Panangmatmat iti Lubong

Agpegpeggad Dagiti Polar Bear

“Agpegpeggad unay ti panagbiag ti dakkel ken puraw nga oso a maawagan iti polar bear, nga agnanaed kadagiti rehion ti Arctic, gapu iti bumarbara a klima,” kinuna ti pagiwarnak ti Alemania a Nassauische Neue Presse, idi impadamagna ti panagadal ti World Wildlife Fund (WWF). Sigun iti WWF, bumasbassit ti yelo iti baybay ti Arctic, wenno ti pack ice nga isu ti kangrunaan a pagnanaedan ken paganupan dagiti polar bear gapu ta bumarbara ti paniempo. Kuna dagiti eksperto a ti promedio a temperatura ti angin iti Arctic ket “bimmara iti 5 a degree [Celsius] [9 a degree Fahrenheit] iti napalabas a 100 a tawen.” Kanayonanna, “bimmassit ti pack ice iti 6 a porsiento iti napalabas a 20 a tawen,” ket “manamnama nga inton tawen 2050, maksayan iti 60-a porsiento ti yelo ti baybay no kalgaw.” No bassit ti yelo iti baybay ken napapaut ti panawen ti kinaawan ti yelo, bassit ti gundaway ti polar bear nga aganup ken makaurnong iti umdas a taba a reserbana. Dagiti masikog ken dagiti urbon ti kangrunaan a maapektaran. Iti dadduma a lugar, “awan pay ketdi ti kagudua kadagiti urbon ti makalasat iti umun-unday a kinaawan ti yelo,” kuna ti periodiko. Ti dadduma a problema dagiti oso ket ti “pannakaanupda, dagiti makapapatay a kemikal, ken polusion gapu iti lana.”

 Malapdan Dagiti Eucalyptus ti Panagandar Dagiti Cell Phone

“Iti adu a paset [ti estado ti New South Wales], masansan a nakapkapuy nga amang dagiti torre ti cell phone ngem kadagiti kasta a torre idiay Europa ken Estados Unidos,” kuna ti periodiko ti Australia a Sydney Morning Herald. Nakadkadlaw unay ti problema iti igid ti Murray River iti abagatan ti estado. Uray no kalkalainganna ti kinapatag ti rehion, “mapugsat ti saritaan sadiay wenno saan pay ketdi a marugian.” Sigun iti damag, kasla ti “napuskol a kakaykaywan ti river red gum [eucalyptus] iti igid ti Murray” ti makagapu. Ni Roger Bamber, direktor ti maysa a kompania ti telekomunikasion, “patienna nga adda maaramidan ti sukog, kadakkel ken linaon nga agneb ti bulbulong ti eucalyptus isu nga ad-adda nga amang a maagsepda ti rummuar a radio frequency ngem iti dadduma pay a kayo,” kuna ti Herald.

Makadangran iti Bará ti Panangyalison iti Dara

“Dagiti tattao a mayalisonan iti produkto ti dara, nangruna dagiti produkto nga aglaon iti plasma, ket mabalin nga agpeggadda a makapataud iti nainaig-panangyalison a grabe a sakit ti bará a maawagan iti transfusion-related acute lung injury (TRALI),” kuna ti FDA Consumer, a pagiwarnak ti U.S. Food and Drug Administration. Mabalin a makapapatay daytoy a kasasaad no saan a madayagnos ken maagasan a naimbag. “Mabalin a tumaud ti TRALI no dagiti antibody ti puraw a selula ti dara nga adda iti dara ti nagdonar ket tignayenna ti puraw a selula ti dara ti nayalisonan a mangbalbaliw iti tisyu ti bará isu a makastrek ti pluido. Kaaduan a nagdonar a nakaigapuan dagiti reaksion a TRALI ket dagiti babbai nga addaan iti nasurok a dua nga annak wenno dagiti namin-adun a nagpayalison.” Dagiti sintomas “ramanenda ti panaggurigor, panaganangsab, ken panagbaba ti presion ti dara. Masansan nga ipakita dagiti X-ray a naan-anay a puraw ti bará dagiti nayalisonan.”

