Dagiti Napuskol a Kabakiran​—Asino ti Mangispal Kadagitoy?

SIASINOMAN a mayat a mangrisut kadagiti parikut a mangap-apektar kadagiti tropikal a kabakiran ket masapul a risutenna nga umuna dagiti makagapu kadagitoy. Ania dagitoy? Saan laeng a ti sobra a kaadu dagiti tattao ti makagapu. Dagiti nadam-eg a lugar iti daga kabaelanda a sustentuan ti populasion ti lubong ken uray ti ad-adu pay.

Kinapudnona, maseknan dagiti gobierno iti dadduma a pagilian gapu iti adu unay a produkto ti taltalon, a pakaigapuan ti nababa a presio. Dadduma a gobierno paregtaenda dagiti agtaltalon tapno pagbalinenda ti dagada a pagay-ayaman, kas kadagiti pagkampuan, pagay-ayaman iti golf, wenno parke ti atap nga an-animal.

Apay ngarud a bumasbassit dagiti kabakiran? Masapul nga ammuentayo dagiti naun-uneg a makagapu ngem kadagidiay nadakamattayon.

Dagiti Kangrunaan a Makagapu iti Pannakakalbo ti Kabakiran

Nabayagen sakbay pay nga immadu unay ti agdama a bilang ti tattao, dinadaelen ti adu a gobierno dagiti kabakiran gapu iti panagsapulda iti pannakabalin ken kinabaknang. Kas pagarigan, gapu ta kasapulan idi ti Imperio ti Britania ti tarikayo a pagaramid kadagiti barko, nadadael dagiti mismo a kabakiran iti oak ti Britania. Kalpasanna nadadael dagiti kabakiran ti kayo a teak iti Burma ken Thailand. Dayta met la nga imperio ti nangdadael kadagiti kabakiran iti India tapno mangipaay iti sungrod kadagiti pagpandayanna iti landok. Naumá ti dadduma a kabakiran tapno adda pagmulaan iti kaykayo a pagtaudan ti goma, ken pakaapitan iti kape ken kakaw.

Ngem kalpasan ti maikadua a gubat sangalubongan, ad-adu manen ti naumá babaen kadagiti chain saw wenno de motor a ragadi ken buldoser. Immadu dagiti nalaka a madadael a kabakiran a nausar a pagalaan kadagiti mailako a banag wenno pagbaknangan.

Gimmatang ti dadakkel a kompania iti nalalawa a nadam-eg a daga sada nagusar kadagiti makina a pagapit kadagiti produkto a nalaka a panguartaan. Gapu ta naawanan iti trabaho ti rinibu a taga away, immakarda kadagiti siudad. Ngem naparegta ti dadduma a mapan kadagiti napuskol a kabakiran. No dadduma, dagita a lugar ti naipakaammo a “daga nga awanan iti tattao nga agpaay kadagiti tattao nga awanan iti daga.” Inton mabigbig dagiti tattao a nagrigat ti mangbangkag kadagita a lugar, masansan a naladawto unayen​—napukawen ti nagdakkel a paset ti kabakiran.

Madadael met ti adu a kabakiran gapu iti kinadakes dagiti opisial. Dakkel a panguartaan ti panangted iti permiso iti panagtroso. Gapu iti pasuksok, naammuan a dadduma a di mapagpiaran nga opisial ti mangted iti kontrata ti panagtroso iti ababa  laeng a tiempo kadagiti kompania nga awan panangikabilangan iti pannakasalaknib ti kabakiran.

Nupay kasta, ti kadakkelan a peggad kadagiti atap nga animal iti kabakiran ket saan a ti panagtroso, no di ket ti pannakabangkag dagiti kakaykaywan. Iti dadduma a kasasaad, mabalin a nainkalintegan dayta a panagbalbaliw no nadam-eg ti daga. Ngem masansan nga ipalubos dagiti dakes wenno saan a makabael nga opisial ti pannakabangkag dagiti kabakiran a saanton a pulos a makaungar.

Dadaelen met dagiti kriminal ti adu a kabakiran. Dagiti ilegal nga agtroso sililimed a pukanenda dagiti napateg a kayo, uray pay dagiti adda kadagiti nasional a parke. No dadduma ragadiendan dagiti troso iti mismo a bakir​—aramid a mangsayang ken ilegal. Matangdanan dagiti umili a mangibisikleta wenno mangibaklay pay ketdi a mangiruar kadagiti kayo. Kalpasanna, inton sumipngeten, bunagen dayta dagiti trak a lumasat kadagiti manmano a mausar a dalan iti bantay tapno maliklikanda dagiti checkpoint.

No kasta, ti pannakakalbo ti kabakiran ken pannakapukaw dagiti atap nga animal ket saan a gapu iti di maliklikan nga iyaadu ti populasion. Masansan a dagitoy ket resulta ti di umiso a panangtarawidwid, naagum a komersio, krimen, ken ti dakes a gobierno. Kasano ngay a manamnamatayo ti pannakasalaknib ti nagadu ken nadumaduma a kita ti parsua a masarakan kadagiti tropikal a napuskol a kabakiran?

