Ti Naliday a “Babai” iti Bosporus

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY TURKEY

KAS iti maysa nga ina nga agtaktakder iti ridaw ti balayna nga agur-uray iti panagawid dagiti ay-ayatenna, isut’ ginasut a tawenen a naliday ken naladingit a sitatakder iti pagayusan ti Bosporus Strait nga agturong iti Baybay ti Marmara. (Kitaem ti mapa.) Dagiti napegges nga agus ti makagapu a kasla barayubay iti intero a gayadan ti pandilingna dagiti dadakkel a dalluyon nga agsabuag iti takdang nga ayan dagiti nagdadakkel a bato. Manipud iti daytoy a nakaisaadanna, siuulimek a nasaksian daytoy a “babai”​—ti Maiden’s Tower​—dagiti napalabas a pasamak.

Sinigsiglon a nakitana ti ilelenned dagiti barko, ti naranggas a panangsamsam dagiti buyot kadagiti nadara a rinnupak, ken panagragragsak kadagiti pagpalpaliwaan iti palasio. Kinapudnona, no madakamat ti Istanbul, daytoy a torre a simbolo ti kadaanan a siudad, ti umuna a malagip ti adu a tattao.

Narigat nga iladawan ti panangatrakar ti torre iti nagadu a tattao. Kada malem bayat a lumlumnek ti init, kanayon nga adda tao iti takdang ti Asia a mangmatmatmat iti ballasiw ti baybay nga ayan ti Maiden’s Tower a matannawagan iti siudad ti Istanbul iti likudanna. Nalabit adda lakay nga agtaktakder sadiay a manglaglagip kadagiti napasamak iti biagna wenno adda baro​—a napnuan namnama​—a mangpampanunot  iti masakbayanna. Wenno nalabit adda babai a naulila kadagiti ay-ayatenna a mangpampanunot a kaaspingna ti naliday a torre. Ti Turko a dumadaniw a ni Sunay Akın, a masansan a madakamatna ti torre kadagiti sinuratna, naminsan a kinunana: “No addaka iti Maiden’s Tower, makitam ti kaalasan a buya ti Istanbul agsipud ta saanmo a makita ti kinapintas ti Maiden’s Tower.”

Narigat nga ammuen ti pakasaritaan ti torre. Kinapudnona, no ad-adda a masukimat ti napalabas daytoy “babai” iti Bosporus, kasla ad-adda a kumudrep ti napalabasna gapu iti tradision ken sarsarita.

Nagkauna a Pakasaritaan ti Isla

Saan a maipapan iti torre dagiti damo a naammuan nga impormasion, no di ket maipapan iti nagdadakkel a bato a nakaisaadanna. Idi 411 K.K.P., kabayatan dagiti panagginnubat ti Atenas ken Sparta, dimmasig ti Bizantium (Istanbul itan) kadagiti taga Sparta. Isu a sinakup ti Sparta ti paset ti Bosporus nga adda iti Europa, ket sinakup ti Atenas ti pasetna nga adda iti Asia. Idi agangay, ti Atenas inabakna ti Sparta, ngem awanen ti inaramid pay ti Atenas a maibusor iti Bizantium. Kinaykayatna laengen a kontrolen ti Bosporus Strait ken agnumar kadagiti buis a naipataw kadagiti aglaylayag iti dayta. Maipagarup a nangibangon ti taga Atenas a heneral ken politiko a ni Alcibiades iti estasion a pagsingiran iti buis iti rabaw dagiti nagdadakkel a bato. Nupay kasta, awan ti nadakamat nga adda torre sadiay idi a tiempo.

