Nairobi National Park​—Nawaya a Pagdakiwasan Dagiti Animal

BABAEN TI MANNURAT TI AGRIINGKAYO! IDIAY KENYA

ALAS sais trenta iti agsapa. Ti init ket kasla nagdakkelan, nakalablabaga, ken nakapimpintas nga alahas a sumingsingising iti makindaya a nagtugmokan ti langit ken daga. Iti panagbannawag ti sabali manen nga aldaw, masilnagan dagiti sarming a tawa ti nangangato a pasdek nga opisina isu a mapataud ti nangayed a bimmalitok a kolor. Iti di pangadaywen dagitoy a bloke dagiti opisina, adda mapaspasamak a makapagagar, nakaam-amak, ken makapainteres nga agpayso a kasasaad.

Ti agar-arab nga impala ket sinipsiputan ti maysa a leon nga aglinglinged iti kaliddaan iti sumagmamanon a kanito. Gapu ta nadlaw ti urbon nga impala ti peggad, kellaat a nagtaray, isu a sipapartak a kinamat ti leon. Nangrugin ti makabannog a panagkinnamat. No makamatanna, ipakat ti leon ti maaw-awagan a prinsipio iti kabakiran a dagiti napipigsa laeng ti agbiag tapno mapatayna daytoy daksanggasat nga animal.

Inaldaw nga adda dagita a makapikapik a panagkinnamat iti Nairobi National Park, nga adda iti asideg ti beddeng ti Nairobi a kabesera a siudad ti Kenya. Tattao ti kaasitgan a kaarruba dagiti animal sadiay. Kinapudnona, idi 1962, adda nakita a leon nga agdakdakiwas iti ruar ti maysa a primera klase nga otel, a nalabit kayatna a babawien ti dati a nalawa a teritoriana. Kasano a nagranudan dagiti atap nga animal ken tattao ti pagnaedanda?

Nariribuk a Pannakairugi

Saan a nalaka ti pannakaipasdek ti parke. Masapul idi a maparmek ti sumagmamano a lapped sakbay a masagrap dagiti animal ti pagimbagan ti masalsalakniban a naimbag a pagtaengan. Sakbay ti maika-20 a siglo, nawayada nga agdakdakiwas kadagiti nakalawlawa a lugar iti Makindaya nga Africa. Dagiti atap nga animal ditoy ket kanayon idi a naamo kadagiti tao, ta ipastorda dagiti arbanda iti asideg dagitoy nga animal. Dadduma a tattao ti nangibilang pay iti dadduma nga animal a maipatpateg a tarakenda!

 Nupay kasta, dimteng iti pagilian ti adu a nagtagipaltog a mangnganup iti dadakkel nga animal. Kayat ti adu kadagitoy ti agkolekta iti adu a rekuerdo. Mairaman kadagitoy ti dati a presidente iti E.U. a ni Theodore Roosevelt. Immay ditoy Kenya idi 1909 tapno agkolekta kadagiti pakakitaan iti nadumaduma a kita ti animal ken mulmula ti Kenya idi a panawen tapno maikabil dagitoy kadagiti museo. Babaen ti panangikuyogna iti 600 a kargador ken propesional a mangnganup, nakapapatay iti nasurok a 500 nga animal ket impayawidna dagiti lalatda. Iti daydi met la a tiempo, simmangpet ti maysa pay a nalatak a mangnganup a ni Edward, Prinsipe iti Wales. Limmatak dagiti ekspedision ti panaganup gapu iti inaramidda. Siempre, nabibiit ti pumaltog ken sierto ti puntiriaenna ngem iti kadawyan a pana.

Idi nairingpas ti nalatak a ‘Lunatic Line,’ kas pangawag idi iti riles nga aggapu iti Kenya nga agturong iti Uganda, mabalinen nga agnaed dagiti tattao iti aglawlaw ti Nairobi, isu a dimmegdeg pay ti saan a nawaya a panagdakiwas dagiti animal. Dandani idin a naan-anay a mapapanaw dagiti animal.

Kalpasanna, idi dekada 1930, addan sumagmamano a nangyebkas iti opinionda maigapu kadagiti animal. Maysa kadagitoy ni Archie Ritchie, nga agay-aywan ken mangsalsalaknib idi kadagiti maanupan, ken ti maysa nga accountant a ni Mervyn Cowie. Babaen kadagiti komperensia ken damdamag iti warnakan, nagpetisionda kadagiti agtuturay iti Britania a mangiturturay idi iti Kenya tapno maipasdek ti nasional a parke a makatulong a mangkissay​—no saan man a mangpasardeng​—iti aglablabes a pannakapapatay dagiti animal. Saan nga inanamongan ti gobierno ti plano. Saanna a kayat nga usaren ti daga tapno mataginayon laeng dagiti animal ken mulmula iti maysa a lugar nga agbalbalin idin a kadakkelan a siudad iti Makindaya nga Africa.