Ania ti Namnama Agpaay Kadagiti Napuskol a Kabakiran?

“Sangkabassit laeng a paset dagiti tropikal a kabakiran iti lubong ti matartarawidwidan a naimbag,” kuna ti libro a The Cutting Edge: Conserving Wildlife in Logged Tropical Forest. Kunana pay: “Ita, manmano (no adda man) dagiti kabakiran a mapukan ti kaykayona a di unay madadael iti ekolohia.” Talaga a mabalin ti agpukan a di unay madadael ti ekolohia. Ngem agpayso a napartak ti pannakakalbo dagiti kabakiran iti intero a lubong.

Naipadamag a nailaksid ti Bolivia. Agarup 25 a porsiento kadagiti tropikal a kabakiranna ti napatalgedan a mapukpukan a di unay madadael ti ekolohia. Nupay kasta, iti intero a lubong, mabalin a kurang pay a maysa a porsiento ti estadistika​—makapaupay ti kabassitna. Madaddadael ti kaaduan a tropikal a kabakiran. Ti panagimbubukodan ken kinaagum dagiti agpayso a makagapu iti kasta a pannakadadael. Nainkalintegan kadi a namnamaentayo a dagiti negosiante iti lubong ken politiko ti mangpasardengto iti daytoy a panangdadael tapno masalakniban daytoy di masukatan a tawid ti sangatauan?

Kastoy ti nagsayaat a kalat ti sangatauan a nailanad iti pagnguduan ti libro a Forests of Hope: “Ti panangtakuat ken panangsurot iti estilo ti panagbiag a maitutop kadagiti tattao iti intero a lubong, ken di mangdadael iti daga ken kadagiti kinabaknangna.” Makaay-ayo dayta a kalat​—ngem realistiko kadi?

Ania ti panggep ti Namarsua kadatayo para iti daga ken iti sangatauan? Imbilinna iti immuna a pagassawaan: “Agbungakayo ken agadukayo ket punnuenyo ti daga ken parukmaenyo, ket pagpasakupenyo (iturayanyo, PBS) dagiti ikan iti baybay ken dagiti agtaytayab a parsua iti langlangit ken tunggal sibibiag a parsua nga aggargaraw iti rabaw ti daga.” (Genesis 1:28) No kasta, talaga a palubosan ti Dios nga usaren ti tao dagiti pinarsuana. Ngem ti ‘panangituray’ ket saan a lisensia iti panangdadael.

Ti saludsod ngarud ket, Talaga aya a mabalbaliwan ti sangatauan ti estilo ti panagbiagna iti intero a globo, tapno “di mangdadael iti daga ken kadagiti kinabaknangna”? Ipamatmat dagita a sasao ti panagayat iti pada a tao ken panagraem kadagiti pinarsua ti Dios a manmano laengen ditoy lubong itatta. Ti panangnamnama nga aramiden ken itandudo dagiti agtuturay ti sangatauan dayta nga estilo ti panagbiag ket panangnamnama iti maysa nga arapaap.

Nupay kasta, impadto ti Sao ti Dios nga addanto tiempo a mapno ti daga kadagiti tattao nga agayat kadagiti padada a tattao ken iti Namarsua kadakuada. Kuna ti Biblia: “Saandanto a mangaramid iti aniaman a panangdangran wenno mangpataud iti aniaman a panangdadael iti intero a nasantuan a bantayko; agsipud ta ti daga sigurado a mapnonto iti pannakaammo ken Jehova kas iti dandanum abbonganda ti mismo a baybay.” (Isaias 11:9; Salmo 37:29; Mateo 5:5) Paliiwem a ti makagapu ket naammuanda ken ay-ayatenda ni Jehova, ti Naindaklan a Namarsua, isu a liklikan dagiti tattao ti “aniaman a panangdangran,” wenno mangpataud iti “aniaman a panangdadael.” Awan duadua a liklikan dagita a tattao ti panangdadael iti daga.

Saan nga arapaap laeng daytoy. Uray pay itan, ur-urnongenen ni Jehova dagiti nasingpet a tattao ken isursurona ida. Babaen ti panagadalda iti Sao ti Dios, minilion iti intero a lubong ti nakasursuron iti maysa nga estilo ti panagbiag a naibasar iti managsakripisio a panagayat iti sabsabali. (Juan 13:34; 1 Juan 4:21) Naipablaak daytoy a magasin, agraman ti kaduana a Ti Pagwanawanan, tapno tumulong kadagiti tattao a makaammo iti ad-adu pay maipapan iti dayta nga estilo ti panagbiag ken no kasano a suroten dayta. Awisendaka a mangitultuloy a mangammo iti dayta. Awanen ti suheto a mabalin nga ad-adda pay a makagunggona.

[Dagiti Ladawan iti panid 10]

Aywananto ti tao ti napintas a daga imbes a dadaelenna dayta