Dagiti Nasabidongan nga Uyokan

“Makakaantayto pay aya iti aniaman a diro iti Francia sangapulo a tawen manipud ita?” inyimtuod ti Pranses a pagiwarnak a Marianne. Minilion nga uyokan ti matmatay iti kada primavera babaen iti sabidong. Gapu iti dayta, bimmassit ti diro a mapataud ti nasion manipud iti 45,000 a tonelada idi 1989 agingga iti 16,000 a tonelada idi 2000. Iti makalawas laeng, napukawan ti maysa nga agtartaraken kadagiti uyokan iti 450 a balay dagiti uyokanna​—22 a milion nga uyokan! Sigun iti adu nga agpatpataud iti diro, dagiti kemikal a maus-usar iti panagtalon a kas kadagiti pestisidio, nangruna dagiti nalaklaka ken nasamsamay a produkto nga ilegal a maangkat manipud iti sabali a pagilian ti makagapu. Agus-usar payen ti dadduma a mannalon iti krudo wenno pagkulada a kemikal a mainayon kadagiti us-usarenda a kemikal tapno nasamsamay ti epektoda! No saan a maipamuspusan, “posible a sarsaritanto laengen ti kaadda ti diro ti Francia,” kuna ti Marianne.

Saan a Sigurado Dagiti Ubbing Maipapan iti Ipapatay

“Iti panagkunayo, apaman a matay ti maysa a tao, mabalin kadi nga agbiagto manen?” Dayta ti insaludsod ni Propesor Hiroshi Nakamura iti Japan Women’s University iti 372 nga estudiante iti maikanem a grado ti elementaria. Kakatlo ti simmungbat iti wen, ket kakatlo pay ti saan a sigurado, kuna ti periodiko a Sankei Shimbun ti Tokyo. “Daytoy a kapanunotan ket mabalin a nagtaud kadagiti ay-ayam iti computer a sadiay, nupay matay ti bannuar, ti aramiden laeng ti maysa a tao ket italmeg sana i-set manen ti tatalmegan tapno mangrugi manen dayta manipud iti damo,” kuna ti periodiko. Sigun iti propesor, ti surbey “ipakitana a saan nga umiso ti pannakaawat ti adu nga estudiante uray iti maikanem a grado ti elementaria maipapan iti pudno a kaipapanan ti ipapatay.” Isingasingna a suruan koma dagiti nagannak ti annakda maipapan iti ipapatay babaen ti panangipakitada kadakuada iti ipapatay dagiti tarakenda ken panangipalubos a sarungkaranda dagiti matmatayen a kabagianda.

Indeklara ti Europa a Napasardengnan ti Polio

Para iti 870 a milion a tattao iti European Region, ti sertipikasion ti rehion idi Hunio 2002 a napasardengnan ti polio “ti kapatgan a naisangsangayan a pasamak iti kinasalun-at ti publiko iti baro a milenio,” kuna ti World Health Organization. Ti European Region, a buklen ti 51 nga estado a miembro “napasardengnan ti katutubo a poliomyelitis iti nasurok a tallo a tawen.” Daytoy a resulta ti kangrunaan a naragpat ti 14 a tawen a proyekto a panangpasardeng iti polio babaen ti nagkaykaysa a kampania a panagbakuna iti intero a kontinente. Napasardengen ti sakit kadagiti kontinente ti America ken iti Makinlaud a Pacifico. Gapu ta patauden dayta ti maysa a virus a mangraut iti nervous system, makaakar unay ti polio ken mabalin a naan-anay a mangparalisado ken mangpapatay pay ketdi. Ita, mabalinen a lapdan ngem saan a maagasan.

