Dagiti Cenote​—Pagsidsiddaawan iti Nakaparsuaan Idiay Peninsula ti Yucatán

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY MEXICO

TI Peninsula ti Yucatán ti ayan ti cenote​—ti maysa kadagiti kapintasan a pagsidsiddaawan iti nakaparsuaan idiay Mexico ken iti lubong. Ania ti cenote?

Dayta a termino ket naggapu iti sao dagiti Maya a dz’onot, a “gukayab nga addaan iti naurnong a danum” ti kaipapananna. Us-usaren met dayta dagiti geologo a mangdeskribir iti natural a bubon ti tisa a bato (limestone), wenno lungog iti rehion ti tisa a bato a konektado iti maysa a gukayab wenno pagayusan. Ti Peninsula ti Yucatán ket buklen ti naaragaag a tisa a bato, a nabayagen a kinurukoran ti tudo nga immagsep iti uneg ti daga. Idi agangay, nargaay ti makinngato a paset dagiti nakurukoran a tisa a bato, isu a makitan ti danum kadagiti nauneg a bubon ti nakaparsuaan a ti danumna ket berde ken asul. Kaaduan kadagitoy ti nalikmut iti narukbos a mulmula. Iti dadduma, nakaab-ababaw ti danum, idinto ta nakaun-uneg ti dadduma. Dagiti speleologist (sientista a mangad-adal kadagiti gukayab) agraman dagiti bumabatok, pinadasdan a sukisoken dagiti cenote. Ngem masansan a dida nakadanon iti lansad gapu ta adalem unay dagitoy.

Adu idi a siudad dagiti Maya ken sentro a pakaangayan iti adu a seremonia ti naipasdek iti aglawlaw dagitoy a cenote ta napategda ngamin a gubuayan iti danum, ken naibilang a pagnanaedan ti dios ti tudo a ni Chac. Adda ti sumagmamano a kakasta a cenote iti asideg ti nalatak a rebbek ti Chichén Itzá. Ti maysa ket naammuan kas ti Sagrado a Cenote, wenno Cenote Dagiti Sakripisio. Ditoy a nakaaon dagiti arkeologo kadagiti iskeleton ti tattao (nangruna dagiti ubbing) agraman agkakapateg a bambanag a kas iti jade, balitok, ken gambang. Dagitoy ti mangpatalged iti sarsarita a dagiti naisakripisio a tattao ken dadduma a daton ket naibelleng kadagiti cenote tapno maay-ayoda ti dios ti tudo.

Ti Cenote Azul (Asul a Cenote) iti asideg ti Chetumal, Quintana Roo, ket nakaas-asul ken nalikmut iti naraber a mulmula. Dayta ti maysa kadagiti masansan a pagpasiaran dagiti turista. Manipud 200 agingga iti 300 a metro ti diametro daytoy narangkis ti didingna a cenote, ken mapattapatta a 90 a metro ti kaunegna. Agay-ayus met dita ti adu a namaris ken narabaw a Bacalar Lagoon babaen kadagiti nalmeng a pagayusan. Maysa a di malipatan a kapadasan ti panaglangoy kadagitoy nalitnaw a danum ti cenote.

Malaksid idiay Mexico, adda kakasta a lungog iti rehion ti tisa a bato a konektado iti maysa a gukayab wenno pagayusan idiay Australia, Cuba, Turkey, ken dadduma a paset ti Europa. Iti Peninsula ti Yucatán, ginasut ti natakuatan idinto ta iti ruar daytoy a rehion, manmano dagitoy. Aw-awisendaka a mangpasiar iti cenote ket kitaem a mismo daytoy a pagsidsiddaawan iti nakaparsuaan.

[Mapa iti panid  22]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

PENINSULA TI YUCATÁN

 [Ladawan iti panid 23]

Cenote X-Keken, Yucatán

[Ladawan iti panid 23]

Crystal Cenote, Quintana Roo

[Ladawan iti panid 23]

Bacalar Lagoon ken Cenote Azul (baba)

[Credit Line]

© Michael Friedel-Woodfin Camp and Associates