Sumagmamano a tawen kalpasanna, inturayan ti Atenas ti mismo a Bizantium. Gapu ta nagamak ti Atenas kadagiti pammutbuteng ni Ari Philip II ti Macedonia, nangibaon iti 40 a pakigubat a barko a magagaudan tapno bumileg manen ti takderna idiay Bizantium. Ti komander iti bunggoy dagiti barko a ni Admiral Hares, inkuyogna ni baketna, ngem nagsakit idi agangay ken natay idiay Chrysopolis (Üsküdar). Nagaramid ni Admiral Hares iti altar para ken ni baketna, ket sigun iti sarsarita, inaramidna dayta iti rabaw ti nagdadakkel a bato ken bassit nga isla iti lugar a nakaibangonan ti Maiden’s Tower idi agangay.

Kasano a Nakalasat ti Torre?

Sigun iti libro a The Book of the Maiden’s Tower, ti damo nga adda naibangon a kaasping ti torre iti rabaw dagiti nagdadakkel a bato ket kabayatan ti panagturay ni Manuel I Comnenus (1143-80), idi naaramid ti bassit ken kasla sarikedked nga estruktura nga addaan kadagiti kanyon.

Kalpasan a naparmek ti Istanbul idi 1453, nasalakniban ti bassit a baluarte, ken nagtultuloy a nausar kadagiti namilitariaan a panggep. Idi agangay, naaramid met ti kayo a parola, a sumango iti Baybay ti Marmara. Kalpasan a naparmek ti Istanbul, nagtultuloy ti kaadda ti torre iti panaglabas dagiti nadara a pasamak iti pakasaritaan ti sangatauan​—nagrurupak dagiti barko idiay Bosporus sa naglalaban dagiti nagtagikampilan a soldado. Nausar iti panagdadangadang dagiti pangkargamento a barangay a napno kadagiti pulbora ken aniaman a mauram a material.

Iti naglabas a tawtawen, namin-adu a naginggined ken nauram ti torre agingga a kamaudiananna, dandani nadadael dayta gapu iti uram idi 1720. Kalpasanna,  daytat’ binangon manen ni Damat Ibrahim Pasha. Kinabitena sana ninayonan iti bassit ken nagtitimbukel a torre a nakalupkopan iti buli. Idi 1829, ti torre ket nausar kas ospital a kuarantena kabayatan ti kellaat a panagraira ti kolera. Di nagbayag kalpasanna, naaramid ti kaudian a dadakkel a panagtarimaan idi nagturay ni Mahmud II idi 1832. Idi 1857, ti Lighthouse Board ti nangtarawidwid iti torre ket naibilin iti maysa a kompania idiay Francia a pagbalinenna a parola ti torre, a nagbalin a naan-anay nga automatiko ti panagandarna idi 1920. Dandani sangagasut a tawenen a maus-usar ti torre kas parola.

Idi panawen dagiti Ottoman, rabii ti kangrunaan a pakausaran ti torre kas mangigiya a parola; nupay kasta, daytat’ nausar met iti aldaw no naangep ti paniempo. No adda bagyo, maikamang iti dayta dagiti babassit a barangay. Maigalut dagitoy iti torre tapno dida mayanud kadagiti allon. Mapaputok dagiti kanyon manipud iti torre no adda dagiti opisial a selebrasion.

Pasaray nagduduma ti nangusaran ti Palasio ti Turkey iti torre. Dagiti naidestiero wenno asidegen a mapapatay nga opisial ti gobierno ket naipupok iti torre a nausar a pagurayan sakbay a nagrubbuatda iti napaut a panagdaliasatda wenno maipanda iti pakatayanda.

Agbaliwbaliw ti Pakausaranna

Kalpasan ti 1923, naisardeng ti opisial a pakausaran ti torre, ket nausar laengen dayta kas parola. Kabayatan dagiti narikut a tawen ti Gubat Sangalubongan II, natarimaan ti torre ket napalagda babaen ti pannakasemento ti makin-uneg nga estrukturana. Kalpasan ti 1965, idi a ti navy ti nangtarawidwid iti torre, nausar dayta kas sentro iti pannakikomunikar ti militar. Ket kabayatan ti naudi a kagudua ti maika-20 a siglo, immadu dagiti internasional a barko a limmasat iti Bosporus. Ad-adu ken daddadakkelen dagitoy a limmasat iti Strait. Nagpatingga ti panawen ti naulimek a panagmaymaysa ti Maiden’s Tower idi addan dagiti dadakkel a barko. Kalpasan ti 1983, inusar ti Turkish Maritime Authority ti torre kas sentro a pangtarawidwidan iti ilalasat dagiti barko iti Strait.