Nakaro a Kinakirang ti Danum

“Nasurok a kagudua iti populasion ti lubong ti maapektaran iti kinakirang ti danum inton 2032, a pagdaksan unay ti salun-at, malaksid no maipamuspusan a dagus,” kuna ti BMJ (dati a British Medical Journal). Natakuatan ti maysa a report ti United Nations a nupay ti bilang dagiti umin-inum iti nadaldalus ken nataltalged a danum ket “immadu manipud iti 4.1 a bilion idi 1990 agingga iti 4.9 a bilion idi 2000, kaskasdi a 1.1 a bilion a tattao kadagiti napanglaw a pagilian ti saan a makagun-od iti nadalus ken natalged a danum nga inumen. Agdagup iti 2.4 a bilion a tattao ti agdama nga awanan kadagiti umdas a pasilidad iti kinadalus.” Gapu iti dayta, “uppat a bilion ti agtakki ken 2.2 a milion ti matay iti kada tawen,” malaksid pay kadagiti addaan iti ariet, schistosomiasis, wenno panagsayasay ti dara ken pannakadadael ti tisyu, ken trachoma, wenno nakaro a panagebbal ti kalub ti mata.

Pangsukat a Kudil

Ti kudil ti kadakkelan a paset ti bagi ket dayta ti kangrunaan a manglapped iti adu nga organismo a mangyakar iti sakit, pannakaibus ti danum iti bagi, ken panaglamiis ti bagi. Dayta ti gapuna a dagiti biktima ti uram ken agdiabetes nga addaan iti di natapalan a sugat ti ad-adda nga agpeggad. Ti kudil a maala iti bangkay ti tao ti gagangay a maus-usar a pangsandi a kudil, ngem nakirang dayta. Ti dadduma pay a pagdaksanna ket ti kudil ti sabali a maisukat iti kudil ti maysa a tao ket mabalin a makayakar iti sakit ken mabalin a di awaten ti bagina. Ipadamag ti The News iti Mexico City a ti material nga aggapu iti silet dagiti baboy ket sibaballigi a maus-usar kas pangsukat a kudil kadagiti pasiente nga addaan kadagiti sugat a narigat a maagasan. Makapainteres ta ti paset ti silet ti baboy a nausar, a maawagan iti submucosa ti silet, ket kaasping unay ti kudil ti tao ken nagadu ti magatang a kasta. Kastoy ti kinuna ni Jorge Olivares, maysa a siruhano a mangtartarimaan kadagiti nadangran a paset ti bagi ken mangidadaulo iti adu nga eksperimento iti pannakausar daytoy pangsandi a kudil: “Dandani saan nga agpiglat dagiti pasiente nga inagasak, ket posible a nabibiit a maimbagan dagiti sugatda iti sumagmamano la a lawas. Ti kangrunaan a pagimbaganna ket dandani insigida a mabang-aran dagiti pasiente manipud iti ut-ot ken panagebbal.”

Uppat a Bulan a Nagkatangkatang

Nalasatan ti 56-ti tawenna a mangngalap a ni Tauaea Raioaoa ti uppat a bulan a panagkatangkatangna iti Abagatan a Taaw Pacifico, sigun iti impadamag ti periodiko ti Tahiti a Les Nouvelles de Tahiti. Nagrubuat idiay Tahiti idi Marso 15, 2002, “a nakalugan iti bassit, berde, ken 8 a metro a barangayna, a pinanagananna iti ‘Tehapiti.’ Nupay kasta, nadadael ti motorna iti taaw ti Tahiti.” Kalpasan a nagkatangkatang iti agarup 1,200 a kilometro, isut’ naalaw iti asideg ti Aitutaki, maysa kadagiti isla iti Cook Islands, idi Hulio 10. Nakutkuttongen iti 20 a kilo ngem idi nagrubuat. Kas aduan iti kapadasan ken manangipamuspusan a mangngalap, nakalasat ni Raioaoa babaen ti “pannanganna iti di naluto nga ikan wenno daing ken ti panagurnongna iti danum ti tudo iti maysa a timba ken maysa nga icebox.”