Panangmatmat iti Lubong

Agkalap Dagiti Sora

Iti adun a tawen, maipagarup a bin-ig nga animal iti takdang a kas iti ugsa ti kanen ti sora. Nupay kasta, sigun iti Vancouver Sun ti Canada, dagiti sora nga agnanaed kadagiti kabakiran iti makintengnga a kosta ti British Columbia ket napaliiw a mangmangan kadagiti tahong, kappo, barnacle, ken uray salmon​—“agingga iti 20 iti maysa nga oras.” Siputanda a naimbag ti maysa nga ikan ket kalpasanna, “iti napartak ken makapapatay a tignay, tumpuakda iti danum sada mangkemmeg,” isu a makatiliwda iti agarup mamimpat iti kada 10 a panagtappuakda. Ngem ti pagsiddaawan dagiti managsukisok ket ti ugali ti sora a mangan iti ulo laeng ti salmon. Sigun iti managsirarak a ni Chris Darimont, ti ulo ket mabalin nga addaan kadagiti pagay-ayatda a sustansia wenno mabalin nga addaan kadagiti makadangran a parasito ti bagi ti salmon. “Kanayon a pagsiddaawendakami dagitoy a sora. Pagpanunotennak no kasano pay kaadu dagiti misterio iti kabakiran,” kuna ni Darimont.

 Nasanay Tapno Agbalin nga Ubbing a Manangikuspil

“Dagiti ubbing ti agari kadagiti pagtaengantayo!” kuna ti Polako a linawas a pagiwarnak a Wprost. “Isuda ti kangrunaan a makagapu a gumatangtayo kadagiti nangingina a kawes, kolorete, ken moderno nga alikamen. Kadagiti pamilia a basbassit ken kalkalainganna ti mateggedanda, agingga iti 80 a porsiento kadagiti badyet ti sangakabbalayan ti mabusbos kadagiti tin-edyer.” Iti panagkomentona iti panagsukisok nga indauluan ni Małgorzata Rymkiewicz iti Warsaw University for Parents, impatuldo ti report ti dadduma kadagiti sintoma ti naulpit a kababalin dagiti ubbing. Kas pagarigan, imbes nga agyamanda kadagiti dadakkelda, “ad-adu pay ti dawatenda, saanda a maragsakan iti magun-odanda, ipapilitda ti kayatda, [ken] awan ti konsiderasionda iti sabsabali.” Kinuna ni Rymkiewicz: “Nagdakkel ti kamalitayo iti panangpadakkel iti annaktayo ta ipalpalubostayo nga aramiden uray dagiti ubbing pay nga annaktayo ti amin a kaykayatda.” Umanamong ti Polish Association of Psychologists babaen ti panagkunana: “Dagiti limitasion a maawatan ti maysa a tin-edyer ket agpannuray kadagiti limitasion nga impaannurottayo kenkuana idi agtawen iti maysa agingga iti uppat. . . . No pagustuantayo ti amin a panangkontra ken panangipapilit dagiti tin-edyer, mangpadpadakkeltayo laeng kadagiti manangikuspil.”

Dagiti Ahensia a Mangwaswas iti Panagasawa

Dadduma kadagiti di naragsak a naestaduan a tattao idiay Japan ket agbaybayad kadagiti ahensia a mangwaswas iti panagasawada, sigun iti maysa a damag iti periodiko nga IHT Asahi Shimbun ti Tokyo. No kayat ti maysa nga asawa a lalaki nga isina ni baketna ngem awan ti pamkuatan a maidiborsiona, mabalin a mangtangdan iti ahensia a ‘mangdadael iti panagasawa’ tapno mangibaon iti guapo a ‘di inggaggagara’ a makiam-ammo iti asawa ti kliente sana rugian ti makirelasion kenkuana. Di agbayag, umanamongen ti asawa a babai a makidiborsio. Gapu ta nalpasen ti trabaho ti natangdanan nga agbalin a kaayan-ayat ti babai, dinton agpakpakita pay. No kayat ti maysa nga asawa a babai nga isina ni lakayna, mangibaon ti ahensia iti nalibnos nga agkabannuag a mangsulisog a makikaidda kenkuana. Sigun iti maysa a babai nga agtawen iti 24, dagiti lallaki nga asitganna ket “dandani saan a pulos nga agkitakit. Mapattapattak a 85 agingga iti 90 a porsiento nga agballigiak [kada aramidek dayta].” Ti presidente ti maysa kadagita nga ahensia ket mangsesante kadagiti empleado a mapaay iti mamitlo iti kada 5, sigun iti periodiko. “Rumbeng nga agballigida,” kinunana. “Negosio dayta.”

Ubbing iti Lansangan​—Apay?

“Ti kinaranggas iti pagtaengan ti kangrunaan a makagapu nga agtalaw dagiti ubbing ken agtutubo kadagiti pagtaenganda sada agnaed kadagiti lansangan,” kuna ti periodiko nga O Estado de S. Paulo ti Brazil. Nabiit pay a napagsaludsodan ti 1,000 nga ubbing iti lansangan nga agnanaed iti Foundation for Children and Adolescents idiay Rio de Janeiro. Naammuan a 39 a porsiento ti naabuso wenno nakakita a mismo kadagiti panagaapa iti pagtaenganda. “Agsapsapul dagitoy nga ubbing iti panangipateg ket ar-arapaapenda a masarakanda dayta kadagiti lansangan nupay saan a pumayso dayta,” kinuna ti sosiologo a ni Leni Schmitz. Naammuan iti panagadal a 34 a porsiento kadagiti ubbing ti agnanaed idi kadagiti lansangan tapno temporario nga agtrabaho wenno agpalimosda, 10 a porsiento ti nangaramid iti kasta gapu ta nairamanda iti droga, ket 14 a porsiento ti basta nagkuna a kayatda nga aramiden dayta. Sigun kadagiti managsirarak, ti kaudian a rason masansan a lingdanna ti dadduma pay a rason, kas iti seksual a pannakaabusoda iti pagtaengan. Agarup 71 a porsiento ti agnanaed idi a kadua ti dadduma pay nga ubbing iti lansangan, sada nangpataud iti “bukodda a hirarkia iti pamilia, nga imbilangda ti dadduma pay nga ubbing iti lansangan kas kakabsatda, ulitegda, ammada, wenno innada,” kinuna ni Schmitz.