Dimmegdeg pay ti pannakalapped ti panangsalaknib kadagiti animal idi maikadua a gubat sangalubongan, idi dinadael dagiti nagensayo a tropa a makigubat ti daga a nagsaadan ita ti parke. Natay met dagiti animal idi gubat. Gapu iti kanayon a kaadda dagiti soldado iti dayta a lugar, saanen nga agbuteng dagiti animal iti tao, isu a dakdakkelen ti posibilidad a kanendanton dagiti tattao. Tapno malapdan dayta, napapatay ti dadduma nga animal, agraman ti nalatak a kabaian a leon nga agnagan iti Lulu ken dagiti nakaay-ayat a pangenna.

Nupay kasta, gapu ta nagbalbaliw ti panunot dagiti autoridad, naparmek ti adu a lapped, isu a natungpal ti kalat dagiti maseknan kadagiti animal ken mulmula. Kamaudiananna, kalpasan ti napaut ken adu a nariribuk a pannakairugina, naipasdek ti Nairobi National Park​—ti kaunaan a kasta a kita ti parke iti Makindaya nga Africa​—idi Disiembre 16, 1946, idi pinirmaan ni Sir Philip Mitchell a gobernador idi ti Kenya nga iturturayan ti Britania, ti sertipiko ti pannakaipasdekna.

Paraiso ti Bisita

No idilig iti dadduma a paganupan a parke iti Makindaya nga Africa, medio bassit ti Nairobi National Park. Ti napattapatta a kalawana ket 117 a kilometro kuadrado laeng, ken kurang pay a 10 a kilometro ti kangrunaan a pagserkan manipud iti sentro ti siudad ti Nairobi. Ngem nalatak gapu iti kasta a kinabassitna. Manmano a lugar ditoy daga ti makaipaay iti naisangsangayan a mabuya dagiti bisita iti daytoy pakasalakniban dagiti animal​—ti pannakabuyada kadagiti animal iti kabakiran ti Africa iti sanguanan ken kadagiti natatayag a pasdek ti Nairobi iti likudan.

Gapu iti kinabassitna, makita ti bisita a nagtitipon iti maymaysa a lugar ti kaaduan kadagiti daddadakkel nga animal, malaksid ti elepante, no idilig kadagiti nalalawa a parke ken reserbasion. Addaan dayta iti 100 a kita ti mamalia ken nasurok nga 400 a kita ti tumatayab. Ti parke ket adda iti asideg ti ruta dagiti eroplano no dandanidan agdisso iti internasional nga eropuerto ti Nairobi.

Mabalin a panawan ti bisita iti Nairobi dagiti kinanam-ay ti moderno nga otel iti siudad, lumabas kadagiti nangayed a pasdek nga opisina, ket iti sumagmamano la a minuto, addakan kadagiti nabayagen a tanap, a nagtubuan ti babassit a kaykayo, ken kabakiran. Ditoy a mabalin a makitam nga agan-anup dagiti leon ken ti dadduma pay nga animal. Narigat a malipatan ti pannakakita kadagiti  animal a mangkamkamat kadagiti kanenda a padada nga animal nga iti likudanda ket makita dagiti nangayed a nangangato a pasdek iti siudad.

Adu dagiti atap nga animal iti parke, kas kadagiti atap a nuang, leopardo, cheetah (maysa a kita ti atap a pusa), kadawyan a giraffe, bakes, ginasgasut nga animal a kapamilia ti kalding, ken ti manmano ken agpegpeggaden a kita ti black rhino. Kaaduan kadagitoy ti permanente nga agnanaed iti parke. Bayat ti kalgaw iti Pebrero/Marso ken Agosto/Setiembre, adu a pangen dagiti agakar-akar nga animal a kas kadagiti wildebeest (gnu), ti makita iti aglawlaw ti adu a disso nga ayan ti danum iti uneg ti parke.

Iti dadduma a ban-aw, a maitutop nga awagan a ban-aw dagiti hipopotamo, agmalmalem a nakarareb dagiti grupo dagitoy nagdadakkel a kasla bariles a hipopotamo. Rumkuasda laeng nga agarab iti rabii. Iti aglawlaw dagitoy a ban-aw, adda dagiti desdes a mabalin a pangibatian ti maysa a tao iti luganna ket magna a mangpasiar iti nagpipintas a nakaparsuaan. Ngem agannadka: Mabalin a napeggad dagita a panagpasiar, ta dadduma a ban-aw ti pagnanaedan dagiti buaya, nga agin-inana laeng iti takdang, ngem di makita ti di nasiput a bisita! Tapno dinaka kanen ti buaya, nasaysayaat no agpasiarka a kakuyog ti nasanay a montero iti parke.

