Naranggas a Krimen​—Ania ti Mapaspasamaken?

BIGBIGAT a nagpasiar da Frank ken Gabriella iti igid ti baybay idiay Oregon, E.U.A., ket buybuyaenda idi ti ileleggak ti init. Dida impagpagarup nga adda dandanin mapasamak. Sumagmamano la a minuto, nataydan a dua. Adda immasideg a nangpaltog iti uloda. Panagibales ngata ti gapuna? Wenno panagimon? Saan. Ti pimmaltog ket maysa nga estranghero, a nangibanag laeng iti arapaapna. Kayatna a maammuan no ania ti rikna ti pumatay iti tao.

“Iti Domingo ti Abril 28, 1996, nagdinamag ni Martin Bryant iti makinlaud a paset ti lubong gapu ti panagragragsakna. Babaen ti panangpaltogna iti asinoman a masabatna bayat ti panagpasiarna iti intero a Port Arthur, Tasmania, nagragsakanna ti nagun-odanna a pannakaitan-ok ken pannakabalin.” (A Study of Our Decline, ni Philip Atkinson) Nakapatay met iti 35 a tattao!

Bigbigat a rimmuar a nagbisikleta ti 65 ti tawenna a retirado a taga Canada. Bayat nga agbisbisikleta, dinungpar ti maysa a tsuper a naggapu iti likudanna ket intarayanna ta impagarupna a natayen. Naiparingguyod ti bisikletana iti kalsada iti nasurok a 700 a metro. Idi damo, naipagarup nga intarayan ti lugan a nangdungpar kenkuana, ngem idi naamiris, impamatmat ti imbestigasion nga isut’ dinungpar ti maysa a tsuper ti natakaw a lugan, gapu laeng ta pagragsakanna ti kaskasero a panagpataray. Nabatad a pagragsakanna ti panangdungpar iti agbisbisikleta.

Naiduma a Kita ti Krimen?

Sinigsiglon ti kaadda ti krimen, ngem dagiti kita ti krimen a nadakamat iti ngato ti panggapuan dagiti tattao nga agkuna iti: “Apay? Kasano a mapanunot ti maysa a tao ti agaramid iti kasta?” Nupay no di agdinamag dagiti gagangay a krimen kas iti panagtakaw wenno panagkusit, umad-adu dagiti aramid a mangallukoy iti atension ti media ken panggapuan ti tattao nga agkuna iti, ‘Minamaag daytoy! Ania ti mapaspasamaken iti daytoy a lubong?’

Naiduma dagitoy a krimen. Masansan a nakaam-ames ken naranggasda. Kas kadagiti naibagan a pagarigan, kadawyan a maaramid dagitoy kadagiti inosente a tattao a dida am-ammo dagiti nagaramid. Maysa pay, masansan a kasla awan ti nalawag a panggep dagitoy a naranggas a krimen. Umad-adu dagiti aramid nga awanan iti nalawag a panggep.

Idi Abril 1999 idiay Colorado, E.U.A, nagpakamatay ti 2 nga estudiante kalpasan ti panangpaltogda iti 12 nga estudiante ken maysa a maestro idiay eskuelaan. Idi 1982, maysa a lalaki ti  natay idiay California kalpasan a nagtomar iti agas a magatang nga awanan iti reseta. Dayta ti linaokan ti maysa a tao iti strychnine a sabidong kadagiti utot. Idi 1993, dua a babbarito a sangapulo ti tawenda ti nangallukoy iti dua ti tawenna a ni James Bulger a rummuar iti shopping mall nga ayan ni nanangna a gumatgatang idi iti karne iti supermarket idiay Bootle, Merseyside, England. Isut’ impanda iti riles sada minalmalo agingga a natay.

Maibilang a terorismo ti dadduma nga aramid a kas ti panangsabidong idiay subway ti Tokyo idi 1995. Nakigtot dagiti tattao ti Japan idi pinasengngaw dagiti miembro ti kulto ti makasabidong a gas iti subway idiay Tokyo, a nakatayan ti 12 ken nangdangran iti rinibribu. Manmano ti makalipat iti pannakarbek ti World Trade Center idiay New York ken ti pannakaraut ti Pentagon, idiay Washington, D.C., a nakatayan ti agarup 3,000, ken ti panangbomba itay napan a tawen idiay Bali, Indonesia, a nakatayan ti dandani 200.

Nabatad a nasaknapen dagita a naranggas a krimen. Sangalubongan ti parikut, a mangap-apektar iti adu a nasion ken klase ti tattao.

No dadduma, kasla agparparang nga agsasalisal dagiti agar-aramid iti krimen, a padpadasenda a kitaen no siasino ti makaaramid iti makapakigtot unay a krimen. Kasta met a kadawyanen dagiti krimen a maigapu iti gura. Nakaro ti kinaranggas dagitoy kadagiti tattao a ti laeng “nakabasolanda” ket naiduma ti puli, relihion, wenno etniko a grupoda​—kas iti napasamak a pannakapapatay ti ag-800,000 a Tutsi idiay Rwanda idi 1994.

Amin dagitoy ti mamagpanunot iti adu: ‘Ania ti mapaspasamaken? Kastoy aya ti kasasaad idi? Asino ti mabalin a nangisungsong kadagita a krimen? Ania ti adda a namnama tapno maksayan wenno mapukaw dagita a naranggas a krimen?’ Dagitoy ken ti dadduma pay a saludsod ti sungbatan dagiti sumaganad nga artikulo.

[Blurb iti panid 4]

Masansan nga awan pilpilienna ti pakaaramidan dagiti naranggas a krimen ken awan ti nalawag a motibo