Dagiti Misionero Tallikudanda ni Kristo Tapno Agbalinda a Pilantropo

“Nagadu a misionero ti mangtallikud ken ni Jesus.” Kasta ti paulo ti maysa a nabiit pay a damag iti Italiano a periodiko a La Stampa. Imbes nga ikasabada ni Kristo, ipangpangruna kano dagita a misionero dagiti programa a nadisenio a mangkissay iti kinapanglaw ken panagsagaba ti kagimongan. Sigun iti Web site ti Vatican City, kinuna ni kardinal Crescenzio Sepe, prepekto ti Vatican Congregation for the Evangelization of Peoples maipapan kadagiti Katoliko a misionero: “Ti dakkel a pakasulisogan kadagiti kallabes a dekada . . . ket ti panangbaybay-a iti nabatad a panangiwaragawag ken ni Kristo ken ti naespirituan a paset ti mision nga ad gentes [kadagiti tattao]. Daytoy ti makagapu nga agbalin laengen a pilantropo ti dadduma a misionero nga awanan iti naespirituan a kababagas, maysa a kita ti trabaho iti kagimongan a nupay makatulong, saan a maibilang nga Aramid dagiti Apostol.”

Umad-adu ti Peggad ti Panagsigarilio

“Uray tallo laeng ti sigarilioen dagiti babbai iti maysa nga aldaw, mabalin a madoble ti risgo nga agsakit ti pusoda ken nasapada a matay,” kuna ti The Daily Telegraph ti London. Ita pay la a naammuan iti 20 a tawen a pannakaadal iti kabibiag ti 12,000 a lallaki ken babbai a taga Denmark a napeggad ti panagsigarilio uray no sumagmamano laeng iti kada aldaw. Uray dagiti mannigarilio a saan a manglang-ab ket ad-adda nga agpeggad ti salun-atda. Kinuna ti pannakangiwat ti Action on Smoking and Health a ni Amanda Sandford a gapu kadagiti agpayso a kasasaad a naammuan iti daytoy a panagadal, “ikagumaan koman dagiti mannigarilio nga isardeng a mammaminsan ti panagsigarilioda.” Iti sabali pay a panagadal a naipadamag iti The Times ti London, naammuan dagiti doktor iti University of Athens School of Medicine idiay Grecia a ti kanayon a pannakalang-ab ti maysa a tao iti asuk ti sigarilio iti 30 la a minuto iti kada aldaw (mapattapatta a katupag ti maminsan a panagsigarilio) ket mabalin a paaduenna ti risgo nga agsakit ti puso ti 47 a porsiento kadagiti di mannigarilio a lallaki, ken 56 a porsiento kadagiti babbai.

Dagiti Eksklusibo nga Aplaya Para Kadagiti Seal nga Agpegpeggad a Maungaw

Nanipud idi 1996, ti monk seal iti Mediteraneo ket nagbalin a maysa kadagiti sangapulo nga animal iti lubong a kangrunaan nga agpegpeggad a maungaw, sigun iti International Union for Conservation of Nature and Natural Resources. Agarup 400 agingga iti 600 kadagitoy a seal ti sibibiag pay laeng iti nainkasigudan a pagnanaedanda. Bimmassit ti bilangda idi nagbalin ida a pinuntiria dagiti mangnganup ken di napakpakadaan a napapatay ida dagiti mangngalap. Inlawlawag ti Espaniol a periodiko nga El País nga idi agangay, nadadael ti nainkasigudan a pagnanaedanda gapu iti turismo ken panangpapintas iti maysa a disso. Dayta ti gapuna a nagkamang dagiti seal kadagiti kueba. Ngem gapu kadagiti agsabuag a dalluyon no agbagyo, nagbalin dagiti kueba a pakatayan dagiti urbon a seal. Ita, agtintinnulong dagiti gobierno ti Espania ken Mauritania a mangaramid iti maysa a masalsalakniban nga aplaya. Asideg daytoy kadagiti kueba ken rangkis idiay Cabo Blanco iti Kosta ti Atlantico iti Makinlaud a Sahara. Daytoy ti pagnanaedan ti 150 a monk seal, ti kadakkelan a grupo. Nabatad a manmanonto laeng a tattao ti maipalubos a mapan ditoy.

Plastik a Kuarta

Idi Oktubre 2002, nakikaduan ti Mexico kadagiti pagilian nga agus-usar iti plastik a kuarta. In-inut a masuksukatanen dagiti papel a kuarta iti plastik a katupagda. Sigun iti periodiko nga El Universal, maus-usaren ti plastik a kuarta idiay Australia, Brazil, New Zealand, ken Romania. Natuladtayo ti panagusar iti kuarta a papel kadagiti Tsino, ngem dagiti Australiano ti nangpataud iti plastik a nakapartuatan dagitoy a baro a kita ti kuarta, sigun iti periodiko. Adda sumagmamano a pagimbagan ti plastik a kuarta. Malaksid a nadaldalus dagitoy, “mamimpat a daras nga agpaut ngem kadagiti papel, nalaglagda, . . . narigrigat a mapeke, ken mabalin manen nga usaren inton nadadaelen.”