Karugrugi ti 1989 idi adda manen karkarna a naipadamag maipapan iti “babai” iti Bosporus. Sigun iti paulo ti maysa a damag, “Nasabidongan ti Maiden’s Tower” ta adda kano naidulin sadiay a cyanide, a maus-usar a pagdis-impekta kadagiti binukbok a bapor nga adda iti pagaramidan kadagitoy. Nupay naidulin idi daytoy iti nabiit pay a narebba a pasilidad iti sangladan, ti makapapatay a sabidong ket naidulin iti torre “ta awanen ti sabali pay a pangipanan iti dayta.” No kasta, masabsabidongan idi ti naliday a “babai” iti Bosporus. Sigun iti damag, dakdakes pay ti mapasamak no bumtak dayta a gas a cyanide, ta madidigra la ketdi ti Istanbul. Kalpasan ti walo a bulan a pannakaipadamagna iti pagiwarnak ken telebision, natinong met laengen ti kasasaad idi a nayakar ti cyanide iti sabali a lugar.

Sigurado a di pakasdaawan idi napan ti bunggoy dagiti agtutubo a dumadaniw idiay Maiden’s Tower idi Mayo 1992, sa inwaragawagda, buyogen ti panangsuporta ti mayor, a kayatda a pagbalinen ti dandani nabaybay-an a torre kas sentro ti kultura. Ngamin, ginasut a tawenen a nagbalin dayta nga inspirasion ti adu a dumadaniw ken mannurat. Apagbiit kalpasanna, kimmaribuso ti torre gapu kadagiti eksibit ti arte ken retrato, agraman ti naangay sadiay nga adu a konsierto. Iti daytoy ababa a tiempo, naideklara ti torre a “republika ti daniw.”

Ti Maiden’s Tower Ita

Gapu iti kalat a malukatan ti torre kadagiti sangaili, kasta unay ti pannakaretubarna idi 1999. Sa naipakaammo a makatawen kalpasanna, kas paset ti maysa a proyekto ti turismo, malukatan dayta kas restawran ken sentro ti kultura. Ita, addan restawran, paggatangan iti nadumaduma nga inumen ken saramsam, pagpaliiwan, ken paglakuan kadagiti rekuerdo sadiay nga agpaay kadagiti sangaili ken turista. Dagiti babassit a barangay ti mabalin a pagluganan manipud iti nadumaduma a lugar iti aglawlaw ti Istanbul.

Pudno a saan a nagustuan ti adu a tattao dagitoy nakomersialan a panangbalbaliw. Ngem bassit laeng, no adda man, ti napukaw iti kinadaeg ti Maiden’s Tower. No makapankanto idiay Istanbul, siertuem nga agpasiarka iti Maiden’s Tower. Nalabit maragsakankanto nga agtugaw iti paset ti Istanbul nga adda iti Asia. Mabalin a bayat nga umin-inumkanto iti tsa iti maysa kadagiti hardin a pakaidasaran iti kasta, magustuamto dagiti awan kaaspingda a buya ti Bosporus ken ti Maiden’s Tower. Kalpasanna, iti sumagmamano a kanito, mabalin a malagipmonto ti nabayagen a pakasaritaan daytoy makaay-ayo a “babai” ti Bosporus.

[Dagiti Mapa iti panid 25]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

TURKEY

ISTANBUL

BAYBAY TI MARMARA

Bosporus Strait

NANGISIT A BAYBAY

[Ladawan iti panid 25]

Lithograph, maika-19 a siglo

[Ladawan iti panid 26]

Restawran

[Ladawan iti panid 26]

Pagbuyaan