Panangmatmat iti Lubong

Ti Kinapateg Dagiti Naimasetera a Mula

Impadamag ti The Times ti London a sigun kadagiti managsirarak, “nangatngato dagiti grado ti rinibu nga estudiante no malikmut ti siled a pagadalanda kadagiti naimasetera a mula.” Natakuatan ni Propesor Derek Clements-Croome iti Reading University nga ad-adu iti nasurok a 500 a porsiento ti carbon dioxide iti sumagmamano a nailet ken saan unay a maang-anginan a siled a pagadalan, isu a di maipamaysa dagiti ubbing ti panunotda ken malapdan ti irarang-ayda. Iti panangawagna iti kasasaad kas “sick classroom syndrome,” wenno di makapasalun-at a siled a pagadalan, kunana a maminlima nga ad-adu ti promedio a bilang ti ubbing iti kada metro kuadrado kadagiti siled a pagadalan ngem kadagiti agop-opisina iti adu a pasdek nga ayan ti “sick building syndrome.” Naammuan a dayta ti mangap-apektar kadagiti trabahador ken iti maaramidanda. Ania dagiti masetas a mabalin nga usaren tapno sumayaat ti kalidad ti angin iti siled? Ninaganan ti maysa a panagadal idiay Estados Unidos ti kaepektibuan nga isu ti maysa a kita ti lirio a maawagan iti spider plant. Dagiti kayo a maawagan iti dragon tree, ivy, rubber plant, peace lily, ken yucca ket nagsayaat met a pangikkat kadagiti rugit iti angin. Kissayan dagiti mula iti balay ti carbon dioxide babaen ti panangaramidda iti dayta nga oksihena.

 “Napukaw” a Henerasion

“Nakalkaldaang ta awan ti pamalatpatan dagiti agtutubo nga Americano,” kuna ti Daily News iti New York. No adda birokenda iti mapa ti lubong, “11% ti di makasarak iti America. Ket no maipakita kadakuada ti awan naganna a mapa ti E.U., kagudua ti di makaammo iti ayan ti New York.” No birokenda dagiti pagilian a madakamat iti damdamag, 13 a porsiento laeng ti makasarak iti Iraq wenno Iran, ket 17 a porsiento laeng ti makasarak iti Afghanistan. Kinapudnona, 71 a porsiento laeng kadagiti agtawen iti 18 agingga iti 24 nga Americano ti siuumiso a makasarak iti kadakkelan nga ayan ti danum iti lubong​—ti Taaw Pacifico. Ti pannubok a buklen ti 56 a salsaludsod ket inted ti National Geographic Society iti 3,250 nga agtutubo idiay Alemania, Britania, Canada, Estados Unidos, Francia, Italia, Japan, Mexico, ken Sweden. Nupay awan ti nasion a nakaiskor iti “A,” wenno nakagun-od iti promedio nga 42 nga umiso a sungbat, ti Sweden ti kaasitgan idi siuumiso a nasungbatanna ti 40, a sinaruno ti Alemania ken Italia babaen ti 38. Dagiti Americano ti maikadua iti kaudian, ta nakagun-odda laeng iti promedio a 23 nga umiso a sungbat, a sinaruno ti Mexico nga addaan iti 21. “No di masarakan dagiti agtutubotayo ti luglugar iti maysa a mapa ken dida ammo dagiti agdama a pasamak, kasanoda a maawatan dagiti maipaspasango kadatayo a sangalubongan nga isyu a nainaig iti kultura, ekonomia, ken natural a kinabaknang?” inyimtuod ni John Fahey, ti presidente ti National Geographic Society.

Kalpasan nga Agtawenka iti 40​—Apitemon ti Immulam

“Inton agtawen ti maysa a tao iti 40, mangrugin nga umepekto dagiti inkeddengna iti biagna ken ti napasaranna iti aglawlaw, inton kumaro dagiti pagilasinan ti panagbaket wenno panaglakayna.” Daytoy ti kababagas ti report ti maysa a komperensia a nainaig iti salun-at, nga impadamag ti The Daily Telegraph ti Sydney, Australia. Sigun ken ni Rocco Di Vincenzo, ti chief dietitian idiay Swinburne Hospital iti Victoria, mabalin a dakdakkel ti epekto dagiti inaramid ti maysa a tao a desision ngem “‘kadagiti adda depektona a gene’ wenno adda diperensiana a bambanag iti bagi” tapno maikeddeng ti kinasalun-atna kalpasan nga agtawenen iti 40. “Ammotayo a ti kinasalun-at kalpasan nga agtawenka iti 40 ket maysa nga epekto ti panagkakanaig dagiti natawid a kasasaad ken ti impluensia ti aglawlaw,” kinuna ni Di Vincenzo. “Sigun iti National Institute on Ageing, 80 a porsiento kadagiti sakit ti natataengan ket saan a kanayon a gapu iti panaglakay ken panagbaket. Dagitoy ket gapu iti di nasayaat a panangaywan iti bagi iti intero a panagbiag. Kalpasan nga agtawen ti maysa a tao iti 40, mangrugin a maapektaran iti dayta a di nasayaat a panangaywanna iti bagina.”

