Panagpasiar iti Kasabaan

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY SOUTH AFRICA

PAGAY-AYATKO ti mangan iti saba. Nalabit kasta met ti kaaduan a tattao. Saan laeng a naimas ti saba no di ket nabaknang pay kadagiti bitamina, mineral, ken amurat. Kayatmo kadi a maammuan ti ad-adu pay maipapan iti daytoy nasustansia a prutas? Nabiit pay nga impakita kaniak ti agmulmula nga agassawa ti nakaskasdaaw a panangpaadu kadagiti saba.

Agbangbangkag da Tony ken Marie (naipakita iti ngato) iti lugar a maawagan iti Levubu, iti Limpopo Province ti South Africa. Adu ti nadumaduma a mulada iti 55 nga ektaria a bangkagda. Ngem saba ti kangrunaan a mulada. Kayat ni Tony nga ibaga kadatayo ti ad-adu pay maipapan iti daytoy nalatak a prutas.

Panagmula ken Dagiti Kasasaad ti Klima

“Ti kasayaatan a kita ti daga,” kuna ni Tony, “ket kadagaan​—ken saan a panaraten wenno nabato. Masapul met a nauneg ken naruka ti daga. Nasayaat ti panagdakkel dagiti saba kadagiti saan a nalamiis a lugar. Kinapudnona, kaykayatda ti nabara a klima. Ti temperatura ti Levubu iti kada tawen ket agpromedio iti 12 agingga iti 35 a degree Celsius.” Idi dinamagko ti maipapan iti tudo, kinuna ni Tony: “Kaay-ayo ti saba no kanayon nga agtudo wenno linawas a mapadanuman.”

Ti puon ti saba ket mabalin a kasla kayo, ngem saan a kayo ti puonna, no di ket buklen dagiti nasedsed nga ubbak. Kinapudnona, ti saba ket maysa a nagdakkel a mula, saan a kayo. Naikali iti daga ti pudno nga ungkayna ket maawagan dayta iti ungel. Agramut ti ungel, ket  rummuar dita dagiti bulong ken kalpasanna, ti dakkel a lila a sabunganay. Agsubbual met ti ungel ket agbalin a baro a puon ti saba.

Adda tallo a kangrunaan a paset ti panagdakkel ti mula a saba, a tukoyen dagiti lokal nga agmulmula a kas “ti pannakaina wenno damo a naimula, ti subbual, ken ti sagibsib.” (Kitaem ti retrato.) Ita a tawen nga agbunga ti pannakaina. Ti subbual ket agbunga inton sumaganad a tawen, ket ti sagibsib iti maikatlo a tawen. Ad-adu dagiti sagibsib ngem iti subbual. Inton pagattumengen ti kadakkel dagiti sagibsib, maisina amin dagitoy malaksid ti mainanama a makaipaay iti kaaduan a bunga.

Ti dakkel a lila a sabunganay, nga agbalinto a sangabulig a saba, ket agtubo manipud iti di makita nga ungel ken dumakkel nga agpangato iti bugas ti mula a saba. Kalpasanna, rummuar ken aguy-oy iti baet ti dua a makinngato a bulong. Inton maregregen dagiti petalo ti sabunganay, rummuaren ti 10 agingga iti 15 a di pay natangkenan a sapad a mangbukel iti sangabulig. Para iti di nairuam nga agpalpaliiw, kasla nakabalinsuek ti  langada! Ti sangasapad ket mabalin a buklen ti 20 wenno ad-adu pay a bunga.

Panagtebba

Mabalin a tallo agingga iti innem a bulan ti pannakatebba ti saba manipud iti iruruar ti lila a sabunganay, depende iti tiempo ti tawen. Berde pay no matebba ti bunga, ngem matebba laeng no namseken ti bunga. Ti promedio a timbang ti mailako a sangabulig ket agarup 35 a kilo. Mabalkut ti sangabulig no matebba daytoy tapno di masugat dagiti bunga bayat ti pannakaikaretonda a mapan iti bodega a pagipempenan. Iti bodega, masapadda a saggatlo wenno sagnenem a bunga. Kalpasanna, maugasanda iti kemikal a pagpatay iti fungus.

Iti South Africa, maipempen dagiti bunga iti naikkan ti allid ken abut-abut a karton sa mayakar iti kuarto a pagpaluoman. Ditoy, adda kita ti gas a maawagan iti ethylene a mangpapartak iti pannakaluomda. * Kontrolado ti temperatura ditoy ken maipempen dagiti karton iti maysa wenno dua nga aldaw sakbay a maipatulod kadagiti gumatang.

“Nalabit mangidumdumaak,” kuna ni Tony, nga agang-angaw ken maragragsakan, “ngem para kaniak, naisangsangayan ti raman dagiti saba ti Levubu. Mabalin a ti dagami ditoy ti makagapu. Ngem nakalkaldaang ta adayokami unay iti aniaman a siudad nga aglako iti sabali a pagilian isu a dagitoy ket matagiragsak laeng iti daytoy a pagilian.”

Makapasalun-at Kenka

Ti saba ket aduan iti potassium. “Ipakita ti adu a panagadal a makatulong daytoy a sustansia a mangpapigsa kadagiti tulangmo ken pabassitenna ti risgo nga agalta presion ken maistrokka,” kuna ti magasin a Health iti maysa nga artikulo maipapan kadagiti saba. “Dagiti saba addaanda iti bitamina B a maawagan iti folate, a manglaban kadagiti depekto iti panagpasngay, isu a nasayaat daytoy kadagiti masikog wenno kadagiti mabalinen nga agsikog,” kuna pay ti magasin. Dagiti saba addaanda met iti dadduma pay a mineral a kas iti magnesium, a makatulong iti tulang a mangagsep iti calcium tapno kanayon a napigsa.

Ti protina a linaon ti saba ket buklen ti 18 nga amino acid (kangrunaan a ramen a mangbukel kadagiti protina), agraman ti amin a napapateg a bitamina ken mineral a saan nga umdas ti mapataud wenno saan a pulos a patauden ti bagitayo. Ti prutas ket 22 a porsiento a karbohidrato, a nagbiit a makaipaay iti enerhia agsipud ta nalaka a matunaw ti saba. Maragsakan met ni Marie a mangibaga: “Dagiti saba ket nasayaat a gubuayan iti adu a bitamina A, B, ken C. Kasla pengdanda met ti ganas a mangan, ta pulos a di mangan ti maysa a tao iti adu a saba iti maminsan laeng.” Isu nga apay a dimo padasen ti mangan​—naimbag dayta kenka ken nakaim-imas!

[Footnote]

[Diagram/Ladawan iti panid 16]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Bulong

Sabunganay/dagiti saba

Ubbak

Rabaw ti daga

Ungel

Ramut

[Credit Line]

Ladawan: Naibasar iti drowing manipud iti The Complete Encyclopedia of Illustration/J. G. Heck

[Diagram/Ladawan iti panid 17]

(Para iti aktual a pannakaurnosna, kitaem ti publikasion)

Pannakaina

Subbual

Sagibsib

[Dagiti Ladawani iti panid 17]

Ti dakkel a lila a sabunganay ket agbalin a sangabulig a saba inton agangay

[Credit Line]

Rinetrato ni Kazuo Yamasaki

[Dagiti Ladawan iti panid 18]

Panagtebba (kannigid); dagiti naintar ken baro a naimula a saba (ngato)