Nagadu a nalatak a tumatayab ti agnanaed iti parke. Ti abestrus, a kadakkelan iti lubong a sibibiag a tumatayab, nga agtayag iti nasurok a dua a metro, ket permanente nga agnanaed ditoy. Agal-alindayag a nakangatngato iti tangatang ti siudad ti dida unay pagan-ano a buitre gapu ta agkaan iti basura. Ti kasla nalaad a tumatayab ket makapaimbag iti aglawlaw ti parke ta ibusenna amin a bangkay a mabalin a pagtaudan dagiti bakteria a makadangran iti dadduma pay nga animal.

Sagpaminsan, makakitaka iti secretary bird. Iti likud ti lapayagna, adda nakadkadlaw a dutdot a kasla pluma nga us-usaren dagiti sekretario idi un-unana. Kasla kanayon nga agap-apura nga aggapu iti maysa a lugar sa mapan manen iti sabali. Adda met ti dadduma pay a tumatayab a pakairamanan dagiti hammerkop, crowned crane, saddle-bill, ken cattle egret.

Nupay medio bassit ti parke, nagadu ken nadumaduma ti natural nga aglawlaw ken animal nga agnanaed sadiay. Iti makinlaud a deppaarna, adda kabakiran a dandani 6 a porsiento iti daga ti sakupenna, a matuduan iti 27 inggat’ 43 a pulgada iti tinawen. Adu dagiti kayo a makita ditoy a pakairamanan ti Cape chesnut ken ti napintas a croton. Nasaknapan ti makin-abagatan ken makindaya a deppaar iti adu a tanap ken rangkis, a matuduan iti baet ti 19 ken 27 a pulgada. Agtitipon dagiti ruot a red oat ken dagiti kayo iti desierto a maawagan iti date ken arrow-poison, ken ti sumagmamano a kita ti akasia tapno agbalin ti lugar a pudpudno a tanap nga addaan iti sumagmamano a kayo.

Makaay-ayo met a buyaen ti nangayed a rangkis a bato nga agarup 100 a metro ti katayagna manipud iti tukok iti tanap. Mabalin a makabannog daytoy a sang-aten dagiti umuuli iti rangkis​—siempre kadagidiay laeng mayat a mangpadas!

Agpegpeggad a Parke

Kanayon a mairaman ti tao kadagiti nagadu a problema a mainaig iti pannakaitalimeng dagiti atap nga animal. Gapu iti panangikagumaan ti tao a mangpalawa iti siudad, mabalin nga asidegen a mapukaw ti Nairobi National Park. Ti pagnanaedan ti tattao a siudad ti Nairobi, a nakaigapuan iti panagbalin ti parke a nalatak iti lubong, ket agtultuloy a lumawlawa, isu nga umil-ilet ti pagdakiwasan dagiti animal. Bayat nga umad-adu a tattao ti agnaed iti siudad, umad-adu met ti daga a kasapulan, ket di makapagkedked dagiti animal. Ti narugit a danum nga aggapu kadagiti asideg a paktoria pagpeggadenna met ti amin a kita ti biag iti parke.

Ti maysa pay a nasken a banag tapno agtalinaed ti parke isu ti kaadda ti pagruaran ken pagserkan ti dadduma nga animal nga umakar. Kaaduan a paset ti parke ket naaladan tapno saan a makastrek dagiti animal iti siudad. Ti kasta unay a panagtaraken ken panagpaarab kadagiti taraken ti mangbangbangen iti nabati a bassit a dalan dagiti umakar nga animal nga adda iti makin-abagatan a deppaar ti parke. Mabalin a dakes ti pagbanaganna no naan-anay a maserraan. Dagiti animal nga agsapul iti pagarabanda ket mabalin a saandanton a pulos a makasubli no maserraan ti dalanda! Tapno di maserraan ti dalanda nga umakar, ti Kenya Wildlife Service, a kangrunaan nga organisasion iti pagilian a mangsalsalaknib kadagiti atap nga animal, inabanganna ti daga a kabangibang ti parke. Nupay adu ti parikut ti Nairobi National Park, agtultuloy dayta a mangal-allukoy iti rinibu a bisita iti kada tawen tapno buyaenda ti agsupadi a kinapintasna.

[Ladawan iti panid 24]

Giraffe

[Ladawan iti panid 25]

Leopardo

 [Ladawan iti panid 26]

Arban dagiti marabou stork

[Ladawan iti panid 26]

Buaya

[Ladawan iti panid 26]

Leon

[Ladawan iti panid 26]

Crowned crane

[Ladawan iti panid 26]

Black rhino

[Ladawan iti panid 26]

Abestrus