Nalaklaka a Maadikto Dagiti Ubbing iti Nikotina

“Mabalin a maadikto dagiti ubbing iti sigarilio iti las-ud ti sumagmamano nga aldaw kalpasan a nangrugida nga agsigarilio. Nalabit maadiktoda pay manipud iti damo a sinigarilioda,” kuna ti maysa a panagadal a naipadamag iti periodiko a The Guardian iti London. “Kadagiti 332 nga agtutubo a nakapadas nga agsigarilio, uray ti naminsan laeng a panagsusop, 40% ti nangipadamag kadagiti pagilasinan a naadiktoda. Kadagiti 237 a nakalang-ab, 53% ti nangipadamag kadagiti pagilasinan a naadiktoda.” Iti 30 a bulan a panagadal, nga indauluan ni Dr. Joseph DiFranza iti University of Massachusetts Medical School idiay Estados Unidos, nausig ti kabibiag ti dandani 700 nga estudiante, nga agtawen iti 12 ken 13 idi nairugi ti panagadal. “Sakbay ti panagadal, naipagarup a sa la maadikto ti ubbing iti sigarilio kalpasan ti dua a tawen​—a masapul nga inaldaw nga agsigarilioda iti di kumurang a kagudua ti maysa a pakete iti kada aldaw,” kinuna ni DiFranza. “Naadikto ti dadduma kadagitoy nga ubbing sumagmamano nga aldaw idi nangrugida nga agsigarilio. . . . Iti adu a kasasaad, atapek a mangrugi ti pannakaadikto iti nikotina iti umuna a sigarilio.” Patien ni DiFranza a nalaklaka a maadikto dagiti tin-edyer gapu ta tumantanor pay laeng ti utekda. “Kayatko a makombinsir dagiti ubbing a dida mabalin ti ageksperimento iti panagsigarilio. Naan-anay a makadangran ti panagsigarilio,” kinuna ni DiFranza. “Nasken a kombinsirentayo dagiti ubbing nga uray maminsanda laeng nga agsigarilio, mabalin nga agtungpal dayta iti inggat’ tungpal biag a pannakaadikto.”

Baro nga Impormasion Maipapan Kadagiti Dandani Natay a Kapadasan

Dagiti taga Switzerland a neurologo, a mangus-usar kadagiti electrode tapno maammuanda ti makagapu a kellaat nga agkissiw ti maysa a babai, ti di inggagara a nakairugi iti maaw-awagan a dandani natay a kapadasan ti maysa a pasiente, kuna ti agipadpadamag maipapan iti siensia a Bild der Wissenschaft-Online idiay Alemania. Kada matignay ti angular gyrus ti makinkannawan a cortex ti utek, naipadamag a narikna ti babai a pampanawanna ti bagina sana buybuyaen dayta iti ngato. Dayta a paset ti utek ket kasla inaigna ti pannakakita iti bagi kadagiti maammuanna nga impormasion maipapan iti ayan ti bagi. “Ti pananggutugot dagiti electrode ti nangdadael iti daytoy a panagnanaig iti pasiente, isu a nariknana a kasla naisina iti bagina,” kuna ti Bild der Wissenschaft. Dagiti kapadasan a dandani natay “ti masansan a maus-usar a mangparegta iti pagarup a ti kararua ket naisina iti bagi.”

Pannakabalbaliw ti Rosario

“Dagiti debotado a Romano Katoliko ket 500 a tawenen nga agrosrosario, ti agsasaruno nga Amami ken Ave Maria a nadisenio a manggutugot iti panagmennamenna iti 15 a kangrunaan a pasamak wenno ‘misterio’ iti biag ni Jesus ken ni nanangna,” kuna ti Newsweek. “Itay napan nga [Oktubre] nangiruar ni Papa Juan Paulo II iti apostoliko a surat a nangnayon iti maikapat a siklo ti rosario,” a naibasar iti ministerio ni Jesus manipud nabautisaran agingga iti Maudi a Panangrabiina. “Ti panggep ti papa ket gutugotenna manen ti panaginteres dagiti tattao iti ‘paboritona’ a porma ti kararag, a kimmupasen ti kinalatakna nanipud idi Vatican Council II,” kuna pay ti magasin. “Ti kangrunaan a panggep ti inaramid ti papa iti daytoy a naisangsangayan a debosion dagiti Katoliko ket ad-adda nga ipaganetgetna ti pannakainaig ni Kristo ken ni Maria, ti persona a kangrunaan a nainaig iti rosario.” Manamnama a daytoy ti mangparegta kadagiti Katoliko nga iyugalida ti agmennamenna, kinuna ti papa, “iti panawen a maim-impluensiaan ti Kristianidad kadagiti nainaig iti panagmennamenna a tradision kadagiti Makindaya a relihion.”

Dagiti Aglablabes a Namnama

“Di agballigi ti kaaduan a pagassawaan idiay Alemania gapu kadagiti aglablabes a namnama,” kuna ti periodiko a Die Welt. Sigun ken ni Propesor Wassilios Fthenakis, nga agsirsirarak maipapan iti biag ti pamilia, “kayat ti tattao ti makisinninged ken maragsakan unay iti relasionda.” Nupay kasta, kinunana a saan a realistiko ti panangnamnama nga agpaut iti dinekdekada dagita nga aglablabes a kinaragsak. Ti agdama a panangipaganetget iti personal a kinaragsak ken pannakapnek iti kabaelan nga aramiden ti maysa ti makagapu a di unay kayat dagiti pagassawaan ti agtinnulong ken agtrabaho a sangsangkamaysa bayat ti panawen ti rigat. Kinuna ti maysa pay nga eksperto iti pamilia: “Apaman a nagkupasen ti kinaragsak, manmanon a pagreggetan dagiti tattao ita a pagsaritaan ken risuten dagiti parikut tapno masalbar ti relasionda.” Iti promedio, dagiti pagassawaan ita idiay Alemania ket agpaut laeng iti nasurok a 12 a tawen.