawda, a nabal-ebal-etan iti nabayag a panagsarimadeng. No aggarawak la bassit, agintekda ken itangwada dagiti uloda, nga agsipsiput. Kalpasanna rumidepdan, a kasla dida ikankano ti kaaddak.

Nadlawko nga iti karuotan iti sanguanak, adu ti abut a nalaka a mailasin gapu kadagiti napusyaw ti kolorda a bunton iti daga. No adda emerhensia, dagitoy ti pagkamangan dagiti marmot no madlawda nga adda peggad bayat ti apagbiit a pannanganda. Dagiti abutda iti uneg ti daga ket addaan iti makintengnga a kuarto a maikonekta iti sumagmamano nga usok iti sikiganna. Mabalin a 1 agingga 6 a metro ti kaatiddog ti tunggal usok, ket lumasat dagiti marmot kadagiti agsikkosikko nga usok nga usarenda dagiti nangisit nga imingda iti likmut ti sungoda a mangtunton iti dalanda.

 No kasta unay ti kalam-ekna, agnaed ti grupo ti 10 agingga iti 15 a marmot kadagiti kuartoda para iti napaut a pannaturogda a mangpalabas iti kalam-ekna. Dagiti urbon ken nataenganen a marmot a naggapu iti nadumaduma nga abutda no kalgaw ket agtitipon kadagitoy a kuarto, a dati a napno iti garami, sa agkukotda nga agaabay, ken rugiandan ti mabayag a pannaturogda. Bumaba ti temperatura ti bagida agingga iti kurang pay a 8 a degree Celsius, bumannayat ti pulsoda iti baet ti tallo ken lima a bitik iti kada minuto, ket mamindua wenno mamitlo laeng nga umangesda iti kada minuto. Kadagiti marmot, umdasen daytoy tapno agbiagda. Agarup maminsan iti kada bulan, mariingda iti pannaturogda tapno umibleng kadagiti nairanta a kasiliasda a nakali iti sabali a paset ti abut ken nairut a nasullatan tapno di sumngaw. Maserraan met ti nadumaduma a kuarto a pagturoganda iti napaut bayat a palpalabsenda ti kalam-ekna, ngem makastrek ti angin kadagiti serra. Gapu itoy, mayat bassit ti sirkulasion ti angin iti uneg ti abut.

Nabayagen a padpadasen a tarusan dagiti sientista no kasano a malasatan dagiti marmot dagiti kasasaad no kalam-ekna. Nabiit pay a naammuanda a ti napaut a pannaturogda a mangpalabas iti kalam-ekna ket manteneren ti dadduma nga endocrine gland, nangruna ti thyroid. Kinapudnona, no dagiti animal ket maineksionan iti hormone, saanda a maturog iti napaut. Ngem makapainteres ta no maidayday dagiti animal iti nakaro a lam-ek iti kalgaw, paaduenda ti panagtignay ti thyroid-da ken ti metabolismoda tapno agtalinaed ti normal a temperatura ti bagida. Nabatad a naisigud nga ammoda a di pay dimteng ti panawen ti napaut a pannaturogda a mangpalabas iti kalam-ekna.

Makaay-ayo unay dagiti marmot ta uray la a dimi napupuotan ti oras. Malemen, ket masapul a panawanmi idan ket agsublikamin iti baba ti tanap. Sumipngeten idi dimtengkam. Nakitamin ti adu a nakaskasdaaw a banag iti nakaparsuaan iti dayta nga aldaw, ngem nalabit ti pannakaranami kadagiti marmot ti kapintasan a nakitami.

[Ladawan iti panid 16]

Agkinkinnablaaw a marmot

[Dagiti Ladawan iti panid 17]

Alpine flowers

Bearded bellflower

Turk’s-cap lily

Edelweiss

[Picture Credit Line iti panid 15]

Dagiti marmot: Gerken/Naturfoto-Online.de

[Picture Credit Line iti panid 16]

Dagiti marmot: Gerken/Naturfoto-Online.de